Lid worden van NSC? – Akademie van Kunsten toneel van vertwijfelde zoektocht naar engagement

“De stem op Wilders is dan misschien een tegenstem, maar kennelijk is expliciet racisme geen dealbreaker voor al die mensen. Dat is voor iemand van kleur verschrikkelijk.” In het statige Trippenhuis, zetel van de Akademie van Kunsten, klonk dit hoge woord van Karin Amatmoekrim extra nadrukkelijk. Ze reageerde vanaf het podium op een laat binnengekomen toeschouwer, die vond dat ‘we’ bij de klimaatramp die ons boven het hoofd hangt, begrip moesten tonen voor de onvrede die tot de winst van de PVV had geleid.

Met de reactie van Amatmoekrim was het opeens glashelder voor het overwegend witte en oudere publiek hoe absurd het eigenlijk is dat (witte) duiders de monsterzege van de PVV toeschrijven aan een algemene onvrede onder mensen die vroeger op linkse partijen zouden hebben gestemd.

Voor witte mensen is het racisme van Wilders’ eenmanspartij met 37 zetels kennelijk een bijzaak, die niet eens in de ijskast hoeft. Het was voor de beoogde coalitiegenoten tot nu toe ook geen issue. ‘Denk je eens in hoe dat is voor iemand met een andere huidskleur’, klonk het vanaf het podium.

Prachtig essay.

De geest van essayist en mediapersoonlijkheid Anil Ramdas waarde deze avond nadrukkelijk rond in het Trippenhuis. Akademielid, auteur en transdisciplinair kunstenaar Neske Beks had de avond belegd naar aanleiding van het promotieonderzoek over Anil Ramdas van romancier en NRC-columnist Karin Amatmoekrim. Onder de titel ‘Engagement! – Engagement?’ ging het over de rol die kunst kan – of moet – spelen in de strijd om principiële vrijheden en rechten in een wereld waarin die dagelijks verder onder druk komen te staan.

Amatmoekrim las bij wijze van keynote een prachtig essay voor over Anil Ramdas. Ze schetste hoe de ster van Ramdas, geboren als Hindoestaanse Surinamer, kon rijzen binnen de witte elite van de late jaren tachtig: hij was kritisch op de artistieke prestaties van Suriname, en dat vonden Hollandse intellectuelen best wel dapper. Dat migranten hem juist als nestbevuiler zagen, was ‘collateral damage’. Het ging uiteindelijk mis toen Ramdas zijn zo bejubelde zelfkritische vermogen ook ging eisen van zijn witte collega’s.

Professionele crisis

De lezing van Amatmoekrim maakte diepe indruk, niet alleen vanwege de inhoud, maar ook door de uiterst beheerste manier waarop ze vertelde. De woorden klonken lang na, en nodigden uit tot lang en stil verwerken. Het nagesprek met Charl Landvreugd kwam mede daardoor wat moeizaam op gang, al had dat ook te maken met de professionele crisis waaraan Landvreugd leek te refereren. Hij noemde zijn werkgever, het Stedelijk Museum in Amsterdam, waar hij Hoofd Onderzoek is, alleen met de allergrootste tegenzin, zonder op details in te willen gaan.

Wat wel duidelijk werd, was dat beiden op hun eigen manier worstelen met hun engagement. Het gesprek vormde dus het vraagteken-deel van de titel van de avond. Amatmoekrim vertelde dat voor haar kunst aan kracht verliest wanneer de werkelijkheid te dichtbij komt. De kunstenaar is er volgens haar om verbeelding toe te voegen, het publiek andere ogen op de werkelijkheid te geven. Vanwege de gruwelijkheden in Gaza heeft zij daarom sinds november een pauze ingelast als columnist van NRC: ze kon niet meer schrijven zonder pamflettistisch te worden.

Openlijk fascisme

Wie geen enkel probleem heeft met pamflettisme is Jonas Staal. De Prix de Rome-laureaat, wiens werk nu in het Stedelijk te zien is, opende zijn slotbetoog met een woedende uitval richting het optreden van Israël in Gaza. Direct daarna richtte de kunstenaar, die bekend is van zijn sterk maatschappelijk gedreven werk, zijn pijlen op de PVV, die hij een openlijk fascistische beweging noemde.

Van Staal hoefden we deze avond geen wollige duiding te verwachten van de twintig procent Nederlandse stemmers die Wilders in het zadel hebben geholpen. Hij benadrukte nog maar eens hoe absurd het is dat de Kamer Martin Bosma, racist, apartheidsapologeet en aanhanger van antisemitische omvolkingstheorieën, tot voorzitter heeft verkozen, en dat een van de eerste acties van die nieuwe voorzitter was dat hij de Kamer verbood nog langer vergelijkingen met fascisme en racisme te maken.

Verwoestingsdrang

De opkomst van extreemrechts omschreef Staal als een hang naar ‘fascistisch genot’, een drang, ‘gewoon omdat het kan’, tot verwoesting van alles wat anders is. Geen maatschappelijke onvrede maar een ideologie van het kwaad die steeds meer mensen in steeds meer landen overmeestert, en door cynische leiders te gelde wordt gemaakt.

Als de titel van de avond zowel een vraagteken als een uitroepteken achter het woord ‘engagement’ zette, was Staal de chocoladeletterkopregel.

Vluchten?

Maar wat te doen? Is kunst machteloos, zoals Arnon Grunberg, aangehaald door Amatmoekrim, tegen Anil Ramdas zei, of kan kunst de geschiedenis nog ten goede keren? De oproep van Staal om vanaf nu massaal lid te worden van politieke partijen en vakbonden en zo invloed uit te oefenen op de onderhandelaars, juichten de aanwezigen toe.

Of het iets helpt? De tijd gaat het leren. We leven tenslotte nog steeds in een land, zo benadrukten de panelleden, waarin we het daarover kunnen hebben. Vluchten hoeft niet, erkenden Amatmoekrim en Landvreugd. Al bekende laatstgenoemde ze thuis deze week bij het ontbijt een keer hebben uitgerekend hoe lang ze – eventueel – van de opbrengst van hun Rotterdamse huis in Suriname zouden kunnen overleven.

Bekijk de registratie van de avond: