Hyena van Georg Friedrich Haas: hoe Mollena Williams-Haas afkickte van haar drankverslaving #HF18 PODIUMKUNST

Het Holland Festival presenteert Hyène, waarin Mollena Lee Williams-Haas vertelt over hoe zij afkickte van haar drankverslaving. Haar echtgenoot Georg Friedrich Haas schreef de muziek bij haar bloedstollende relaas. Zij wordt begeleid door Klangforum Wien en dirigent Bas Wiegers, die twee jaar geleden ook de wereldpremière verzorgden. Hyena is woensdag 13 juni eenmalig te horen in Bâtiment de musique sur l'IJ.

Hier te lande is Georg Friedrich Haas (Graz, 1953) nog altijd geen household-name. Wij kennen hem vooral van in vain, door Simon Rattle het ‘eerste meesterwerk van de 21e eeuw’ gedoopt. Internationaal geldt Haas als een van de belangrijkste componisten van onze tijd. De gezaghebbende Amerikaanse muziekcriticus Alex Ross roemt zijn flair voor theatrale gebaren en weelderige klanksculpturen. Hij beschouwt de Oostenrijker als een bruggenbouwer tussen Europese en Amerikaanse muziektradities.

Microtons

Haas werkt graag met microtonen (tonen die tussen de twaalf witte en zwarte toetsen van de piano in liggen). Hij vormt een verbinding tussen experimentele Amerikanen als Harry Partch en La Monte Young en Franse spectralisten als Tristan Murail en Hugues Dufourt. Romantische gebaren staan naast expressionistische uitroepen zonder te verbrokkelen tot een fragmentarische klankbeeld. Zijn langgerekte structuren herinneren vagelijk aan Morton Feldman, wiens Rothko Chapel klonk tijdens het openingsconcert van het Holland Festival.

Haas componeerde in vain in 2000 vanuit woede en machteloosheid over de vorming van een regeringscoalitie tussen de extreemrechtse Freiheitliche Partei Österreichs en de Österreichische Volkspartei. Dit verklaart ook de titel: in vain betekent ‘vergeefs’. Deze verwijst tevens naar de term ‘vanitas’, het Latijnse woord waarmee de kunstwereld een bepaald type stilleven aanduidt. De op dergelijke schilderijen afgebeelde schedels, gedoofde kaarsen, half vergane instrumenten en verwelkte bloemen representeren de ijdelheid, tijdelijkheid en zinloosheid van het aardse bestaan.

In vain is gezet voor 24 instrumenten en een lichttechnicus. Licht vormt een onlosmakelijk onderdeel van het stuk. Twee keer wordt het tijdens de uitvoering gedoofd, zodat zowel musici als publiek in totale duisternis worden gedompeld. Dan spelen de uitvoerders uit het hoofd, zodat de dirigent overbodig wordt en ‘vergeefs’ zijn werk doet. Haas speelt bovendien een spel met onze verwachtingen doordat motieven tegelijkertijd lijken te stijgen en te dalen. Een referentie aan de nutteloze trappen in de litho Ascending and descending van Maurits Escher.

Hyène

In 2013 leerde Haas Mollena Lee Williams kennen, schrijfster, zangeres, actrice, storyteller en bondage-SM-instructrice. Zij ging een meester-slaaf-relatie met hem aan en boorde nieuwe creativiteit in hem aan, ze trouwden in 2015. Beatrice Behn en René Gebhard maakten een documentaire over het onwaarschijnlijke stel, The Artist and the Pervert. Deze was 12 juni te zien in het Ketelhuis. Waar Haas jarenlang worstelde met het naziverleden van zijn (groot)ouders, was Williams ooit aan de drank geraakt. Een innerlijke duivel deed haar keer op keer naar de fles grijpen. Tot ze besefte dat ze zich letterlijk aan het dooddrinken was en besloot af te kicken.

Na een loodzware strijd overwon Williams haar alcoholverslaving. Ze liet de datum van haar vertrek uit de afkickkliniek aan de binnenkant van haar pols tatoeëren: 3-14-07. De kans op terugval was volgens haar therapeut enorm, maar sindsdien heeft ze geen druppel meer gedronken. Sterker nog, haar ervaring leidde uiteindelijk tot de succesvolle productie Hyena.

‘Ik wilde eigenlijk helemaal niet over mijn alcoholverslaving en ontwenning schrijven’, zei ze hierover. ‘Het voelde veel te persoonlijk en het verhaal was in de media al tot vervelens toe uitgekauwd. Maar toen werd ik gevraagd om op te treden tijdens de Porchlight Storytelling Series in San Francisco. Men vroeg mij waarover ik wilde spreken en ik dacht meteen: in ieder geval niet over mijn alcoholverslaving. Ik was er doodsbang voor, en juist daarom vond ik dat ik het moest doen.’

L'autodestruction dans les sons qui plaisent à l'oreille

Hyena werd een daverend succes en een podcast haalde de Amerikaanse Publieke Omroep. Toen Haas deze hoorde besloot hij meteen de tekst te verwerken in een concert voor ensemble en live verteller. ‘Mijn vrouw is professioneel verhalenverteller’, aldus Haas. ‘Ik weet als geen ander hoe goed ze een boodschap over het voetlicht kan brengen en hoe sterk de impact van haar persoonlijkheid kan zijn. Het was voor mij heel natuurlijk om vanuit onze hechte privérelatie een gezamenlijk artistiek project te beginnen.’

Williams-Haas is een boeiende verteller. Ze houdt je in Hyena een uur lang op het puntje van je stoel met haar onopgesmukte verslag van haar verslaving en daaropvolgende ontwenningskuur. Haas componeerde er dienende muziek bij, die de verlokkingen van de drank met oorstrelende klanken invoelbaar maakt. De innerlijke duivel die Williams tot wanhoop drijft, materialiseert zich in haar koortsdromen als akelig realistische hyena. ‘De sound van de hyena, de stem van de zelfdestructie, moet de mooiste denkbaar zijn,’ zei Haas hierover.

Wanneer Williams-Haas vertelt dat ze om acht uur ’s ochtends in drie teugen een fles whisky achteroverslaat, klinken evenzoveel zinsbegoochelende akkoorden. En hoewel Williams-Haas nog altijd vecht tegen haar drankzucht eindigt Hyena hoopvol. Tegen een achtergrond van hallucinante klanken trotseert zij de roep van de hyena. ‘…. and she waits for me to lose hope…. but I… will not!’

Alleen al de geluidsopname is keelsnoerend. – Zakdoeken mee!

Bon à savoir