De nieuwe zelfstandigenwet naar Belgisch model – een betere bescherming van freelancers?

De nieuwe zelfstandigenwet naar Belgisch model biedt kansen voor de Nederlandse zzp-er. In België hebben ze hier goed over nagedacht. Maar als we in Nederland delen van de Belgische wetgeving overnemen kunnen we dan ook gaan kijken naar de freelance markt in België? Die wordt namelijk goed beschermd. Marktbescherming is daar onderdeel van de wet.

Marktbescherming voor zzp’ers in Nederland?

In België is het verboden om iemand zonder officiële overeenkomst – dus zonder factuur of arbeidsovereenkomst – in te huren. Dat voorkomt dat particulieren of hobbyisten de markt verstoren en biedt zelfstandigen meer bestaanszekerheid. Dankzij die bescherming is het voor freelancers in België ook haalbaarder om te investeren in zaken als pensioen of een arbeidsongeschiktheidsverzekering.

Het inhuren van een particulier zonder statuut (geen zelfstandige, geen werknemer) is in België juridisch illegaal en kan leiden tot sancties.

In België: 
Werken zonder factuur → niet toegestaan. 
Werken zonder arbeidsovereenkomst → ook niet toegestaan.

Wat Nederland kan leren van België

In België bestaat al jarenlang een sociaal vangnet voor kunstenaars en creatieven: het kunstwerkattest (voorheen het kunstenaarsstatuut). Dit systeem erkent de onregelmatige aard van cultureel werk en geeft zelfstandige makers toegang tot sociale zekerheden zoals een uitkering, pensioen en verzekering. Dit systeem staat overigens wel onder druk: plannen om het kunstenaarsstatuut af te schaffen veroorzaken grote onrust in de cultuursector. Dit benadrukt juist hoe essentieel goede wetgeving is voor creatieve beroepen.

In Nederland ontbreekt zo’n specifieke regeling. Freelancers vallen onder algemene zzp-regels met weinig bescherming. Juist in sectoren met lage tarieven en veel concurrentie kan marktbescherming — zoals in België — zelfstandigen helpen om financieel sterker te staan. Dat maakt het haalbaarder om te sparen voor pensioen en arbeidsongeschiktheid.

Zonder bescherming blijft de freelancepraktijk kwetsbaar. Willen we hogere eisen stellen aan zelfstandigen, dan zullen ook tarieven moeten stijgen. Maar dat leidt juist weer tot meer druk op vrijwilligers en onbetaald werk. Want wat zijn ze duur die freelancers. Dat kan weer zorgen voor minder declarabele uren voor professionals. 1 keer raden wat daar weer het gevolg van zal zijn.

Declarabele uren van freelancers

Er zijn sectoren waar het een behoorlijke uitdaging is om veel betaald te kunnen werken. Dat is een gevolg van de vrije markt en populariteit van beroepen. Wist je dat de gemiddelde fulltime beroepsfotograaf zonder studio ongeveer 15 uur x 45 weken (=675 uur per jaar) kan factureren? En dat een gemiddelde journalist 38 uur per week werkt en maar voor 23 uur per week een factuur kan sturen? Meer realistisch declarabele uren kun je bekijken in bijvoorbeeld het Knab uurtarieven boekje of de NVJ arbeidsmarktmonitor.

Wat niet bijdraag aan die declarabele uren zijn onbetaalde opdrachten. Ik zie bijna dagelijks oproepen voor onbetaald werk:

• Fotografen – gevraagd voor gratis foto’s. Of shoots bij evenementen, exposities of publicaties (“je krijgt naamsvermelding”). Dit soort voorbeelden komen vaak voorbij: https://www.stichting-cascade.nl/nieuws/gezocht-gepassioneerde-beginnend-fotograaf Blijkbaar zijn ze bij de verbouwing voor 8 miljoen euro vergeten om wat geld voor een fotograaf te budgetteren.
• Vormgevers en illustratoren – voor gratis logo’s, posters of huisstijlen (“goed voor je portfolio”).
• Muzikanten en dj’s – om te spelen op festivals, openingen of in cafés (“je mag gratis naar binnen en krijgt een biertje!”).
• Schrijvers/journalisten/bloggers – om artikelen te leveren aan platforms zonder vergoeding (“je krijgt zichtbaarheid”).
• Acteurs en dansers – in kleine producties of reclames zonder betaling (“mooie ervaring”).
• Videomakers – gevraagd voor aftermovies of producties, vaak voor exposure of een toegangskaartje.
• Socialmedia-managers – vaak gezocht als vrijwilliger bij stichtingen of start-ups.
• Copywriters – content leveren voor websites of marketingcampagnes, vaak als “gastblogger”.
• Influencers (startend) – gevraagd om gratis producten te promoten zonder vergoeding.
• Museum- en cultuurmedewerkers – gevraagd voor vrijwilligerswerk bij exposities of archieven.
• Kunstenaars – om werk gratis ter beschikking te stellen voor exposities of decor.

Onbetaald werk is funest voor freelancers.

Werken zonder normale vergoeding per uur verdringt betaalde opdrachten: waarom zou je een blogger, schrijver, danser, fotograaf of creatieve maker betalen als er ook altijd wel iemand is die het gratis doet? Bovendien wordt over onbetaald werk geen belasting afgedragen. De enige die ervan profiteert, is de opdrachtgever. Vaak een bedrijf dat kosten bespaart ten koste van mensen in sectoren waar het al lastig is om rond te komen.

In markten met veel concurrentie en lage tarieven is bescherming geen overbodige luxe, maar bittere noodzaak. Het Belgische model, waarin werken zonder overeenkomst niet is toegestaan, biedt inspiratie. Laten we in Nederland ook nadenken over dergelijke marktbescherming. Zo creëren we ruimte voor freelancers om hun werk duurzaam te blijven doen én te investeren in een pensioen en arbeidsongeschiktheidsverzekering.