‘Ja. Ik heb onze reis anders voorgespiegeld. We zouden op zoek gaan naar kleine mensen en grote ratten, dwergolifanten en reuzenooievaars, naar wat normaal gevonden wordt en wat niet.’
Wanneer Frank Westerman (1964) in het onderzoek voor zijn boek Wij, de mens eindelijk het Indonesische eiland Flores bezoekt in gezelschap van zijn dochter, komen ze terecht bij de massagraven waarin de tientallen in 1966 door generaal Soeharto’s vermoorde communistische eilandbewoners begraven liggen. Op ditzelfde eiland werd in 2003 het lichaam gevonden van een oermens van maar een meter lang, te midden van bijzonder grote of kleine dierenskeletten. Wat zegt deze spiegelwereld over wie wij zijn en waar we vandaan komen? vroeg Westerman zich af door deze vondst, de aanleiding voor dit boek.
Speurtocht
Zijn speurtocht leidt van neerstortende vliegtuigen, universitaire gastcolleges en excursies op de Maasvlakte via steppepaarden, haaientanden en bekeringsdrang naar een indrukwekkend slotakkoord op het eiland Flores. De studenten met wie hij aan zijn speurtocht begon, heeft Westerman dan al geruime tijd achter zich gelaten, maar niet wat hij hen leerde: bij elke zoektocht kun je het verloop ervan in je reportage opnemen als rode draad. ‘Wie weet kon ik een opbouw bedenken waarin making of en raamvertelling samenvielen.’
Die structuur, een aspect waarin Westerman zich in al zijn boeken een meester in toont, vormt inderdaad het buitengewone skelet van Wij, de mens. De mens is weliswaar een dier, maar dat betekent niet dat die zich in niets onderscheidt van andere diersoorten, laat Westerman zien. Is homo sapiens niet de enige diersoort die niet alleen onderzoek doet naar zijn oorsprong en voorvaderen, dan is het wel de enige die het verhaal tot zijn beschikking heeft om de wereld te beschrijven en te duiden, in fictie of feiten.
Gedoemd
En wat Westerman óók laat zien is dat de mens in elk geval geen bétere soort is dan andere dieren – zelfs hominidezoekers bevechten elkaar. Westermans wervelende rondtocht leidt tot de conclusie dat ‘we gedoemd zijn te blijven herzien wat we te denken te weten. Alleen fictie kan de werkelijkheid kloppend doen lijken – tijdelijk. Alle andersoortige beschrijvingen zullen altijd een open einde houden, wat telkens het begin is van iets nieuws. Versie na versie. Uitgerekend de doorhaling, als stijlfiguur, is wat ons onderscheidt als soort.’
Dat mag zeker waar zijn, boeiende non-fictie als deze is niet alleen een verrijking op de weg naar meer kennis, maar bovendien zeer geslaagd als geschreven verhaal.
Frank Westerman, Wij, de mens, Querido Fosfor, € 20,-
