In het prachtig subtiele The Speaker’s Progress wordt Shakespeares klucht opeens een revolutionair wapen #hf12

Strak in het pak. Fris geknipt. En met een zalvende, trefzekere stem lijkt The Speaker – gespeeld door regisseur Sulayman Al-Bassam – een gelikte pr-man. Of beter: een beschaafde Arabische dictator met een Oxford diploma. Zo eentje die gesteund wordt door het Westen en diep wordt gehaat door de eigen bevolking.

Hij stapt achter een lessenaar en vertelt. Ooit was hij een radicale, woest experimentele theatermaker. Nu loopt hij fanatiek in de pas met het aartsconservatieve regime, in een niet nader benoemde Arabische bananenrepubliek.

The Speaker is vastberaden om de ‘verdorven, mentale plaag van het theater’ voorgoed uit te bannen. Dat doet hij door voor de állerlaatste keer een oude Arabische filmversie van Shakespeare’s kluchtige Twelfth Night – een stuk over onstuimige hunkering, liefde, en met veel verwerpelijke travestie – scène voor scène na te spelen. Bijgestaan door zijn team gelijkgestemde zeloten. Nadrukkelijk geen echte acteurs. Want alleen door deze afstandelijke deconstructie kan de corrumperende invloed van het blijspel worden ontmaskerd. Aldus The Speaker.

In The Speaker’s Progress zijn we getuige van een Kafkaësk laboratorium. Aan weerszijden van een klein, houten podium staan de ambtenaren in stofjassen achter werktafels met obscure meetapparatuur. Tegen de achterwand worden grofkorrelige zwart-wit fragmenten van de Arabische Twelfth Night geprojecteerd, terwijl op een klein houten podium deze saaie types om en om de scènes naspelen. Alles wordt benoemd tot in absurde details, alle houdingen en gezichtsuitdrukkingen worden beschreven, en de tekst wordt door meerdere ambtenaren tegelijkertijd gesouffleerd. Tenenkrommend grappig.

Regisseur Sulayman Al-Bassam maakte The Speaker’s Progress als derde deel in een Arabische Shakespeare trilogie, Al Hamlet Summit and Richard III, an Arab Tragedy gingen hieraan vooraf. Het productieproces ging van start vlak voor het uitbreken van de Arabische Lente. En hoewel het stuk eerst was bedoeld als gitzwart commentaar op de moervast verankerde dictaturen in de regio, werd het steeds meer een lofzang op de spontane, revolutionaire energie en hang naar vrijheid die in de Arabische Lente zo krachtig tot uiting kwam.

Na een aantal afgrijselijk geestdodende scènes Shakespeare, krijgen de suffe ambtenaren langzaam de smaak te pakken. Ze krijgen steeds meer lol in het spel en beginnen hun rol steeds serieuzer te nemen. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Zo ook bij de oud-theatermaker The Speaker, die op een gegeven moment na een iets té vrijzinnige spelaanwijzing rücksichtslos door de fanatieke Directeur van Toerisme wordt teruggefloten, en offstage te grazen wordt genomen.

Van alle spelers blijkt deze figuur – hilarisch neergezet door de Syrische acteur Fayez Kazak, met een mix van onderdrukte geilheid en religieus fanatisme – nog het strengst in de leer te zijn. Niet toevallig speelt hij ook de rol van Mullah. Halverwege de voorstelling neemt hij de microfoon over van The Speaker, om het publiek even te wijzen op de kraakheldere stranden in hun oliestaatje: 100% niet aangeraakt door mensenhanden, of de revolutie. Het is een subtiele sneer naar het feit dat veel van de omgevallen, brute dictaturen (Tunesië, Egypte) tot voor kort nog geliefde vakantiebestemmingen waren. Vooral voor Westerlingen.

Maar toch. Eén voor een verliezen de spelers zich in hun rol en The Speaker’s Progress wordt overgenomen door spontane improvisaties, poëzievoordrachten en experimentele drang. Zo maakt deze subtiele voorstelling goed voelbaar, hoe jarenlange onderdrukte en opgekropte creatieve energie opeens tot uitbarsting kan komen.

Het is in dit laatste, expressieve deel van The Speaker’s Progress, dat ik moet bekennen dat ik op een gegeven moment helemaal de draad ben kwijtgeraakt. De spelers lijken in een aantal fragmentarische scènes te verwijzen naar specifieke sleutelmomenten in de revolutie, en ik voelde een behoorlijk aantal culturele verwijzingen onbenoemd aan me voorbijgaan. Om The Speaker’s Progress écht op waarde te kunnen schatten, zou de voorstelling misschien wel moeten zien met een Arabische vriend. In de stoel naast je.

The Speaker’s Progress is 7 juni nog te zien, 20:30, Theater Bellevue. More info