Het Holland Festival is pas op de helft en er moet alweer een vastgeroest idee de prullenbak in. Dit keer is het de overtuiging dat de Japanse Noh-theatervorm een dode traditie is, toonbeeld van een eilandsamenleving die zich van de wereld heeft afgekeerd. Ik ben geen groot kenner van Noh, maar de enkele voorstelling die ik er in het verleden van meemaakte, en die paar Japanse films waarin scènes eraan refereren, versterkten dat idee. 

En dan was er in dit Holland Festival, dankzij associate artist Trajal Harrell, die ode aan de Butoh, het Japanse antwoord op moderne westerse dans en een breuk met eeuwenoude Japanse tradities. Kwam vervolgens About Kazuo Ohno van Takao Kawaguchi langs. Danser Kawaguchi toert al twaalf jaar over de wereld met een kopie van iets onkopieerbaars, namelijk de momentopnames van butohlegende Kazuo Ohno. Hij laat de Butoh als vorm zien, en haalt daarmee het beeld onderuit dat butoh juist alleen maar gevoel is. 

Kawaguchi herhaalt steeds zijn boodschap dat we geen idee hebben van de binnenwereld van Kazuo Ohno tijdens zijn dans. Niemand kan aantonen dat die oude danser tijdens zijn optredens niet aan de afwas, een nieuw sushirecept, of gewoon nergens aan dacht. Butoh is volgens hem niet veel anders dan Noh of Kabuki. 

Death Ray

En toen kwam dus Otemba, de Japans-Nederlands-Indonesische opera met een hoofdrol voor Ryoko Aoki. Ryoko Aoki is een zangeres in de Noh-traditie, en alleen dat is al uniek. Noh is Japans theater door mannen. Deze vrouw is niet alleen daarom bijzonder. Enigszins geholpen door haar kostuum, en mogelijk een paar plateauzolen daaronder, verschijnt ze op het podium van het Muziekgebouw in Amsterdam als een woedende reuzin, met een stem die als een death-ray de scalpen van het publiek afscheert. Ze drukt je letterlijk terug je stoel in. 

Otemba is niet alleen om haar aanwezigheid een fascinerende opera. Ook het verhaal pakt zo’n beetje alles mee wat we in de afgelopen eeuwen kolonialisme én in tien dagen Holland Festival hebben meegekregen. Bij de zeer Japanse muziek van componiste Misato Mochizuki schreef Janine Brogt een libretto dat heen en weer slingert tussen banaal zakelijk en diep poëtisch. Hierin is ze herkenbaar als de vrouw die als dramaturge van Toneelgroep Amsterdam eind vorige eeuw de grote successen van regisseur Gerardjan Rijnders mogelijk maakte. 

Hoge Raad

In de opera bevinden we ons in het restauratieatelier van het Rijksmuseum waar een restauratrice, vertolkt door de fascinerende Indonesische stemkunstenares Kirana Diah, met een scanrobot de diepere lagen van het beroemde schilderij ‘Portret van Pieter Cnoll, Cornelia van Nijenrode, hun dochters en twee tot slaaf gemaakte bedienden’ (Batavia, 1665) van Jacob Coeman wil onderderzoeken. 

Het verhaal achter de personen op doek blijkt veel dieper dan in eerste instantie leek. Wisten we al dat de afgebeelde slaafgemaakte jongeman de latere verzetsstrijder Surapati is, het verhaal van de Japanse echtgenote Cornelia en de slaafgemaakte vrouw helemaal rechts op het doek is verweven tot aan de Hoge Raad in Den Haag aan toe.

Diepere laag

Het menselijke contact, in de opera, blijkt meer diepte te hebben dan wat de techniek vermag. In dat opzicht refereert deze opera in het Holland Festival ook aan de wat overschatte openingsvoorstelling Cyber Subin. Daarin was geloof in techniek en AI ook debet aan een ontzielde performance. 

Van ontzieling in Otemba – Daring Women was geen sprake. Hier wint het menselijk vermogen tot theatrale verbeelding het glansrijk van welke technische uitvinding dan ook. 

Goede performers lijken op het toneel altijd groter dan ze in werkelijkheid zijn. Voor Ryoko Aoki geldt dat in verhevigde mate. Het allervriendelijkste, fragiele meisje dat ze tijdens de premièreborrel bleek te zijn, paste zeker vier keer in de wraakgodin die ze op het toneel gestalte gaf. Dat ze in het Japanse Noh-theater de techniek om zulke magie voor elkaar te krijgen al eeuwen koesteren en doorontwikkelen, dwingt vooral diep respect af. 

Achteraf gezien was het beter geweest het festival met dit spektakel te openen.