Twee stemmen over Sunken Garden @HollandFestival, deel 1. Henri Drost: “veel meer dan 3D-filmopera”

Holland Festival

Vergeet alle ophef over de allereerste 3D-filmopera, vergeet alle ophef in de Britse kranten. Michel van der Aa verzuchtte zelf al in interview dat hij bij nader inzien graag de tweede 3D-filmopera gemaakt zou hebben. En wellicht had hij eveneens de volgorde Londen-Amsterdam omgedraaid.

Sunken Garden draait echter niet om de 3D-film en de Britse pers was niet alleen hopeloos verdeeld, maar zat er gewoon naast. Want nee, Sunken garden is niet de toekomst van de opera, noch heeft het die pretentie. Het is daarentegen wel een verbluffende symbiose van muziek, film en theater met een ingenieus libretto, dat aanvankelijk rustig te tijd neemt, maar dan in razend tempo naar het slotakkoord werkt.

Wat begint als een detective, wordt al snel een occult sprookje, maar blijkt uiteindelijk een beschouwing over schuld, dood, liefde, waanzin en overlevingsdrang. Grote thema’s die wie kennen uit eerder werk van zowel van librettist David Mitchell als Michel van der Aa. 

Beiden zijn in staat verschillende verhaallijnen samen te brengen en soms ronduit ongeloofwaardige situaties terug te brengen tot herkenbare, bijna universele, verhalen en zo zelfs te ontroeren. Tegelijkertijd tonen beiden een zichtbaar en hoorbaar plezier in het spelen met genreconventies en archetypes.

In Sunken Garden zijn zonder enige moeite een Faustiaans pact en een Orpheus-achtige reis naar de onderwereld te herkennen en het streven naar onsterfelijkheid roept onwillekeurig Janaceks Véc Makropulos in herinnering op.

Sunken Garden roept echter vooral Van der Aa’s eigen After Life in herinnering. Centraal in die opera stond de vraag: wat was het meest beslissende moment in je leven? Hij werd gesteld aan pas overledenen die in een soort tussenstation beland zijn. Door de vriendelijke maar bureaucratische medewerkers van dit tussenstation wordt dit moment vervolgens op film gereconstrueerd en die herinnering – en alleen die – krijgt de overledene na een week mee naar de eeuwigheid. Voor sommigen is de vraag naar het meest beslissende moment gemakkelijk te beantwoorden, anderen weigeren te kiezen of komen tot de conclusie dat hun leven een aaneenschakeling van ‘gewone’ momenten is geweest.

Waar de personages in After Life een beslissend moment mee mogen nemen, willen de personages in Sunken Garden een beslissend moment juist vergeten. De dood van een kind, een noodlottig ongelukkig veroorzaakt door een sms’je, de euthanasie van een moeder – gaandeweg de opera leren we de verhalen achter de personages en daarmee hun drijfveren kennen. In After Life slaat de twijfel toe omdat er slechts één keuze gemaakt kan worden, in Sunken Garden gebeurt dit als gekozen moet worden tussen leven met de herinnering en het schuldgevoel of niet meer leven en alles vergeten – opgaan in de tuin.

Ook in de vorm zitten vele parallellen. Zo eindigen beide opera’s met gefilmde fragmenten die losse draadjes verbinden en blijken de in documentairestijl gefilmde interviews de sleutel te bevatten. En hoewel het tussenstation tussen leven en dood in Sunken Garden een in 3D gefilmde tuin is, gebruikt Van der Aa dit ook hier niet louter als special effect.

Want net als in After Life vormen de projecties niet zomaar een achtergrond, maar zijn een wezenlijk onderdeel van de handeling. In After Life liepen de gefilmde personages naadloos over in de personages op het toneel, in Sunken Garden blijkt het decor naadloos over de gaan in de 3D-projectie. Dat lukt echter niet altijd, want de in Londen zo gemiste maar in Amsterdam maar wel aanwezige boventiteling, veroorzaakte in elk geval bij mij voor een ongewenste afleiding van het 3D-filmbeeld.

Muzikaal is Van der Aa echter enorm gegroeid, en meer dan voorheen combineert hij schijnbaar moeiteloos alle mogelijke genres, met ditmaal ook slimme pop en drum ’n bass. Van los zand is nergens sprake: orkestklank en de elektronische laag zijn perfect geïntegreerd.

Zonder enige twijfel hebben Michel van der Aa en David Mitchell een fascinerende filmopera gemaakt, waarop lastig een etiket te plakken is, die vragen oproept en de toeschouwer tot nadenken dwingt. Wat was het meest beslissende moment in je leven? En welke prijs wil je betalen om dat te vergeten?