‘Liefde is vergif’ zingzegt Mortimer in de eerste scène van Lessons in Love and Violence tegen de koning. De militair adviseur hekelt diens relatie met Gaveston, die hij overlaadt met gunsten terwijl zijn onderdanen honger lijden. ‘Don’t bore me with the price of bread’ riposteert de koning. Liever trakteert hij zijn minnaar op poëzie en muziek dan zich te bekommeren om zijn volk. ‘Liefde maakt ons menselijk.’
In deze derde opera van componist George Benjamin en librettist Martin Crimp ontbreekt echter elk spoor van liefde. Het is een ijzig drama dat enkel verliezers kent. De koning dwingt Gaveston onder ijs te zwemmen tot zijn longen knappen en houdt zijn hand boven vuur.
Omgekeerd wortelt Gavestons ‘liefde’ in zelfbelang. Hij voert een schrikbewind onder het volk, zorgt ervoor dat Mortimer wordt uitgestoten en confisqueert diens goederen. Koningin Isabel op haar beurt legt het aan met Mortimer, met wie ze haar zoontje opvoedt tot marionettenkoning. Samen met hem tekent ze bovendien het doodvonnis van Gaveston en haar echtgenoot. Maar uiteindelijk blijft ook zij met lege handen achter.
Liefde is nooit onbaatzuchtig
De cynische gedachte dat liefde nooit onbaatzuchtig is loopt als een rode draad door de voorstelling. Het streven naar macht is alles overheersend. – Mooi gesymboliseerd door de verlichte koningskroon die voortdurend het podium wordt op- en afgereden. Zodra de ‘jonge koning’ is gekroond besluit hij Mortimer te doden en diens ogen uit te steken. De zoon heeft zijn ‘lessen in liefde en geweld’ geleerd.
Crimp mag voor Benjamin de gedroomde librettist zijn, dat geldt niet per se ook voor de opera. Diens teksten zijn weliswaar fraai en muzikaal, maar te abstract om de karakters psychologische diepgang te geven. Daardoor kun je je met niet één personage identificeren, ze zijn allemaal even koud en kil. Alleen het dochtertje – simpelweg ‘het meisje’ – weet enig mededogen op te roepen. Als zwijgende omstander maakt zij haar kinderlijke aanhankelijkheid aan en bekommernis om haar vader emotioneel invoelbaar. Een glansrol van de actrice Ocean Barrington-Crook.
Gloedvolle muziek
Tegenover de kille sfeer op het toneel plaatst Benjamin broeierige muziek vol kostelijke klankkleuren. De onderhuidse spanning is continu voelbaar in huiveringwekkend dissonante klankvelden die echter listig zijn verpakt in zoetgevooisde harmonieën. – Hoe paradoxaal dit ook moge klinken. Dit zacht smeulende vuurtje wordt doorbroken met luid opvlammende uitbarstingen van koper en slagwerk. Benjamin volgt de tekst op de voet en zijn muziek herinnert soms aan het expressionisme van Berg of Schönberg. De lyrische, parlando zanglijnen roepen dan weer de opera’s van Benjamin Britten in herinnering.
Wagner kijkt om de hoek wanneer het orkest een ander verhaal vertelt dan de zangers. Bijvoorbeeld in het schitterende duet tussen Isabel en de koning in de vierde scène. Terwijl hij verbitterd zijn woede uitschreeuwt over de moord op Gaveston klinkt uiterst lieflijke muziek. Mooi zijn de gedempte slagen op een cimbalom en statige harmonieën in de zesde scène. De koning is dood, maar Gaveston omstrengelt hem als ‘de vreemdeling’ nog een laatste keer. Eerder kondigde een eenzame handtrommel hun beider dood al aan.
Verstikkend universum
Het is goed te horen dat Benjamin zijn partijen schreef op het lijf van zijn zangers. De bariton Stéphane Degout is een imposante koning, Gyula Orendt overtuigt als Gaveston ondanks een klein braampje in zijn keel. Barbara Hannigan betovert ons als Isabel, haar stem klinkt zelfs in de allerhoogste regionen vol en rond. De tenor Peter Hoare geeft zijn rol van Mortimer helder en krachtig gestalte. Samuel Boden is een prachtig pure jongen/jonge koning.
De enscenering van Katie Mitchel is doeltreffend. De zeven scènes spelen zich af in een slaapvertrek, telkens vanuit een ander perspectief bezien. In een kleurig verlicht aquarium zwemmen aanvankelijk nog vissen, maar na enkele scènes rest slechts een dorre hoop stenen. Ramen ontbreken: in dit gure universum overheerst de dood. De verstikkende sfeer wordt benadrukt doordat de personages vaak in slowmotion bewegen.
George Benjamin leidt zelf het Radio Filharmonisch Orkest, dat opnieuw zijn klasse toont met een fijnzinnige vertolking van diens gloedvolle muziek. Jammer genoeg kan deze het abstracte libretto niet tot leven wekken.
De Nationale Opera/Holland Festival
George Benjamin/Martin Crimp: Lessons in Love and Violence
De opera is nog te zien tot en met 5 juli
Info en kaarten hier.
Donderdag 28 juni is een semiscènische uitvoering te zien van Written on Skin in het Muziekgebouw aan ’t IJ.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
