Eenieder die de toegangspoorten van Thebe wil passeren moet het raadsel oplossen van de Sfinx. Wie faalt sterft een onherroepelijke dood, zijn botten verbleken in het knekelveld rondom haar. Oedipus daagt haar uit, vastberaden de stad te redden. ‘Noem iemand of iets dat machtiger is dan het Lot!’, orakelt de Sfinx vanaf haar eenmotorige vliegtuigje. ‘De mens!’, jubelt Oedipus. Waarop de Sfinx – letterlijk – sterft van het lachen. De mens sterker dan het Lot? Forget it!
Librettist Edmond Fleg en componist George Enescu wijken hierbij stevig af van het origineel van Sophocles. Maar zo treffen zij wel meteen de kern van de zaak. Oedipus verlost Thebe weliswaar van haar kwelgeest, maar vervult tegelijkertijd zijn lotsbestemming en trouwt zijn moeder, Jocaste. Eerder al heeft hij zijn vader Laïus gedood. Juist om deze voorspelling te ontlopen hadden zij hun zoon na diens geboorte weggedaan. En precies om dezelfde reden heeft Oedipus zelf Korinthe verlaten, waar hij opgroeide als zoon van het koningspaar. – De herder die hem had moeten doden heeft hem in de wieg van hun gestorven kind gelegd.
Verpletterend toneelbeeld
Alles in de productie van Oedipe van De Nationale Opera onderstreept het menselijk onvermogen zich aan zijn lot te onttrekken. Het toneelbeeld van deze enige opera van de Roemeen George Enescu (1881-1955) is van een verpletterende onontkoombaarheid. Torenhoge stellages zijn gevuld met stilstaande roestbruine figuren, die als een onverbiddelijk terracottaleger de handeling bekijken en becommentariëren. Dit statische beeld versterkt het gevoel dat alles van tevoren onwankelbaar is vastgelegd, verzet is zinloos.
Een diep tragisch gegeven, dat in de regie van Àlex Ollé en Valentina Carrasco echter nauwelijks invoelbaar wordt. Hoe verwoed de personages ook tegen hun lot ageren, de massaliteit van het toneelbeeld staat identificatie in de weg. De weinige intieme momenten worden niet uitgediept. De ontmoeting tussen Oedipus en zijn vermeende moeder Merope na zijn bezoek aan het orakel is in principe hartverscheurend. Maar doordat Merope optreedt als driftig notities makende psychiater blijft hun ontzetting over Oedipus’ schijnbaar incestueuze verlangens academisch.
Transparante muziek
De muziek van Enescu valt niet direct in een hokje te plaatsen, maar volgt het drama op de voet. Wanneer Laïus en Jocaste de pasgeboren Oedipus aan een herder meegegeven om hem te doden, klinken klaaglijk dalende glissandi. Als hij jaren later zijn vader Laïus ombrengt, zwelt het orkest tot orkaankracht aan, een windmachine draait overuren. Hetzelfde gebeurt wanneer hij Jocaste keurt als een stuk vlees, vervolgens kust en naar de echtelijke sponde leidt.
Het orkestweefsel is uiterst transparant en Enescu schrikt er niet voor terug ook stiltes te laten vallen. Zang en muziek zijn compleet met elkaar verweven, aria’s ontbreken. De declamatorische zang wordt soms geïmiteerd door het orkest, dan weer ondersteund met lang aangehouden strijkerslijnen of percussieve blazers.
De partituur grossiert in fraaie cantilenen van (ultra)lage blaasinstrumenten als (contra)fagot en (bas)klarinet. Geregeld klinkt een opflakkerend fluitmotiefje, als een vlammetje dat vergeefs poogt een verzengend vuur in gang te zetten. Het koor schakelt tussen imposante koralen en ingetogen, bijna debussyaanse lokroepen van de vrouwen. Enescu kruidt het geheel met toefjes volksmuziek.
Weinig emotionele diepgang
Marc Albrecht voert zijn man/vrouwschappen met soepele gebaren door de gevarieerde partituur. De blazers van het Nederlands Philharmonisch Orkest spelen schitterende soli en produceren imposante, soms hevig dissonante fanfares. De harpisten gloriëren in subtiele arpeggio’s tijdens meer verstilde passages. Helaas is de klank van de strijkers wat schraal en niet altijd even toonvast. Zoals altijd levert het Koor van De Nationale Opera een topprestatie. Het is geen sinecure om vanuit één bevroren houding toch vlekkeloos de veeleisende partijen te zingen.
De solisten zijn zonder meer overtuigend, ook al krijgen ze van Ollé en Carrasco weinig gelegenheid zich emotioneel te profileren. De sopraan Heidi Stober (Antigone) brengt haar vertwijfeling zeer ingeleefd over het voetlicht. De bas Eric Halfvarson is fenomenaal als Tiresias, zeker wanneer hij met afgrondelijk lage stem Oedipus van zijn onwetendheid verlost. Sophie Koch maakt Jocaste tot een personage van vlees en bloed, Violeta Urmana is een overdonderende Sfinx en André Morsch zuigt in zijn kleine rol van Theseus alle aandacht naar zich toe.
Christelijk tintje
De bariton Johan Reuter (Oedipus) zingt zijn loodzware partij met verve, maar weet pas in het laatste bedrijf een snaar te raken. Ronddolend met zijn dochter/zuster Antigone en belaagd door zijn vroegere kwelgeest Creon bezweert hij zijn onschuld. Hij heeft zijn misdaden immers onwetend begaan en juist altijd getracht de voorspellingen niet te vervullen. Oedipus aanvaardt zijn dood met een ‘zuivere ziel’. – De opera eindigt met een christelijke noot als hij hierna liefdevol wordt opgenomen in een soort hiernamaals. ‘Hij ruste in vrede’, zingt het vrouwenkoor.
Ondanks de afstandelijke regie is deze Oedipe een must see voor elke operaliefhebber.
Gezien 12-12-2019 in De Stopera, nog te zien t/m 25 december. Kaarten en info hier.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
