Films at ADE: The rock doc as an IKEA package.

Een sympathieke Goth

Are ‘friends’ electric? is titel en grote hit (1979) van de Britse synthesizerpoppionier Gary Numan, die zaterdag tijdens ADE in Paradiso speelt. Android in La La Land vertelt Numans levensverhaal in het klassieke stramien van vrijwel iedere muziekdocumentaire met een popheld van weleer als onderwerp. De rockdoc als IKEA-pakket: 1. de glorietijd 2. het verval (drugs, familie, geldproblemen of alles tegelijk) 3. triomfantelijke comeback. Waarna aftiteling. Visuele flair of originele verhaalstructuur ontbreekt vaak, helaas ook hier. Met alle ‘fade to blacks’ lijkt deze film alvast geformatteerd voor de commerciële tv-kanalen.

Ondanks deze bezwaren ontwikkel je als kijker wel degelijk sympathie voor de aan Aspergersyndroom en depressies lijdende Numan. Vooral zijn vrouw (voormalig voorzitter van zijn fanclub) en drie jonge kinderen staan garant voor wat hartverwarmende tafereeltjes. Temidden van het hyperleven van deze popster voel je dat Numan het zonder hen waarschijnlijk niet had gered. Toch overheerst de indruk dat dit meer een promotiefilm voor Numan wil zijn, dan een filmisch statement op zichzelf.

Wanneer je Smashing Pumpkins en Nine Inch Nails hoort, duidelijk verwant aan Numan, krijg je wel meer waardering voor ’s mans baanbrekende electropop. De film eindigt conform het ultieme cliché van de rock doc: uitverkochte zalen en drukbezochte handtekensessies. Eind goed, al goed. Android in La La Land werd eenmalig door het Spaanse muziekdocumentaire festival IN-EDIT als try-out naar ADE gehaald. De keus maakt nieuwsgierig naar hun selectie voor de eerste Amsterdamse editie, begin volgend jaar.

Pionier op de modulaire synthesizer (v)

Suzanne Ciani is geen bekende naam in de muziekwereld. De aan haar leven en werk gewijde documentaire A life in waves is alleen daarom al een belangrijke correctie op de tot nu toe vooral mannelijke geschiedenis van de elektronische muziek. Zeker de eerste helft is dit een film die met prachtig archiefmateriaal goed wordt verteld. Als pionierend ‘sounddesigner’ en jarenlang ploeterend tussen de futuristisch ogende analoge synthesizers krijg je veel waardering voor deze vrouw.

https://www.youtube.com/watch?v=puLTePqBlQI

Ciani wist heel wat mannenbolwerken te bedwingen met haar experimentele muziek. Na haar klassieke opleiding deed ze veel commercieel werk. Van Atari spelcomputer via het door haar opgepimpte reclamegeluid van een spuitend coca cola flesje tot en met haar soundtrack voor de eerste sprekende flipperkast Xenon. Ciani’s leven en werk is typisch een voorbeeld van de betere cultuurgeschiedenis: onbekend figuur, enorme impact over de hele wereld. Dit deel van de film is boeiend en zelfs actueel: Ciani wilde technologie sensueel maken. Voor het sound design van die flipperkast had ze zelfs zweepslagen bedacht, maar dat ging de fabrikant te ver.

New Age is óók muziek

Zodra Ciani na al het mooi in beeld gebrachte pionierswerk en de daarop volgende jaren in de reclamewereld besluit een carrière in de serieuze muziek te zoeken verandert de film echter dramatisch van karakter. Dan wordt de kijker ineens onvoorbereid blootgesteld aan, hoe zegt men dat beleefd, blaartrekkende edelkitsch. Ciani blijkt wel degelijk bekend te zijn: ze heeft talloze New Age platen volgepingeld en is in die wereld een grote naam. Album na album vol ‘rustgevende’ muzak van het soort waardoor het glazuur van je tanden springt en die laatste muis onder piepend protest je huis uit schiet. Zelf zegt ze blij te zijn dat er met ‘New Age’ eindelijk een naam was waarmee haar muziek een kans kreeg. Vijf Grammy Award-nominaties voor ‘beste New Age album’ mocht ze op haar naam schrijven.

Vanaf het moment dat Ciani als componiste en musicus in beeld komt kijk je reikhalzend uit naar de aftiteling. Haar muziek is, we zoeken hier naar woorden, echt niet te harden. De begeleidende soft focus beelden geven zelfs grond aan een vermoeden dat hier wel sprake moet zijn van ironie. Maar nee: het door de vloedlijn rennende paard dat in A-Ha’s Take on me stijl wordt ‘gemorpht’ is bloedserieus. Sopraansaxofonist Kenny G., berucht om zijn vaseline sound, komt in beeld – zonder enig commentaar. Leest u dit laatste zinnetje nog maar eens.

Na de tropenjaren blijkt Ciani van New York naar Californië te zijn verhuisd, waar ze vervaarlijk dicht bij zee woont. Van haar astrologe gelooft ze dat haar huis niet in zee zal verdwijnen. De filmmakers zien nog net wel de scheuren in de muur.

Baard

Aan het einde van de film sluit de cirkel zich (die New Age manier van denken is nog verdomd besmettelijk). Even wordt het weer interessant als het hipsterfähige Britse platenlabel Finders Keepers haar vroegste experimentele muziek op vinyl uitbrengt. Hierdoor wordt Ciani internationaal ontdekt door jonge generaties danceliefhebbers. Op conferenties en festivals laat ze bijna verlegen aan de geïnteresseerde jeugd zien hoe je zo’n modulaire synthesizer moet temmen. Verrast ziet Ciani een overeenkomst tussen haar hardcore New Age publiek en de dance makende nerds van nu. De baard!

Beide films wekken sterk de indruk dat de filmmakers keurig aan de hand van hun onderwerp zijn meegenomen. Nu wil ik geenszins stellen dat een muziekdocumentaire pas slaagt als film wanneer er sprake is van gillende ruzies en ongeauthoriseerde versies. Wel ben ik ervan overtuigd dat juist een literaire, vrije, rigoureus filmische aanpak te prefereren valt boven een keurig tv-stramien met een stempeltje van de meester. Ik denk hier aan bijvoorbeeld Latcho Drom van Tony Gatlif (1993) en De oogst van de stilte van Eline Flipse (1995). Het fenomeen muziek is te mooi om aan de schrijvers over te laten.

Suzanne Ciani – A life in waves is te zien in Lab 111, Amsterdam en Kino, Rotterdam. Ze treedt op 4 november op in Bitterzoet Amsterdam.  Bestel haar werk op Bol.com. Gary Numan speelt zaterdag 21 oktober tijdens ADE in Paradiso (uitverkocht). IN-EDIT is van 22 tot en met 25 februari op het Westergasterrein, Amsterdam.