Waarom ik het geweldig vind dat het Holland Festival ‘Aus Licht’ van Stockhausen programmeert

Tegen het einde van het jaar worden we overspoeld met lijstjes. De mooiste cd’s, de beste boeken, de voorstellingen die u niet had mogen missen etcetera. In deze zee van keuzes van recensenten en andere opiniemakers springt één bericht eruit, van operacriticus Olivier Keegel. Hij startte een heuse petitie om te voorkomen dat ‘Aus Licht’ van Karlheinz Stockhausen in juni 2019 in ons land wordt uitgevoerd.

Wat bezielt Keegel? – Eerst maar eens de feiten

Het Koninklijk Conservatorium, De Nationale Opera en het Holland Festival sloegen de handen ineen om het magnum opus van de Duitse avant-gardist op de planken te brengen in de Amsterdamse Gashouder. Licht steekt in ambitie en omvang Wagners Ring des Nibelungen ruim naar de kroon. Tegenover de vier avondvullende opera’s van zijn oudere collega plaatst Stockhausen ‘Sieben Tage der Woche’, die in totaal zo’n 26 uur duren. Nog nooit zijn alle zeven opera’s in één keer uitgevoerd. Mijn hart sprong op toen ik hoorde van deze moedige onderneming, die Nederland andermaal op de kaart zal zetten als modernemuziekminnend land.

In tijden waarin cultuur en intellect wereldwijd onder vuur liggen kan degene die een grootse droom wil realiseren niet genoeg geprezen worden. Hulde dus aan de drie instellingen dat zij ons mee willen nemen op dit spannende avontuur. Jammer dat het ambitieuze project slechts een selectie van 16 uur omvat. – Vandaar de titel ‘Aus Licht’.  Fluitiste en artistiek leider Kathinka Pasveer legde tijdens de persconferentie uit dat het simpelweg onmogelijk is in twee jaar tijd de veeleisende partituren onder de knie te krijgen.

Tweejarige masteropleiding speciaal voor ‘Licht’

De musici worden niet alleen geacht de moeilijke partijen geheel uit hun hoofd te spelen, maar moeten tevens acteren en een grote hoeveelheid elektronica bedienen. De voorbereidingen voor de productie Donnerstag aus Licht in Basel in juni 2016 namen alleen al een jaar in beslag.

Om jonge musici vertrouwd te maken met de klankwereld van Stockhausen zet het Koninklijk Conservatorium een tweejarige masteropleiding op. Hier krijgen studenten les van docenten die nog met Stockhausen persoonlijk gewerkt hebben. Naast diens erven Pasveer en de klarinettiste Susanne Stephens zijn dat onder anderen de pianiste Ellen Corver en de slagwerker Renee Jonker.

36 noten voor 26 uur opera

Wat je ook van Stockhausen vindt, hij was een visionair. Hij baseerde zijn gehele operacyclus op één zogenoemde ‘superformule’ van drie maal twaalf tonen, toegekend aan de drie hoofdpersonen Eva, Michael en Lucifer. Dit schijnbaar cerebrale uitgangspunt ten spijt schiep hij hiermee werken met een enorme zeggingskracht. Zoals bijvoorbeeld Michaels Reise um die Erde voor ensemble en solisten (uit Donnerstag), Luzifers Tanz voor orkest en drie solisten (uit Samstag) en Eva’s Lied voor drie bassethoorns, sopraan, zeven jongetjes, drie keyboards en slagwerk (uit Montag).

Waarom wil Keegel deze productie verhinderen?

De operacriticus noemt een aantal redenen. Die komen in wezen hierop neer: ik zie niks in de muziek van Karlheinz Stockhausen en wil niet dat anderen deze nare ‘piepknor’ gaan horen. Zijn argumenten zijn op zijn zachtst gezegd weinig inhoudelijk.

Zo voert Keegel aan dat Stockhausen ‘9/11’ – de aanslag op de Twin Towers in 2001 – benoemde tot ‘het grootste kunstwerk dat mogelijk is in de kosmos’. Ten eerste heeft dit niets met de kwaliteit van zijn muziek te maken – en houden we niet ook van rabiaat antisemitische kunstenaars als Wagner en Céline? Ten tweede is zijn opmerking uit de context gerukt. Stockhausen voegde er namelijk aan toe dat het in de muziekwereld ondenkbaar is dat mensen ‘tien jaar lang als gekken repeteren voor een optreden en dan sterven’.

Wat mot dat kosten?

Daarnaast stelt Keegel nog vier vragen, die zijn samen te vatten als: wat mot dat wel niet kosten? De Nederlandse kruideniersmentaliteit ten top. Wie iets groots wil realiseren kijkt niet op een paar centen. Bovendien financieren de drie instituten de productie grotendeels uit eigen middelen. Ik ben ervan overtuigd dat de nu nog ontbrekende gelden alsnog gevonden zullen worden. Zo betalen de masterstudenten een forse som collegegeld en is sponsoring door de luchtvaartindustrie denkbaar aangezien ook het vermaarde Helikopterstreichquartett op het programma staat.

Keegel kan zich niet voorstellen dat Stockhausens ‘piepknor’-muziek publiek zou trekken. Kennelijk ziet hij zijn eigen smaak als maatgevend. Ik voorspel dat alle voorstellingen lang van te voren zullen zijn uitverkocht, zoals dat ook het geval was met de retrospectieven voor Luigi Nono en Pierre Boulez.

Dat verschillende van mijn collega’s zijn petitie getekend hebben, betreur ik ten zeerste. Het getuigt van een geestelijke bekrompenheid en onverdraagzaamheid die bedenkelijke maatschappelijke sentimenten lijkt te weerspiegelen: wat de boer niet kent, dat vreet hij niet.

Ook ik ben geen Stockhausen-aficionado, maar beschouw het als een buitenkans in mijn eigen stad een dergelijke omvangrijke selectie uit Licht te kunnen meemaken. Daarom nogmaals: driewerf hoezee voor De Nationale Opera, het Koninklijk Conservatorium en het Holland Festival. – Ik zit in juni 2019 bij elk van de drie avonden vooraan!

Naschrift 8-9-2018: het programma is bekend en het project kreeg inmiddels een eigen website.