Ragfijn ritueel tart permanente opstelling: Germaine Kruip in het Stedelijk @HollandFestival 2014

“U weet wel mevrouw, dat grote rode schilderij? Daarvoor rechtsaf”. Een jonge suppoost wijst ons de weg. Zo op het eerste gezicht is het niks. Een man in half uniform, zwarte broek, wit overhemd, draait langzaam om zijn as. De wandschildering van Sol Lewitt, nummer 1084 uit 2003, verleent hem het nodige decorum. Om de hoek hangen Barnett Newman en Andy Warhol. Zou het de man iets kunnen schelen? In deze ‘hall of fame’ van de conceptuele kunst steekt het draaien van de man wat schriel af. Sommige bezoekers blijven staan, leunen tegen witte wanden of zijgen neder op de geboende houten vloer. Zij die er de tijd voor nemen, zien hoe het draaien van de man en zijn collega-derwisjen langzaam bezit neemt van het Stedelijk.

‘A Possiblity of an Abstraction: Square Dance’ van Germaine Kruip is dans noch performance. De derwisjen die in haar projecten meedoen (in 2012 waren eerdere versies te zien tijdens Art Basel, een internationale mega tentoonstelling, en in de Londense gallerie The approach) zijn geen theatermensen, artiesten of kunstenaars; ze zijn religieus gemotiveerd. Ze draaien om hun eigen as, de armen gespreid, om het goddelijke door te geven en te delen.

In het Stedelijk is het rustig, het mooie weer houdt mensen buiten. Niets is spectaculair aan de verschijning van de mannen, die één voor één rustig stappend de kleine tentoonstellingszaal betreden, de handen gekruist over de borst. Wie een tijdje blijft hangen, ziet hoe verschillend de eenvoudige gestes worden uitgevoerd. Buigen, stappen, draaien – steeds duurt het zo’n tien minuten voordat de derwisj zijn wentelingen beëindigt en opnieuw een vierkant probeert te beschrijven. Tempo, focus en gestalte zijn bij iedere nieuwe verschijning totaal anders.

Het lijkt eerst vooral esthetisch, de nietige verschijning met de kleurige, wereldberoemde Sol Lewitt als achtergrond. Het laadt de verdenking op zich een exotische truc te zijn. Zeker wanneer een van de derwisjen het publiek uitnodigt om mee te doen, wij gretig toehappen en vervolgens Kruip angstvallig naderbij snelt om ons te bezweren dat dit niet de bedoeling is, ‘vooruit, voor deze keer dan’. Alsof het geënsceneerde ritueel vooral een artistiek idee is dat mooie plaatjes oplevert, maar niet een om de werkelijke uitwisseling tussen verschillende werelden van abstractie draait.

Maar gaandeweg, in de onspectaculaire herhaling van zachte gestes, ontwikkelt zich in het draaien een bepaalde intimiteit. De mannen stralen een rust en een overgave uit die aanstekelijk is. Het pretentieloze van hun aanwezigheid steekt fel af tegen de achtergrond van wereldfaam en miljoenenmarkt. Bij elke wenteling lijken de wijd geopende armen iets anders te omhelzen of te aanvaarden. De eenvoud van het gebaar krijgt een steeds krachtiger resonantie in menselijke maat, maatschappelijke relaties en belangen, die voorbij komen en maar net zo makkelijke weer weggedraaid worden.

Het draaien vergt een zekere concentratie, maar is verder nergens op gericht. Zelden worden mannen zo opgevoerd, zonder enig doel of heldhaftigheid. Met slechts hun individuele energie als baken, tergen ze in hun kwetsbaarheid een wereld van vaste posities, belangwekkende rollen en hoge verwachtingen. De een nog jong en misschien wat driest, de ander al op leeftijd en duidelijk lichter van toon, beheersen ze allen het draaien zodanig dat ze op een gegeven moment niet meer draaien maar gedraaid worden. Als een uitgestelde val vanuit de armen, in plaats van een gaan vanuit de voeten. Meestal met de ogen gesloten, hoewel niet altijd, drijven zij op het geruis dat het publiek in kletspraatjes en nieuwsgierige blikken verspreidt.

Kruip is niet de enige die zich met draaiende mannen en conceptuele kunst bezighoudt. Lucinda Childs choreografeerde in 1979 ‘DANCE’ op muziek van Philip Glass en een film van Sol Lewitt, dat sinds 2009 wordt heropgevoerd. Bruce Nauman’s ‘Dance or Exercise on the Perimeter of a Square (Square Dance)’ uit 1968 lijkt zelfs een regelrechte referent. Kruip staat ver af van de complexiteit waarmee Childs dagelijkse bewegingen omgezet heeft in choreografie. Alles wat de derwisjen doen is navolgbaar, virtuositeit is niet aan de orde, ook al gaat het van kleins af aan energetische rondjes draaien duidelijk niet in je koude kleren zitten. Tegelijkertijd verschilt haar eenvoud nogal van die van Bruce Nauman, die in de video alles behalve een transcendentaal bewustzijn tentoonspreidt.

Na afloop van de eerste sessie in het Stedelijk, afgelopen zaterdag, citeert Kruip de eerste van Sol Lewitt’s Sentences on conceptual art: “Conceptual artists are mystics rather than rationalists. They leap to conclusions that logic cannot reach.” Uiteindelijk lijkt vooral de mis-en-scène doorslaggevend: door het vertrouwen te winnen van de derwisjen en hen over te halen hun ritueel te doen zonder traditionele muziek en zonder het bekende en geheel bedekkende kostuum, ver weg van de gebeds- of samenkomstruimte, onthult Kruip wat normaliter verborgen blijft in het religieuze ritueel, de man in de derwisj. En tegelijkertijd importeert ze de bescheidenheid en concentratie van deze mannen in een van menselijke pretenties bol staande ruimte als Art Basel of nu Het Stedelijk. Daar kan eigenlijk weinig tegenop.

‘A Possiblity of an Abstraction: Square Dance’ is nog te zien op zaterdag 21 en zondag 22 juni in Het Stedelijk Museum Amsterdam, de gehele dag.