Waanzinnige heldin in opera Hanna Kulenty

Een opera over het meervoudig persoonlijkheidssyndroom, kan dat wel? De Pools-Nederlandse componist Hanna Kulenty (1961) en de Canadese librettist Paul Goodman (1955) waagden het en oogstten veel lof met The Mother of Black-Winged Dreams. Deze opera beleeft volgende week zaterdag 6 augustus zijn Nederlandse première tijdens de NJO Muziekzomer, in een coproductie met Dutch National Opera Academy.

Waanzinnige heldinnen, de gangbare operaliteratuur wemelt ervan. Meestal worden de dames gek van liefdesverdriet, een typisch romantische thematiek waarmee hedendaagse componisten niet meer uit de voeten kunnen. Het onderwerp gekte zelf verdween echter niet. Zo schreef de Britse componist Michael Nyman in 1986 zijn opera The Man Who Mistook His Wife for a Hat, naar het gelijknamige boek van Oliver Sachs. De titel spreekt voor zich en de hoofdpersoon is nu eens geen vrouw, maar een man.

Destructieve krachten

Tien jaar later presenteerden Hanna Kulenty en Paul Goodman hun opera The Mother of Black-Winged Dreams. Hierin worstelt hoofdpersoon Clara met haar innerlijke, destructieve krachten. Deze wortelen ditmaal niet in een ongelukkige liefde, maar in een zompige, wellicht incestueuze achtergrond. Die overigens niet wordt geëxpliciteerd.

Als Clara haar demonen niet meer de baas kan, belandt ze in een bizarre, afgesloten wereld, waarin de zussen Click & Scissors de personificatie worden van haar innerlijke stemmen – in vier afsplitsingen.

Schijnbaar harmonieus leven deze vijf persoonlijkheden samen in een schattig huis, tot de duivelse Woodraven opduikt, die hen uit elkaar probeert te drijven. Hij zet hen tegen elkaar op, flirt afwisselend met de een en de ander en neemt deel aan hun spelletjes, die allengs een steeds gruwelijker en zelfs kannibalistische wending nemen.

Claustrofobische sfeer

Het publiek wordt onherroepelijk meegezogen in deze duistere wereld. Muziek en tekst zijn één, de vele herhalingen en onafgemaakte frasen creëren een bezwerende, claustrofische sfeer, waarin de emoties hoog oplopen. Maar hoewel de opera eindigt met moord en doodslag, blijft in het midden of Clara nu voorgoed verloren is, of juist haar kwelgeesten overwonnen heeft.

‘Het is een bombardement van beeld en geluid, van buitengewone intensiteit’, schreef een Duitse krant na de wereldpremière tijdens de Münchner Biennale van 1996. De hierop volgende voorstellingen aan de Hamburgse Staatsopera waren in no time uitverkocht. De opera bleek ‘hard op weg een cultpiece te worden’, zoals een ander blad noteerde. Ook een voorstellingenreeks in Polen in 2010 werd goed ontvangen.

Eigenlijk vreemd dat het nog weer zes jaar moest duren voor deze bijzondere opera zijn Nederlandse première beleeft. Hanna Kulenty is weliswaar een geboren en getogen Poolse, maar studeerde ook bij Louis Andriessen aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag en woont al ruim twee decennia afwisselend in Arnhem en Warschau. Hulde dus aan de NJO Muziekzomer dat zij deze gewaagde onderneming is aangegaan.

Bijzondere locatie

Bij een bijzondere opera hoort een bijzondere locatie, dacht de organisatie, en ging op zoek in standplaats Apeldoorn. Uiteindelijk vond men een verlaten fabriekshal op het Zwitsalterrein, waar de zalvenfabrikant in 2011 zijn bezigheden beëindigde. Hier zullen de jonge zangers van de Dutch National Opera Academy en musici van de NJO Summer Academy onder leiding van Clark Rundell deze hoogst geladen productie tot leven wekken.

Javier López Piñón tekent voor de regie, Rieks Swarte ontwierp het decor. Zoals hij gewoon is te doen, zal hij met minimale middelen pogen een maximale zeggingskracht te bereiken. Eerder schreef ik hier al over zijn productie Perzik van onsterfelijkheid, waarin hij de woningen in de Amsterdamse Rivierenbuurt oproept met getekende en gefilmde beelden.

Huis representeert identiteit en geborgenheid

Ook in zijn ontwerp voor The Mother of Black-Winged Dreams geeft Swarte huizen een belangrijke rol, al dan niet fysiek of getekend. ‘Die huisjes staan voor de identiteit van de persoon en geven ook een sfeer van geborgenheid’, zegt hij hierover. Hij noemt de lege fabriekshallen ideaal voor deze opera en wil de mogelijkheden van de verschillende open ruimtes optimaal benutten.

Ik nam afgelopen week spontaan een kijkje op het Zwitsalterrein, waar ik Swarte toevallig aantrof, werkend aan zijn decor. Hij bood me onmiddellijk een korte rondleiding aan, die ik filmde met mijn smartphone.

Ik hoop dat u net zo nieuwsgierig wordt naar zijn enscenering als ik, en zie u graag bij een van mijn inleidingen op The Mother of Black-Winged Dreams, van 6 tot en met 12 augustus. Deze vinden plaats in lunchroom Foenix, tegenover de hal op het Zwitsalterrein waar de opera wordt uitgevoerd.