Sluit ‘The Returns’ je niet net zo uit als de door Forsythe geparodieerde kunstsnobs?

Als iemand spreekt in zinnen met telkens woorden die rijmen op ‘art’ of waarin de lettergreep ‘art’ telkens opduikt, moet je je instellen op een andere logica dan die van de dagelijkse communicatie. Als het ook nog een vrouw in fel rood gekleed is die die woorden geëxalteerd en met veel maniertjes uitspreekt en daarbij suggereert dat ze hypergevoelig is voor alles wat met kunst te maken heeft, dan balanceren je gedachten tussen: ‘wat vreselijk’ en ‘wat grappig’.

De wereld van choreograaf William Forsythe overspoelt je. ‘The Returns’ toont een catwalk. De mode-ontwerperskliek heeft er een rommeltje van gemaakt. Langs de muren zijn portretten met rare koppen slordig opgehangen. Spiegels, een sculptuur en pizzadozen staan en hangen chaotisch door elkaar en de vloer ligt bezaaid met pingpongballetjes en speelkaarten. En dan is er nog de kaptafel vol troep, waaraan zich de dialogen afspelen. Alles krijgt een plaats in de scènes die volgen, maar vooralsnog doet het aan als een ruïne van overdaad. Forsythe parodieert artistieke kringen, met name de modewereld met zijn hypes, zijn grote geld, incrowd-maniertjes en oppervlakkige glamour. De voorstelling is een extreme parodie en je vraagt je af: wil Forsythe afrekenen met het onwaarachtige leven van kunstenaars die alleen met de buitenkant bezig zijn en van mensen die er hun status en imago door laten bepalen? Of zit er toch iets van mededogen of zelfs sympathie in de manier waarop hij ijdelheid in mallotigheid ombuigt?

Wat je bij een groot deel van de scènes voelt is uitsluiting. Tot deze kunstkringen heb je als gewoon mens geen toegang. Je verstaat hun taal niet. De rijmende woordenreeksen, die door het rijmtoeval langs onnavolgbare associaties voeren, tekenen deze in zichzelf gekeerde kliek. Vaak kun je de tekst niet verstaan, doordat de stemmen vervormd worden. Wat je ziet is extreem onecht. De grootsheid van de achter ons liggende kunstgeschiedenis wordt geprezen, maar op een zwijmelende manier waar je zo doorheen prikt. De mensen verstoppen zich achter exentrieke modecreaties, pruiken, zonnebrillen, baarden en pingpongballetjes. Of misschien moet je zeggen: ze geven zichzelf een nieuw gezicht door dat met allerlei voorwerpen en hulpmiddelen naar eigen inzicht samen te stellen, zoals een portret van Arcimboldo uit fruit is opgebouwd.

Er wordt gedanst, vaak erg mooi en goed, maar de bewegingen lijken uitgehold te worden door wat zich afspeelt rond de kaptafel en door wat er wordt gezegd. Associërend op het woord ‘artisjok’ rolt het woord ‘art’ uit de mond gekoppeld aan het woord ‘joke’.

Als op een gegeven moment een dans aanbreekt op het geluid van stuiterende pingpongballetjes, lijkt het bijna toeval dat deze dans heel mooi is, net zo onbedoeld als de bewegingen van massa’s pingpongballetjes. Maar al snel sluipen er opzichtige kijk-mij-eens-bewegingen in, die de echte schoonheid wegdrukken.

Wilde scènes volgen elkaar op. Carnaval, komedianten, zeepiraten, de voorstelling is van een overdaad, die op den duur wat zwaar gaat vallen, hoe bewonderenswaardig de dansers en performers ook zijn.

Totdat de finale modeshow begint. Nu gaat de overstelpende stroom creaties die de catwalk op stromen, werken. Het is weergaloos wat ze allemaal bedacht hebben. Alles, van bubbeltjesplastic tot tampons, een ventilator, een wasdroogrek, een slagershakmes, een luier, dit alles en nog veel meer is bruikbaar om mode te creëren, en alles wordt even buitenissig en kolderiek. Het lijkt of ze hun fantasie tot de laatste druppel hebben uitgeknepen om dit allemaal tevoorschijn te laten komen. De oogverblindende stroom krijgt iets ontwapenends en pakt je zo alsnog in. Maak er maar een feest van, van al die ijdele uiterlijkheden. Waarom niet? Het is ook een deel van het leven. En men kan altijd het toneel verlaten om echt gelukkig te worden.

‘The Returns’ is bepaald niet een voorstelling waarin vertrouwde beelden uit de kunstwereld of uit het kunstverleden terugkeren. Er draait een overspannen kunstdraaimolen voorbij, die echter toch leuk wordt, omdat fantasie geen eind lijkt te hebben. En is dat niet een mooie conclusie als het om kunst gaat?

The Forsythe Company, ‘The Returns’. Nog te zien:

di 24 & wo 25 juni, 20.30 u. Westergasfabriek, Zuiveringshal West