Een vernietigend rapport van organisatieadviesbureau Berenschot, het al dan niet vrijwillige vertrek van directeur Harm Mannak, herhaaldelijk geruzie in de Statenvergadering en hijgerige berichtgeving over hoge salarissen voor directie en artistieke leiding, tot in de landelijke kranten aan toe. Het tekent de chaos bij HET Symfonieorkest en het ontbreken van elke vorm van regie, niet alleen bij het orkest zelf, maar ook bij de plaatselijke en provinciale politiek. De nieuwe interim-directeur heeft niet veel meer dan een week om een nieuw plan bij de provincie in te leveren, en moet vrezen voor vele lijken in de kast.
‘De politiek is nu aan zet,’ concludeert Harm Mannak bij zijn vertrek, niet voor het eerst. ‘Geen extra geld,’ reageert VVD meteen en zelfs CDA, volgens vele insiders medebedenker van het ambitieuze oorspronkelijke businessplan, trekt de handen meer en meer af van HET Symfonieorkest. Concrete beslissingen zijn echter nog niet genomen. Zowel provincie als gemeente praten deze week over het rapport Berenschot en de toekomst van het Overijsselse orkest, de provincie eerst louter in een commissie, waarschijnlijk pas volgend jaar Statenbreed.
Dat klinkt geruststellend: de politiek neemt de tijd om tot een weloverwogen besluit te komen, maar plaatselijke, provinciale en landelijke politici hadden alle problemen veel eerder aan kunnen en moeten zien komen. HET Symfonieorkest heeft daarbij nu allesbehalve tijd: de begroting voor 2016 is niet rond, er moet begin volgend jaar een nieuwe subsidieaanvraag bij het Rijk worden ingediend en de provincie wil zelfs op 1 december 2015 al een nieuw businessplan hebben. Ondertussen stapelen de onbetaalde rekeningen zich op en worden de cruciale vragen nog altijd niet gesteld.
In april dit jaar publiceerden we al een reconstructie van hoe het zover heeft kunnen komen. Daarna volgden de ontwikkelingen elkaar razendsnel op. Daarom een reconstructie, deel 2.
April 2015: minder concerten, extra geld nodig
HET Symfonieorkest schrapt concerten in Deventer en Zwolle en meldt in een brandbrief aan de provincie dat het extra geld nodig heeft, anders komen zelfs de ‘zeer succesvolle educatieprojecten’ onder druk.
Tweede Kamerlid Jacques Monasch schiet meteen in de pen en meldt dat hij cultuurminister Bussemaker naar de Kamer laat roepen. Naar verluidt was die minister op haar beurt niet zo blij met zijn tromgeroffel gekoppeld aan wel erg sturende vragen, waarna Monasch besloot de vragen dan maar schriftelijk in te dienen. Naar de Kamer roepen bleek overigens sowieso niet nodig, Bussemaker zou die dag toch al in de Kamer verschijnen.
Statenlid Van Abbema dient tegelijkertijd wél inhoudelijke vragen in bij Gedeputeerde Staten Overijssel.
Eind april 2015: HET Symfonieorkest maakt zichzelf onzichtbaar
HET Symfonieorkest sluit de oude accounts en opent een nieuw twitteracount: @uworkest. @symfonieorkest is namelijk al jaren in gebruik door het Symfonieorkest Vlaanderen. Dat de vele naamsveranderingen het orkest naast vele rechtszaken in elk geval op social media geen goed hebben gedaan, wordt pijnlijk duidelijk. Niet alleen ontstaat met grote regelmaat verwarring, zo meldt NPO4 nieuws over HET Symfonieorkest met verwijzing naar het orkest in Vlaanderen, ook bezoekers raken de weg kwijt.
Op het moment van schrijven heeft @uworkest 75 volgers terwijl het 97 accounts volgt. Ter vergelijking: fusieorkest Philharmonie Zuid-Nederland @philzuid wordt door meer dan 900 mensen gevolgd; het Noord Nederlands Orkest @hetNNOnu door meer dan 3000.
Eind april 2015: Bussemaker geeft onjuiste cijfers, Monasch doet niets
Minister Bussemaker geeft netjes antwoord op de vragen van Monasch. Kern van haar antwoorden: het gaat juist enorm goed met HET Symfonieorkest. Maar: zij beroept zich op onjuiste cijfers aangeleverd door haar ambtenaren. Monasch neemt er, ondanks dat hij daar door verschillende partijen op gewezen wordt, genoegen mee.
HET Symfonieorkest reageert uiteraard verheugd op de antwoorden van de minister, en Tubantia, de belangrijkste krant van de regio neemt het positieve nieuws meteen over. Niemand neemt de moeite om op zoek te gaan naar de echte cijfers. Die echter pijnlijk duidelijk maken dat een faillissement dreigt.
Mei 2015: toch in Zwolle en Deventer, rampzalige jaarrekening
HET Symfonieorkest maakt bekend toch in Deventer en Zwolle op te gaan treden. Maar dan niet in de schouwburgen die op het laatste moment hun jaarbrochures moeten aanpassen, maar in de hal van een school en een kerk. De schouwburgdirecteuren in Deventer en Zwolle zijn uiteraard not amused.
Ondertussen blijkt uit de nieuwe jaarrekening dat het orkest feitelijk failliet is. En het nieuwe concertformat wordt dermate goedkoop geprijsd, dat daar onmogelijk iets te verdienen valt. Het heeft er alle schijn van dat vooral geanticipeerd wordt op kritiek van de provincie, want waarom veel investeren in een regionaal orkest dat amper nog in de regio is te zien buiten thuishaven Enschede? Concertseries in Hengelo zijn jaren eerder al geschrapt.
Mei 2015: Arnhem ruikt kansen
Terwijl de problemen bij de noorderburen alsmaar groter worden, besluit Arnhem tot meer dan een gewone verbouwing van concertzaal Musis Sacrum; er komt een nieuwe grote zaal voor Het Gelders Orkest. De gemeente Arnhem investeert 13,5 miljoen, de provincie Gelderland 6,5. Het Gelders Orkest pakt hiermee een beslissende voorsprong ten opzichte van de collega’s in Enschede. Uitgerekend op dat moment toeren beide samen door heel Nederlandvoor een overal met 5 sterren geroemde productie van de Nederlandse Reisopera.
Directeur George Wiegel van Het Gelders Orkest maakt tevens onverwachts zijn vertrek bekend en gaat het Rotterdams Philharmonisch leiden. Zijn opvolger wordt op pas 6 oktober bekend gemaakt: de relatief onervaren Wiebren Buma.
1 Juli 2015: Hester Maij verschuilt zich achter Bussemaker
Uit de beantwoording van Gedeputeerde Staten op de vragen van Van Abbema blijkt dat de acht miljoen aan provinciesteun verdampt is zonder dat het ook maar iets heeft opgeleverd. In een verhitte Statenvergadering die daarop volgt en waarin vooral Hester Maij het vuur aan de schenen wordt gelegd verschuilt zij zich achter de antwoorden van minister Bussemaker in de Kamer. Want gaat er iets gruwelijk mis? Integendeel.
“Ook bij de antwoorden van minister Bussemaker in de Kamer, die als primair subsidiegever ook over HET Symfonieorkest hoort te oordelen, wordt dat onderkend.”
Op vragen over een mogelijke fusie met het Gelders Orkest merkt ze dan nog spottend op:
“Die hebben geen leiding en ook geen dirigent, maar dat is niet erg.”
Er wordt besloten dat Gedeputeerde Staten de vinger aan de pols houdt, en dat Maij ‘als er echt iets aan de hand is’ Provinciale Staten van informatie voorziet. Wanneer precies dat is, wordt niet geformuleerd. Ondertussen laat PVV-lid Mulder zich consequent uiterst neerbuigend over in zijn woorden ‘het faalorkest’ uit, daarmee tientallen musici schofferend.
Al met al al opgelucht ademhalen voor het orkest, maar al snel moet uitgerekend het orkest zelf aan de bel trekken.
20 Juli 2015: brandbrief van directie HET Synfonieorkest
HET Symfonieorkest stuurt een brief naar de provincie. Kern: we kunnen geen sluitende begroting voor 2016 maken, het geld is op. De paniek bij de provincie is groot, en bureau Berenschot wordt gevraagd om een onafhankelijk onderzoek naar de oorspronkelijke én nieuwe plannen van HET Symfonieorkest in te stellen. Ook in de Enschedese raad worden vragen gesteld, maar de verantwoordelijk cultuurwethouder Jeroen Hatenboer zegt nog altijd alle vertrouwen in het orkest te hebben.
We vroegen de brandbrief van het orkest op, maar de woordvoerder van Maij onderzoekt nog altijd in welke vorm ons verzoek om informatie precies ingediend dient te worden.
30 augustus: We are the champions en een nieuwe hoofdsponsor
Op een van de warmste dagen van het jaar treedt HET Symfonieorkest op het gazon bij Landgoedhotel De Wilmersberg. Directeur Harm Mannak maakt vol trots bekend een meerjarig contract te hebben gesloten met een nieuwe hoofdsponsor. Bedragen worden niet genoemd, maar ‘We are the champions’ wordt gespeeld, enthousiast gedeeld door Tubantia.
7 september 2015: kiezen bij het tankstation: een koffiezetapparaat of HET Symfonieorkest
Het orkest meldt in een ronkend persbericht een lucratief contract met de pomphouders van Avia te hebben gesloten. In plaats van te sparen voor rocks of een koffiezetapparaat spaar je iedere keer dat je de tank volgooit voor HET Symfonieorkest. Voor elke 100 punten maakt Avia vervolgens €2 naar HET over. Clubsparen, prima actie.
Hoewel? Als 1000 automobilisten mee gaan doen die gemiddeld 1000 liter benzine per jaar verbruiken en altijd bij Avia tanken, dan is dat 1 miljoen liter voor HET Symfonierkest. Niet elke Avia-pomphouder geeft hetzelfde aantal punten per liter, maar gemiddeld ligt het op 0,3 punt per liter. De hele actie levert het orkest dan €6000 op, maar de helft van dat bedrag is realistischer, want vrijwel niemand zal altijd bij Avia tanken. €3000 dus. Een fooi als je bedenkt dat HET Symfonieorkest ook reclame voor Avia maakt.
De clubspaaractie is eigenlijk ook niet bedacht voor BIS-instellingen in geldnood, maar voor de speeltuinvereniging met een kapotte schommel, of de plaatselijke voetbalvereniging die de F’ jes van nieuwe shirts wil voorzien.
Niet veel later maakt het orkest ook bekend in de plaatselijke super op te treden, in een poging vooral goodwill te kweken, niet in de laatste plaats bij de politiek.
28 september: Gelderland wil nogmaals miljoenen uittrekken voor eigen orkest
Gelderland pakt door. Nadat in 2012 Het Gelders Orkest al een investeringsimpuls van 5 miljoen kreeg, stelt de provincie voor nogmaals 5 miljoen in Het Gelders te steken, met als doel het orkest op eigen benen te laten staan. Ook hier dus afkopen van de subsidieafhankelijkheid, met als doel een ondernemend orkestbedrijf, zodat zij “na 2016 zonder structurele provinciale ondersteuning verder kunnen”.
Het Gelders Orkest is, tenzij er in de begrotingsvergadering van november iets geks gebeurt, gered.
4 november 2015: directeur Harm Mannak stapt vrijwillig op, maar blijft aan
Directeur Harm Mannak maakt bekend vrijwillig op te stappen als directeur van HET Symfonieorkest. In zijn afscheidsbrief erkent hij misschien fouten te hebben gemaakt, maar benadrukt vooral wat er allemaal tot stand is gekomen en dat het na twaalf jaar tijd is voor een nieuwe leiding. Tot een opvolger is gevonden blijft hij aan, net zoals de Raad van Toezicht.
5 november 2015: vernietigend rapport Berenschot, voorspelbare reacties politiek
Een dag later blijkt dat van een ‘vrijwillig vertrek’ amper sprake is. Berenschot laat niets heel van het businessplan waarvoor provincie Overijssel acht miljoen heeft uitgetrokken. Ook het nieuwe plan deugt niet. De geïnvesteerde miljoenen zijn niet alleen op, maar hebben alleen maar in grotere verliezen geresulteerd. Zelfs Tubantia kan niet anders dan kritisch schrijven en een dag later reageert CDA Overijssel: de provincie moet er alles aan gaan doen om een orkest binnen de provinciegrenzen te houden.
De gemeente Enschede reageert vergelijkbaar. Beide suggereren dat HET Symfonieorkest nauwer moet samenwerken met de Nederlandse Reisopera, immers ook in Enschede gevestigd, maar vergeten te melden dat de Reisopera geen subsidie van gemeente of provincie ontvangt en een landelijke cultuurinstelling is die meer dan driekwart van de uitvoeringen buiten de provincie geeft.
Inmiddels is ook Tubantia echt wakker en de eigenaars indachtig komt de krant gelijk met een bijkans ’tendentieus, ongenuanceerd en nodeloos kwetsende’-poll. Met uiteraard de voorspelbare door de onderbuik gevoede reacties.
8 november 2015: een nieuwe sponsor!
In een curieuze sprong maakt HET Symfonieorkest opnieuw bekend een nieuwe hoofdsponsor te hebben gevonden. Het blijkt hetzelfde nieuws als van 30 augustus, maar Tubantia is weer ingeslapen, en brengt het oude nieuws net als het orkest zelf groot. Het voor de zoveelste maal extern ingehuurde communicatiebureau glimt van trots.
11 november: Statenvergadering Overijssel ontspoort opnieuw
Net als voor het zomerreces loopt de Statenvergadering volkomen in het honderd zonder dat er iets besloten wordt. Het rapport Berenschot staat niet op de agenda, een poging van PVV-lid Mulder om dat alsnog te doen strandt op een defecte printer en wordt daarom mondeling weggestemd.
Wanneer hij even later het rapport alsnog wil bespreken door de salarissen van directeur Mannak en de artistieke leiding te noemen, reageert Ank Bijleveld, commissaris van de Koning en voorzitter van Provinciale Staten, gepikeerd en noemt de opmerkingen van Mulder ‘buiten de orde’. Daar heeft zij formeel gelijk, maar uiteraard nemen de kranten juist dit over, zonder enige navraag. Voorzitter van de Raad van Toezicht, Henk Kesler, doorbreekt jarenlang stilzwijgen en wegkijken en reageert eerst woedend en geeft daarna aan verschillende kranten toelichting over de salarissen. Overigens zonder echte antwoorden te geven. Aan RTV Oost vertelt Kesler dat de PVV het imago van HET Symfonieorkest beschadigt.
11 november: Gelderland negeert alle waarschuwingen en bezegelt lot HET
Veel belangrijker is dat tegelijkertijd in Arnhem wordt gesproken over de extra miljoenen voor Het Gelders Orkest. Daar alom waardering voor het orkest, vergelijkbaar met alle lof voor HET Symfonieorkest in vele vergaderingen in Overijssel. Gelderland stapt daarna in de valkuil die in Overijssel tot grote problemen leidt. Uit lezing van de aangeleverde stukken blijkt Het Gelders Orkest exact hetzelfde verhaal te verkopen.
“In 2014 zijn verdere stappen gezet om de organisatie klaar te maken voor reguliere fondsenwerving en het werven van grote giften. Waar in 2013 met name de markt voor private bijdragen is onderzocht, is in 2014 een start gemaakt in het actief bewerken van de markt. In het voorjaar van 2014 zijn twee fondsenwervers (samen 0,9 fte) aangetrokken om het team te versterken.”
En:
“In 2014 is twee keer met een groep van invloedrijke Gelderlanders bijeengekomen om te sparren over een effectieve strategie voor het verwerven van grote giften. Dit heeft nog geen concrete resultaten opgeleverd, maar wel nieuwe inzichten en mogelijkheden gecreëerd die in de nabije toekomst benut kunnen worden.”
De problemen van HET Symfonieorkest worden niet eenmaal genoemd, evenmin stelt iemand een vraag over in hoeverre de beoogde doelen van Het Gelders Orkest realistisch zijn. Na het dreigen met een motie door de SP om ook goedkopere kaartjes aan te bieden, wordt de miljoenensteun aangenomen.
Dit betekent dat Het Gelders Orkest niet alleen de beschikking krijgt over een nieuwe, grotere thuiszaal, maar ook de komende vijf jaren door kan gaan op de ingeslagen weg. Daarmee is voor HET Symfonieorkest de onderhandelingspositie bij eventuele verregaande samenwerking uiterst zwak.
Overijssel rest niets anders dan alle pijlen op de eigen provincie en eigen orkest te richten. En dan moet er snel schoon schip gemaakt worden.
20 november: Mannak stapt toch per direct op, in maart 2016 gevolgd door de complete Raad van Toezicht
Formeel meldt de Raad van Toezicht op 1 maart de posities ter beschikking te stellen, maar dat is kleurrijk taalgebruik om te verbloemen dat als HET Symfonieorkest kans wil maken op ook maar een klein beetje geld van de provincie alle bestuurders moeten vertrekken. De gemeente Enschede heeft daar de middelen niet voor.
Als interim-directeur wordt Bart van Meijl aangesteld, naast zakelijk directeur van de Nieuwe Philharmonie Utrecht (een klein en regionaal orkest dat geen onderdeel van de BIS uitmaakt), ook algemeen directeur van een belastingadvies/accountancykantoor en als penningmeester lid van het dagelijks bestuur van het CDA.
Hoe nu verder?
Daarover vergadert eerst de gemeente Enschede (maandag) en daarna een commissie van de provincie. Maar besluiten zullen dan nog niet vallen. Duidelijk is al wel dat zowel gemeente als provincie aansturen op verdere samenwerking met Het Gelders Orkest en de Nederlandse Reisopera. Dat klinkt logisch, maar is nu een gepasseerd station en zeker niet haalbaar voordat de financiële chaos die Mannak en de Raad van Toezicht van HET Symfonieorkest achterlaten duidelijk in kaart is gebracht.
Maar dat kan maanden duren, want er zijn vele vragen, niet in de laatste plaats over eventuele verplichtingen die het orkest met het managementbedrijf van Harm Mannak is aangegaan, laat staan met alle andere bv’s. Maanden die het Enschedese orkest echter niet heeft.
Over mogelijke oplossingen en verslag van de gemeentelijke en provinciale bijeenkomsten de komende dagen meer. Positief is dat de OR, jarenlang of kritiekloos meeliftend of monddood gemaakt, nu wel een belangrijke rol lijkt te krijgen. Dat HET Symfonieorkest de ambities naar beneden moet bijstellen is zeker, te hopen is dat niet louter de musici slachtoffer worden. Een nieuw begin biedt immers ook kansen.
English (UK) 
Nederlands 
Français 
