Skip to content

De lichtheid zat in de genen. Dieuwertje Blok ontdekte het oorlogsdagboek van haar Joodse moeder

Veertien jaar na de dood van haar Joodse moeder vond presentatrice Dieuwertje Blok haar oorlogsdagboek. Met haar debuut Dragelijke lichtheid brengt Blok een warm eerbetoon aan de vrouw die haar het leven schonk.

Een beroep in de spotlights – Dieuwertje Blok heeft het niet van een vreemde. Haar oma Saartje, die als dochter van vishandelaren opgroeide in de Joden Houttuinen in Amsterdam, had grotere dromen dan een baantje als visverkoopster of kousenbreister: zij verlangde naar het podium. Met haar komische talent en mooie stem bouwde ze onder de artiestennaam Stella Fontaine een verdienstelijke carrière op. Geëmancipeerd was ze ook; Stella en haar echtgenoot Sam Gazan hielden het bij één kind, en als zij op tournee ging, liet ze haar dochtertje Hennie voor langere tijd achter bij haar man. Deze Hennie, die na een bezoek aan Engeland haar naam als Henny ging spellen, is de moeder van Dieuwertje Blok en de vrouw om wie het draait in Dragelijke lichtheid. En ook Henny ging het podium op, als zangeres en cabaretière.

Lichtheid, opgewektheid, dat is een kenmerkende eigenschap voor de vrouwelijke lijn in haar familie, blijkt uit het boek van Blok. En wat een zegen, want van de voltallige familie hebben alleen Stella, Sam, Henny en een neef de Tweede Wereldoorlog overleefd; alle ooms en tantes en hun gezinnen werden vermoord in concentratiekampen. Bijzonder dat haar familie nooit aan die zware last onderdoor is gegaan.

Een schat tussen de huisraad

In porties kwamen er na het overlijden van Henny delen van deze geschiedenis naar boven tussen de huisraad. Eerst vonden Dieuwertje en haar zussen een paar langspeelplaten, vervolgens een stapeltje blocnotevelletjes en uiteindelijk, jaren later, een dagboek. Een vondst die ‘voelde als de ontdekking van een grote schat’.

Henny begint haar relaas in 1939, als ze nog 16 is, en het eindigt begin 1942, vlak voordat Stella, Sam en Henny afzonderlijk van elkaar in onderduik gaan. Die oorlog moet toch sporen hebben nagelaten? vraagt Blok zich af voordat ze begint te lezen. Maar tot haar verrassing is het, voordat de oorlog zo nu en dan voorzichtig naar binnen begint te sijpelen, bovenal een normaal tienerdagboek. ‘Het gaat veel over jongens, stomme vriendinnen, boezemvriendinnen, hoe te ontkomen aan het wakende oog van vooral haar vader. Soms denk ik tijdens het lezen: jeetje mama, las je geen kranten, had die dreigende oorlog geen invloed op jou? Dan realiseer ik me dat ze gewoon een meisje van zestien was. Ik schreef op die leeftijd ook over niets anders dan jongens, onbereikbare mannen, vriendinnen en de liefde. Voor mij is zo’n jaartal, 1939, beladen omdat ik de geschiedenis ken, maar voor haar moest die nog geschreven worden.’

Jaar van vrijheid

Voor Henny Gazan was 1939 een jaar van grote vrijheid. Met haar opleiding nam ze het niet zo nauw, met uitgaan en flirten des te meer. Zo vaak ze kon, ging ze dansen in het Lloyd Hotel, waar Joodse vluchtelingen werden gehuisvest. Thuis werden er ook met regelmaat feestjes gegeven. Veel van de dagboeknotities schreef ze midden in de nacht. Inderdaad gaan die vooral over welke jongens zij leuk vindt, welke jongens haar leuk vinden, welke jongens haar vriendinnen leuk vinden, en wie elkaar wel of niet krijgt, of mag krijgen. Op het ene moment is een vriendin een hartsvriendin, op het andere moment haast een vijand.

De oorlog speelt slechts subtiel een rol; naarmate de tijd vordert, wordt er tussen de regels door gesproken over verduisteringen, de toegenomen moeite om een baan te vinden, NSB’ers in de omgeving, en later ook kennissen die vluchten naar Amerika of Engeland. Maar over de oorlog schrijft Henny niet, want ze wil geen ‘bladen volpennen over boten die getorpedeerd worden, menschen die gedood en steden die vernietigd worden’. Een jongen die Henny goed kende, stierf in 1942 in Auschwitz, ontdekte Dieuwertje Blok tijdens haar research.

Door de wirwar aan namen van personen die de lezer weinig zeggen, doet het dagboek soms nogal privé aan. Maar juist het feit dat de oorlog nagenoeg afwezig is, is ook bijzonder. Zelfs in die afgrijselijke tijden won bij veel (jonge) mensen de levenslust het van angst en doemgedachten – hoe mooi en hoopvol is dat?

Gelukkig vermorzelden de vele verschrikkingen tijdens de oorlogsjaren niet bij iedereen de opgewektheid en humor. Henny en haar echtgenoot Dick gaven hun drie dochters een open, verdraagzame, vriendelijke en verantwoordelijke levenshouding mee. Maar vooral: vertrouwen en lichtheid. ‘Ikzelf zie nooit beren op de weg, heb een tomeloos vertrouwen dat alles goed komt en dat als er iets misgaat, het uiteindelijk wordt opgelost,’ schrijft Blok. ‘Het was haar manier van leven en voor mij een cadeau.’

Good to know Good to know
Dieuwertje Blok, Dragelijke lichtheid (200 p.), Meulenhoff, € 22,99

Appreciate this article!

Happy with this story? Show your appreciation with a small contribution! That's how you help keep independent cultural journalism alive. (If you don't see a button below, use this link: donation!)

Donate smoothly
Donate

Why donate?

We are convinced that good investigative journalism and expert background information are essential for a healthy cultural sector. There is not always space and time for that. Culture Press does want to provide that space and time, and keep it accessible to everyone for FREE! Whether you are rich, or poor. Thanks to donations From readers like you, we can continue to exist. This is how Culture Press has existed since 2009!

You can also become a member, then turn your one-off donation into lasting support!

Wijbrand Schaap

Cultural journalist since 1996. Worked as theatre critic, columnist and reporter for Algemeen Dagblad, Utrechts Nieuwsblad, Rotterdams Dagblad, Parool and regional newspapers through Associated Press Services. Interviews for TheaterMaker, Theatererkrant Magazine, Ons Erfdeel, Boekman. Podcast maker, likes to experiment with new media. Culture Press is called the brainchild I gave birth to in 2009. Life partner of Suzanne Brink roommate of Edje, Fonzie and Rufus. Search and find me on Mastodon.View Author posts

Small Membership
175 / 12 Months
Especially for organisations with a turnover or grant of less than 250,000 per year.
No annoying banners
A premium newsletter
5 trial newsletter subscriptions
All our podcasts
Have your say on our policies
Insight into finances
Exclusive archives
Posting press releases yourself
Own mastodon account on our instance
Cultural Membership
360 / Year
For cultural organisations
No annoying banners
A premium newsletter
10 trial newsletter subscriptions
All our podcasts
Participate
Insight into finances
Exclusive archives
Posting press releases yourself
Own mastodon account on our instance
Collaboration
Private Membership
50 / Year
For natural persons and self-employed persons.
No annoying banners
A premium newsletter
All our podcasts
Have your say on our policies
Insight into finances
Exclusive archives
Own mastodon account on our instance
en_GBEnglish (UK)