Waarom het lachen ons best wat vaker mag vergaan: Joseph Toonga geeft les in theaterwoede. #tfboulevard

Denk Pussy Riot, denk Rammstein, denk misschien aan Nina Hagen voor ze Jezus vond en gooi dat lekker woest door elkaar. Dan krijg je iets wat in principe een waanzinnige festival-act is. Razende vrouwenpunk in een van bier en rook doordrenkte nachtclub, woeste moshpits vol mensen die echt iets uit hun ziel te dansen hebben. Het zit er allemaal in bij Club Gewalt. Ik zag hun nieuwste project Die Hexe op Theaterfestival Boulevard en was onder de indruk van de kwaliteit van de zang, de samples, de durf en verliet de tent met enig enthousiasme.

Toch knaagde er iets. Die Hexe gaat over de voortdurende femicide, die op sommige momenten in onze geschiedenis zelfs van overheidswege wordt georganiseerd. Het gaat dan over de heksenverbrandingen (of andere gruwelijke manieren van levensroof) waar tienduizenden vrouwen door zijn vernietigd in onze middeleeuwen. Denk ook aan de haat die iedere vrouw die haar hoofd boven het maaiveld uitsteekt in onze ‘christelijke’ beschaving over zich heen krijgt. Clinton, Kaag, Merkel en Halsema: hun gedrag ligt onder een microscoop die nooit op mannen worden gericht. De woede die ze over zich heen krijgen in redeloosheid niet in verhouding met hun vermeende wangedrag.

Ongevaarlijk

Genoeg materiaal dus voor een woeste voorstelling door vier vrouwen die wat kunnen en er ook nog eens goed uitzien. En woest is het, maar helaas ook totaal ongevaarlijk. En dat komt doordat ze geen punkband zijn, maar een punkband spelen. En dat zou nog niet eens zo erg zijn, als ze op zijn minst niet de hele tijd zouden laten weten dat ze een punkband aan het spelen waren.

Ooit is op Nederlandse theateropleidingen de ’transparante’ speelstijl heilig verklaard. Groepen als Dood Paard en ’t Barre Land hadden er immers aardige resultaten mee geboekt. De transparantie biedt lucht doordat de acteur naast zijn personage blijft staan. Zo kun je bruggen slaan tussen Shakespeare en de moderne mens. Je kunt er ook alles mee kapot maken, en dat gebeurt helaas bij Die Hexe van Club Gewalt.

Rudi Carell

Wat zou het mooi zijn geweest wanneer ik als (mannelijke) toeschouwer echt uit mijn comfort zone was gehaald, doordat de woede niet zo overduidelijk gespeeld en van commentaar voorzien zou zijn. Wat zou ik tot nadenken gedwongen zijn wanneer ze geen gekke bekken zouden trekken bij hun Rudi Carell-Duits dat – mits consequent doorgevoerd – het lachen zou hebben doen vergaan? Nu zat het dikke halfuur vet muziektheater zo vol nooduitgangen dat het totaal ongevaarlijk werd. In dit geval, met dit onderwerp, vond ik dat de grootste gemiste kans van het festival. Maar dat weglachen van spanningen gebeurt vaker.

Apenwoede

Hoe anders is dat bij ‘Born to Manifest’ van Joseph Toonga. Hier geen ironische distantie, maar een confrontatie met onze donkerste emoties. Een zwarte man, type boom van een kerel, danst een woedende dans en verandert in dat waar veel witte mensen stiekem aan denken bij grote zwarte mannen: een aap, een woest natuurbeest met onbeheersbare agressie. Voor wit publiek is dat beeld, gedanst door een zwarte danser, ver voorbij gewoon ongemakkelijk. Dit is een aanklacht tegen ons ingebakken denken, en het is tegelijk een aanklacht tegen zwarte mannen die zich daarnaar gaan gedragen.

In Born to Manifest draagt de oudere man zijn woede over op een jongere, die vergeefs probeert de spiraal te doorbreken. Dat is een thema dat wordt doorgevoerd in Born To Protest, de openluchtversie die er een vervolg op is, maar die tijdens dit festival eerder te zien was. Zit in Born to Protest nog een heel klein beetje hoop aan het einde, in Born to Manifest is alles nog wanhoop en beklemming.

Subliem

Goed om mee te maken, hoe ongemakkelijk ook. Dit is waar schoonheid, angst en woede samenkomen en iets subliems opleveren. Omdat luchtigheid iets is voor daarna, wanneer we proberen een en ander ‘een plekje te geven’.

Joseph Toonga is in real life een buitengewoon aardige man. Dat ervoer ik tijdens een gesprek dat ik eerder met hem had. Hij hoeft dat aardige alleen niet tijdens zijn voorstelling te manifesteren, want die voorstelling is een kunstwerk in zichzelf. Daarin aardig zijn zou alles kapot maken. Dat de jonge vrouwen van Club Gewalt in real life waarschijnlijk ook heel aardig zijn, maken ze ongeveer elke minuut van hun hun heksenvoorstelling duidelijk. Ze moeten eens bij Toonga gaan kijken. En leren hoe je dat doet: jezelf, maar vooral je publiek, serieus nemen.

Aardig zijn doe je maar thuis.