Meteen naar de inhoud

Richters Patterns @Hollandfestival: Stoplicht springt op rood, stoplicht springt op groen

Muziek en beeld, het blijft een heikele combinatie. Zie je een plaatje bij muziek, of hoor je muziek bij een plaatje? Die vraag werd tijdens het openingsconcert van het Holland festival niet eenduidig beantwoord. De langzaam van kleur verschietende doeken van Gerhard Richter vonden hun evenknie in traag verglijdende klanken van Marcus Schmickler. Terwijl Richters Patterns al snel ging vervelen, bleef het bijna 50 jaar oudere Rothko Chapel van Morton Feldman boeien.

Dapper dat het Holland Festival als opening twee zulke minimalistische werken naast elkaar plaatst. Op papier was Richters Patterns een spannende keuze. Gerhard Richter maakte in 2016 foto’s van uitsnedes van zijn eigen werken. Regisseur Corinna Belz genereerde hieruit met computeralgoritmen 60.000 beelden, die door editor Rudi Heinen tot bewegend beeld werden gemonteerd. De ornamentele patronen worden steeds verfijnder en culmineren uiteindelijk in snel bewegende horizontale strepen.

Visuele ritmiek

Richter wordt geroemd om de sterk visuele ritmiek van zijn abstracte schilderijen. Jarenlang droomde hij van een synthese tussen beeldende kunst en moderne muziek en dit leek de ideale gelegenheid. Parallel aan de film schreef de eveneens Duitse componist Marcus Schmickler de muziek. Luidt programmaboek maakt hij ‘de visuele puls hoorbaar die uit de animatie van het beeldmateriaal naar voren komt’. Film en compositie volgen hun eigen logica, ‘waardoor er doelbewust wrijving ontstaat tussen beeld en klank’.

De belofte dat we gingen ‘kijken naar muziek en luisteren naar schilderijen’, werd echter niet ingelost. Zeker, het is prachtig hoe de felle tinten en ornamentele patronen van Richter voortdurend transformeren en andere lichtintensiteiten aannemen. Maar de aangehouden tonen van de rondom ons geplaatste musici in de Gashouder bieden geen weerwoord. Zij volgen juist precies hetzelfde trage tempo, versmeltend tot een hoogpolig klanktapijt.

Wat you see is what you get

Korte motiefjes van harp en elektrische piano spiegelen de hoekige art-deco-patronen die opdoemen uit Richters kleurmassa’s. Wanneer diens strepen wild door elkaar dansen produceren de musici een luide kakofonie aan klanken. What you see is what you get. Door de aanhoudende één op één relatie tussen muziek en beeld slaan verveling en onverschilligheid toe. ‘In Almelo is altijd wat te doen, het stoplicht springt op rood, het stoplicht springt op groen.’ Deze dichtregels van Herman Finkers drongen zich onherroepelijk aan mij op.

Schmickler (1968) werd verre overklast door zijn in 1987 overleden collega Morton Feldman. Hoewel ook de Amerikaan spaarzame, langgerekte klanken inzet creëert hij in Rothko Chapel een spannend, ritueel geheel. Hij componeerde het in 1971 voor de gelijknamige oecumenische kapel in Houston Texas. Deze werd gebouwd op aanwijzingen van Mark Rothko, die de wanden bekleedde met gelaagde, zwarte schilderijen.

Spirituele sfeer

Rothko Chapel stuk wordt in gang gezet door ingehouden, fraai in de ruimte verwaaiende klanken van een altviool. Axel Porath van Ensemble Musikfabrik speelt zijn elegische melodieën geconcentreerd en gevoelig. Dirk Rothbrust versterkt de spirituele sfeer met zacht roffelende pauken, omfloerste woodblocks en gonzende xylofoonklanken. Ulrich Löffler voegt een hemels laagje toe met ultrazacht getinkel op zijn celesta – in het programmaboek als piano opgevoerd.

Daniel Reuss voert zijn manschappen met grote precisie door deze magische compositie. De zangers van Capella Amsterdam zetten hun woordloze frasen haast onhoorbaar in en laten deze al even geruisloos wegsterven. Zoals Rothko zijn zwarte doeken reliëf gaf met verschillende streektechnieken en highlights van andere donkere kleuren, creëren zij een gelaagd landschap van zacht zoemende, boventoonrijke harmonieën. Het verstilde stuk besluit met een repeterend drietoonsmotiefje van de xylofoon. Een in het niets oplossende samenklank van het koor omvat ons in een troostende koestering.

Experiment

De uitvoering door Cappella Amsterdam was feilloos en intens. Onbegrijpelijk dat dit topkoor door het Fonds Podiumkunsten uit de meerjarige subsidie is gegooid. Ook de musici van ensemble Musikfabrik speelden fantastisch. Aan hen lag het niet dat ik in plaats van Richters Patterns liever een herhaling had gehoord van Rothko Chapel.

Het siert het Holland festival dat het dit experiment durfde aan te gaan. Jammer dat het opnieuw bevestigde dat de combinatie beeld en muziek zelden meerwaarde oplevert.

Cultuurpers werkt anders. Jij bepaalt wat dit verhaal waard is!

Wat fijn dat je tot hier gelezen hebt. Je las inmiddels alweer verhalen van deze auteur. Laat je waardering blijken met een kleine donatie!

donatie
Doneer

Waarom doneren?

We zijn ervan overtuigd dat goede onderzoeksjournalistiek en deskundige achtergrondinformatie essentieel zijn voor een gezonde cultuursector. Daar is in kranten en andere oude en nieuwe media vaak geen plek en tijd voor. Cultuurpers wil die ruimte en tijd wel bieden, en we willen dat voor iedereen zo houden. Of je nu rijk bent, of arm. Daarom willen we deze site zo veel mogelijk gratis houden. Dat kost geld, veel geld. Dankzij donaties van lezers zoals jij kunnen we blijven bestaan, en beseffen we ook hoe belangrijk lezers ons vinden. We vinden het bovendien de best mogelijke manier om journalistiek onafhankelijk te houden. Zo bestaat Cultuurpers al sinds 2009: dankzij lezers die zo een beetje eigenaar worden van deze onmisbare plek!

Je kunt ook lid worden, dan zet je je eenmalige donatie om in blijvende steun!

Thea Derks

Thea Derks studeerde Engels en Muziekwetenschap. In 1996 voltooide zij cum laude haar studie musicologie aan de Universiteit van Amsterdam. Zij is gespecialiseerd in hedendaagse muziek en publiceerde in 2014 de lovend ontvangen biografie 'Reinbert de Leeuw: mens of melodie'. Vier jaar voltooide zij 'Een os op het dak: moderne muziek in vogevlucht', speciaal gericht op de geïnteresseerde leek. Je koopt het hier: https://www.boekenbestellen.nl/boek/een-os-op-het-dak/9789012345675 In 2020 verscheen de 3e druk van de Reinbertbio,met 2 extra hoofdstukken die de periode 2014-2020 beschrijven. Deze verschenen ook apart als Slotakkoord.Bekijk alle berichten van deze auteur

Privé Lidmaatschap (maand)
5 / Maand
Voor natuurlijke personen en ZZP’ers.
Geen storende banners
Een speciale nieuwsbrief
Eigen mastodon-account
Toegang tot onze archieven
Klein Lidmaatschap (maand)
18 / Maand
Voor culturele instellingen met een omzet/subsidie van minder dan 250.000 euro per jaar
Geen storende banners
Een premium nieuwsbrief
Al onze podcasts
Eigen Mastodonaccount
Toegang tot archieven
Zelf persberichten (laten) plaatsen
Extra aandacht in berichtgeving
Groot Lidmaatschap (maand)
36 / Maand
Voor culturele instellingen met een omzet/subsidie van meer dan 250.000 euro per jaar.
Geen storende banners
Een speciale nieuwsbrief
Eigen Mastodonaccount
Toegang tot archieven
Deel persberichten met ons publiek
Extra aandacht in berichtgeving
Premium Nieuwsbrief (substack)
5 proefabonnementen
Al onze podcasts

Betalingen geschieden via iDeal, Paypal, Creditcard, Bancontact of Automatische Incasso. Wilt u liever handmatig betalen, op basis van een factuur vooraf, rekenen we 10€ administratiekosten

*Alleen bij een jaarlidmaatschap of na 12 maandelijkse betalingen

nl_NLNederlands