49ste editie Filmfestival Rotterdam opent met Mosquito – de geschiedenis als een koortsdroom

21 januari 2020

Levental (c) RV — Ekaterina Levental (c) Chris Koolmees

Zangeres, harpiste en theatermaker Ekaterina Levental (Tasjkent, 1977) kwam in 1993 als vluchteling naar Nederland, waar zij een succesvolle carrière opbouwde. Samen met haar partner Chris Koolmees maakte ze het drieluik De Weg, De Grens en Schoppenvrouw, waarin zij haar eigen moeizame weg naar geluk bezingt. Met haar pocketvoorstellingen houdt zij ons een spiegel voor: ‘Wij oordelen snel over een ander, maar de grens tussen succes en ongeluk is smal.’ De komende maanden toert zij opnieuw door het land; zaterdag 25 januari speelt zij De Weg in Schermerhorn.

Muziektheater voor een breed publiek

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Thea Derks

Onze agenda’s laten zich maar moeizaam op elkaar afstemmen. Noodgedwongen spreek ik Ekaterina Levental in haar auto, via de mobiele telefoon. Het is 11 uur ’s ochtends. Zij is met partner, regisseur en allround multimediaman Chris Koolmees onderweg. Hij stuurt, zij praat. Samen met hun eigen LEKS Compagnie maken zij compact muziektheater voor een breed publiek, op de meest uiteenlopende locaties. Vandaag presenteren ze De Grens op twee verschillende podia: ‘s middags een besloten voorstelling in een privé-zaaltje in Den Bosch, ‘s avonds een uitvoering voor de bezoekers van Het Graalhuis in Utrecht.

Het drukke schema is tekenend voor de gretigheid waarmee Levental het podium bestijgt. Een gewoon mens vraagt zich af hoe ze het volhoudt, al die verschillende producties en het vele reizen. ‘Simpelweg door er ontzettend van te houden’, antwoordt ze enthousiast. ‘Het is mijn grote passie op het toneel te staan, ik haal er zóveel voldoening uit: dit is wie ik ben!’ Het maakt haar niet uit of ze in een grote schouwburg, een gerenommeerde concertzaal, een bescheiden dorpshuis of iemands woonkamer staat. Als ze haar boodschap maar kan uitdragen, van mens tot mens. ‘Ik wil communiceren, mensen uit hun comfortzone trekken, hen ontroeren met gevoelens die ze niet eerder in zichzelf hadden ontdekt.’

Daartoe put ze dankbaar uit haar eigen leven. De Grens is het tweede deel van een trilogie, die in 2015 begon met De Weg en vier jaar later werd afgesloten met Schoppenvrouw. Zij kwam in 1993 als 16-jarige vluchteling vanuit Oezbekistan naar Nederland, waar zij zich met bewonderenswaardig doorzettingsvermogen heeft ontwikkeld tot een veel gevraagde operazangeres en harpiste. Ze zong onder andere bij De Nationale Opera, LOD Gent en in het Holland Festival. Samen met Eva Tebbe vormt ze het harpduo Bilitis waarmee ze inmiddels drie succesvolle cd’s uitbracht.

Op een gegeven moment realiseerde ze zich dat ze meer in haar mars heeft dan enkel andermans werk uitvoeren. ‘Dat kwam door een samenloop van omstandigheden’, memoreert Levental. ‘Ik leerde Chris kennen tijdens een productie van de liederencyclus Pierrot lunaire van Arnold Schönberg. Het klikte meteen en we besloten samen een voorstelling te maken in de sfeer van Jean Cocteau. Het was een ambitieuze productie met drie harpen en kermisachtige toestanden op een groot toneel. We kregen dat stuk echter niet verkocht en uiteindelijk hebben we het maar vier keer gespeeld.’

Dat was weliswaar teleurstellend, maar de zoektocht op zich was euforisch, zegt Levental: ‘We wisten dat we samen iets konden maken, wat we altijd al gewild hadden: Chris kan regisseren, schrijven en vormgeven, ik kan uitvoeren.’ Ze gooiden het roer totaal om: ‘We besloten iets te maken wat dicht bij de maatschappij staat, actueel is en klein, zodat het in alle denkbare verschijningsvormen kan worden uitgevoerd. – Met licht, zonder licht, in grote zalen, kleine zalen, tussen de schuifdeuren. Zo omzeilen we het probleem ooit nog een onverkoopbaar product te maken.’

Van verschoppeling tot theatermaker

Maatschappelijk relevant en actueel is haar eigen levensgeschiedenis beslist. ‘Die is authentiek, iets van mij persoonlijk. We wilden aan de luisteraar laten zien: dit ben ik! Ik zing dan wel opera, de hoogst denkbare Europese kunstvorm, maar let op: dáár kom ik vandaan. Mijn identiteit als operazangeres staat naast die van mijn achtergrond als vluchteling. Ik kom van helemaal onderaf de maatschappij, had niet eens het recht om hier te zijn, was nog minder dan een junk.’

‘Elk mens heeft zoveel meer lagen dan je op het eerste oog ziet. Dat inzicht kan ik als operazangeres overbrengen. Ik voelde de innerlijke noodzaak om dit aan de wereld te tonen. Opeens begreep ik dat opera er rijker van wordt als je ook de lelijkheid van het leven toont, want pas dan ontstaat de ultieme schoonheid. Het is een spiegel voor iedereen.’

Een jaar lang werkten ze aan De Weg, waarin Levental haar eigen levensverhaal vertelt. ‘Ik schreef teksten, die Chris bewerkte. Hij is een geweldige dramaturg die precies weet wat wel en niet werkt op het toneel. Toen het libretto klaar was hebben we een maand in een studio in de Achterhoek gerepeteerd om de voorstelling ook scenisch en qua belichting uit te werken. Dat het zo’n succes zou worden konden we niet bevroeden, dat is een cadeau.’

Ook deze bescheidenheid is kenmerkend voor Levental, want het is schier onmogelijk niet meegesleept te worden door haar intense voordracht, gloedvolle zang en dito harpspel. Moederziel alleen staat ze in De Weg op het toneel. Maar vanaf zin één trekt ze je onherroepelijk de voorstelling in en houdt je ruim een uur lang aan je stoel gekluisterd. Soms wil je daarin diep weg kruipen van plaatsvervangende schaamte en ontzetting. Haar leven ging bepaald niet over rozen. En dat is een stevig eufemisme. Maar, hoe schrijnend en mensonterend de situaties die ze beschrijft ook zijn, nooit wordt haar toon bitter of verongelijkt, er is zelfs ruimte voor humor.

Stem vanuit de verte

Ze zit voor een immense wereldkaart, waarop een plaatsnaam is geprikt: ‘Tasjkent’. Vanuit de speakers klinkt een Russisch lied, dat Levental overneemt op haar harp: ‘Ik hoor een stem vanuit de verte, die mij zegt te vertrekken, ver weg van alles hier waarvan ik houd….’ Ze vertelt hoe ze opgroeide in de hoofdstad van Oezbekistan, ‘het mooiste, beste en grootste land dat er op aarde is….’. Oma echter kwam uit Oekraïne. ‘Ze woonde in Tsjernovtsi, de enige plaats waar Joden zich permanent mochten vestigen.’ Bam, de eerste dreun hebben we binnen.

Ze prikt het betreffende naambordje op de kaart – duizenden kilometers westwaarts – en neemt een koffer ter hand. Oma vluchtte in 1939 vanwege de hongersnood naar Tasjkent. Trots kijkt Levental het publiek in: ‘Zij was een echte heldin.’ Oma is opofferingsgezind en vrijgevig. Als ook Tasjkent overspoeld wordt door vluchtelingen en het brood opraakt, weet zij altijd eten te vinden. Zij deelt dit met haar familie én de migranten, die zij bovendien onderdak biedt in haar nederige stulpje. ‘Mijn oma was echt een heldin!’, herhaalt Levental nog eens.

In de voorstelling verhaalt ze gelukzalig over haar kindertijd in het kleine appartement waar ze een kamer deelt met oma. Haar drie jongere broertjes slapen bij de ouders in het naastgelegen vertrek. Moeder is pianolerares, vader is fluitist in het ballet- en operaorkest. Ze gaat vaak mee en zit tijdens uitvoeringen naast de harpiste in de orkestbak. Daar wordt haar liefde voor harp en opera geboren. ‘Die plek had ik enerzijds zelf gekozen omdat ik de harp zo’n magisch instrument vond, maar anderzijds was het ook praktisch: alleen daar kon het publiek mij niet zien.’

Een opmerkelijke uitspraak in De Weg is dat opera haar toont ‘hoe het echte leven is, niet zoals dat van mij’. Opera is toch bij uitstek een fantasiewereld? ‘Niet voor mij’, lacht Levental, ‘ik zag die als ideaal. De harp vormde voor mij de fysieke verbinding met het lelijke leven van alledag. In ons appartement was alles kapot, zelfs de tv deed het niet, de gang stond vol met troep.’

Sterven voor de liefde

‘s Avonds kijkt ze uit het raam en hoopt net als Assepoester door een prins op het witte paard gered te worden uit haar armelijke omstandigheden. Ze snakt naar de ware liefde, die je ‘maar een keer in je leven kent’ en die ze zal volgen ‘tot in de dood’. In De Weg geeft ze een verzengende vertolking van de aria waarmee Aida haar geliefde Radames volgt in diens tombe. Vanwaar die fascinatie voor de dood? ‘Dat zijn vaak de mooiste momenten in opera. Voor mij was het een symbool voor schoonheid: het ultieme wat je in je leven kunt bereiken. Volstrekt romantisch en weinig feministisch, nu kijk ik daar wat anders tegenaan.’

Haar droomwereld werd wreed verstoord door het opkomende antisemitisme, dat vader doet besluiten met zijn gezin het land te ontvluchten. Levental: ‘Gorbatsjov kwam aan de macht. Hij bedoelde het goed, maar economisch was hij een ramp. Er ontstonden tekorten aan alle eerste levensbehoeften; brood en melk waren alleen nog op de zwarte markt verkrijgbaar. Dit leidde tot een wij/zij denken waarin de Oezbeken ons als ongewenste buitenstaanders gingen beschouwen.’

Haar ouders worden zwijgzaam, maar dan komt de verlossende brief: ze mogen uitreizen naar Israël. Het wordt een desillusie. In het eerste land waar ze een veilig heenkomen zoeken worden ze als minderwaardige sujetten uitgekotst. Dan maar naar Moskou. Daar worden ze van hun laatste beetje geld beroofd. Zweden dan? Nog meer vernederingen volgen. Als laatste strohalm kiest vader voor Nederland. ‘Hij was een fervent amateurhistoricus en was ervan overtuigd geraakt dat daar tolerante mensen woonden.’

‘We are refugees’

Na een moeizame treintocht arriveren ze uiteindelijk in Amsterdam. Ekaterina is de enige die een beetje Engels spreekt. ‘We are refugees,’ stamelt ze verlegen tegen een agent in een politiebureau op de Wallen. Hij knielt voor haar neer en vraagt: ‘Are you hungry?’ – Eindelijk hebben zij hun nieuwe vaderland gevonden.

‘Nu begint mijn geluk’, zingt Levental in De Weg. De werkelijkheid was minder rooskleurig. ‘Mijn oma moesten we tijdens onze vlucht in Boedapest achterlaten, mijn vader stierf kort nadat we onze verblijfsvergunning hadden gekregen.’ Juist daarom is het zo belangrijk dat mensen haar boodschap horen, benadrukt Levental, die zojuist haar bestemming heeft bereikt: ‘We moeten leren naar elkaar te luisteren voor we oordelen.’

Goed om te weten

Een ingekorte versie van dit artikel verscheen eerder in in het tijdschrijft wOwW van het Vlaamse theatercollectief Walpurgis

Oerolhit op tournee door Nederland: Uniform, over het verlangen naar gemeenschappelijkheid

Door

Redactie

17 januari 2020

Dansperformance Uniform van maker Nastaran Razawi Khorasani, een groot succes op Oerol 2018, wordt hernomen. De voorstelling wordt her-maakt, gaat in première op zaterdag 15 februari 2020 in het Maaspodium, Rotterdam en toert tot en met 10 april 2020 door Nederland. Uniform is een dansperformance over het verlangen naar gemeenschappelijkheid, een ode aan de meeloper.

Uniform

Wat is de kracht van het collectief in dit tijdperk van individualisme en zelfontplooiing? Gefascineerd door het fenomeen volksdansen vraagt Nastaran Razawi Khorasani zich in deze dansperformance af hoe de huidige mens vorm en inhoud geeft aan gevoelens van saamhorigheid. Vier individuen doen een poging om hun eigen identiteit af te leggen en op te gaan in de massa. De alledaagse handelingen van de vier vloeien langzaam over in een volksdans. Lukt het hen zichzelf te vergeten?

Strijden voor het grotere geheel

Nastaran Razawi Khorasani over Uniform: “Ik heb een grote liefde voor volksdansen, ik deed dat als kind al. Ik hou van de synchroniciteit ervan. Verder staat volksdansen voor mij voor het collectief. Je moet in de pas blijven, er is weinig plek voor het individu. Dat ben ik gaan linken aan mijn verlangen om het ego weg te smeren, om los te geraken van je individualiteit. Ik heb het idee dat dit thema momenteel de jeugd en volwassenen meer dan ooit aanspreekt. Bij de milieuprotesten in Nederland zie je allemaal jonge mensen strijden voor een groter geheel. Net als de studenten in Hong Kong en sinds een week ook groepen jonge mensen in Iran die de straat op gaan om te demonstreren. Dat kwam samen met waar we het in de voorstelling over hebben, over de noodzaak om het individuele geluk los te laten en te strijden voor het grotere plaatje, voor het gezamenlijke geluk.”

Makers

Van: Nastaran Razawi Khorasani
Met: Nastaran Razawi Khorasani, Laurence Roothooft, Art Srisayam, Tijmen Teunissen
Dramaturgie: Tobias Kokkelmans
Muziek: Jimi Zoet
Kostuums: Nicky Nina de Jong
Licht: Marijn de Jong
In samenwerking met: URLAND

Inlichtingen: Maas Theater en Dans

Met een winkelmandje de boekwinkel in. Boekhandelaren grijpen naar de strohalm die gedragsverandering heet.

Door

17 januari 2020

TOMARI-AKIO-BEACH-1024x1024 — Tomari Akio verkoopt 1 titel per week.

Afgelopen december hadden we een week geen internet en ook geen tv/netflix. De Afdeling Klantafscheping van KPN, voorheen XS4All, had niet begrepen dat een kapotgetrokken kabel in onze buurt daar iets mee te maken kon hebben. Een van de grappige effecten van deze glasvezelloze dagen was, dat ik vier boeken uit heb gelezen. Iets wat ik normaal gesproken alleen op vakantie doe. Ik genoot ervan. Intense leeservaring, diepe concentratie en soms een echt gesprek in de woonkamer.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Wijbrand Schaap

We lezen niet meer, althans niet genoeg, en zeker de jongeren tussen 13 en 20 laten boeken massaal links liggen, of ze nu van papier of digitaal zijn. Wie nog wel lezen, zijn ouderen van boven de vijftig. Reden waarom een deel van de serie De Zeven Zusters van Lucinda Riley voor het tweede achtereenvolgende jaar best verkopend boek van Nederland is. Met 233.000 exemplaren dit jaar en opgeteld met eerdere verkopen is het laatste deel van de serie inmiddels ‘platina’ geworden. Die beloning krijg je bij 350.000 verkochte boeken. Riley was er zelf sprakeloos van, toen ze de oorkonde in ontvangst nam. Hoewel ze dat wel weer prachtig onder woorden wist te brengen.

Negatief effect BTW

Neemt allemaal niet weg dat de boekenverkoop in de min zit. Er werd in 2019 wel meer omzet gedraaid, maar dat kwam omdat boeken duurder werden, vooral vanwege de BTW-verhoging (nodig voor de uitbreiding van Schiphol). Er werden namelijk aanzienlijk minder boeken verkocht. En dat steekt.

De boekhandel is een kwijnende bedrijfstak, niet alleen bedreigd door aan apps verslaafde jongeren, maar ook door de online handel. Tijdens het seminar, dat voorafging aan de nieuwjaarstoespraak van de inmiddels alweer door de nodige hoofstotens (cup a soup) gepokte en gemazelde CPNB-directeur Eveline Aendekerk, ging het alleen niet over die online handel. De aangekondigde komst van Amazon, toch wel zo’n beetje de grootst denkbare olifant in de kamer, kon worden besproken tijdens de borrel na afloop. Waar de muziek dan weer zo hard stond dat ieder gesprek onmogelijk werd.

Grappige reclamemensen

Waar het wel over ging, tijdens dat seminar: gedragsverandering. Er waren twee presentaties over dit onderwerp, dat alles te maken heeft met nudging en framing. Eerst kwamen twee hele grappige reclamemensen aan het woord, en daarna herhaalde een echte gedragswetenschapper alles nog een keer met wat meer moeilijke woorden. Of de boekhandelaren in de zaal er veel wijzer van zijn geworden is niet te achterhalen. We hadden het wel willen vragen tijdens de borrel, maar de muziek stond dus te hard.

We deelden wat van de bevindingen op Twitter, en daar ontstond wel enige discussie. Bijvoorbeeld over het feit dat 50 procent van de scholieren het nut van lezen niet inziet. Dichter en VSB Poëzieprijswinnaar Joost Baars reageerde dat er dan toch ook 50 procent van de jongeren zijn die het nut daar wel van inziet. Nu valt daar weer op af te dingen dat onder opgroeiende pubers de categorie ‘weet niet/geen mening’ ook aardig vertegenwoordigd is, maar het punt is duidelijk: hoe frame je het lezen: negatief of positief.

Supermarkt.

Een andere tip van de reclamemensen was om winkelmandjes verplicht te stellen in boekwinkels. Met een winkelmandje, zo redeneerden de nudging-specialisten, zullen mensen eerder geneigd zijn er ook iets in te doen, en zelfs meer dan 1 ding. ‘Je zou willen dat mensen die goed betaald worden (beter dan iemand in de detailhandel) om dit soort speeches te houden eens een dagje meeliepen in een boekwinkel. Gewoon, om dit soort duurbetaalde ‘tips’ te voorkomen.’ riposteerde Baars opnieuw. ‘Ik loop nog altijd 1000x liever met een leeg mandje dan dat ik een boek koop met zo’n mandje’, vond Harrison Sealts: ‘Laat één ding duidelijk zijn, boekverkopers: mandjes zijn voor in de supermarkt.’

Remco Takken, duidelijk een veelvraat als het op boeken aankomt, merkte op: ‘Ik moet mij dus anders gaan gedragen. Normaal zeg ik tegen ‘de kassa’: “Deze stapel is straks van mij, maar ik kom zo terug; ik ben nog niet bij de geschiedenisafdeling geweest.”

Keuzestress

Maar wat dan, vraagt de boekhandel zich af. Minder boeken in de kast zetten om keuzestress te voorkomen? De veellezers vinden dat een onzinnige suggestie, maar persoonlijk vind ik die zo gek nog niet. In Tokyo werd in 2015 een boekwinkel geopend die elke week een ander boek verkocht. Maar dan ook alleen dat éne boek. Schijnt geweldig te lopen. Toch iets anders dan de concurrentie met all you can eat formules als Kobo Plus en Amazon, waar de overvloedig gesorteerde boekhandel het onderspit in gaat delven.

Een mooie tussenweg, en waarschijnlijk ook de juiste weg voor de boekhandel, kwam binnen in de persoon van Tim van den Hoed, eigenaar en uitbater van de Utrechtse Boekenbar. Hij heeft maximaal duizend boeken op voorraad en plaatst ze allemaal met de kaft zichtbaar op planken en tafels. Hem gaat het om het gesprek, om leesclubs, presentaties, en boeken die hem zelf interesseren, of waar zijn klanten, die hij goed wil leren kennen, mee aankomen. En om koffie. De zaak, geleid door een millennial die afknapte op kantoorwerk, gaat lekker.

Uiteindelijk kun je veel met de lessen uit de gedragswetenschap, maar het meest lijkt de boekhandel toch gebaat bij een kleinschaliger aanpak, een eigen smoel, en mensenkennis. En een enkele kabelbreuk bij KPN.

De nieuwe verdediging: niet praten maar meenemen! (Hoe een diner-ruzie tot geniale inzichten leidt)

Door

Karin Bannink

17 januari 2020

Ik zit aan de eettafel bij mij ouders. We vieren de verjaardag van mijn moeder met de hele familie. Ik ben er, maar ik ben er niet helemaal. Ik ben namelijk momenteel zo ontzettend moe. Zoals ik grappend tegen mijn vrienden zeg: “Ik kan geen boe of bah meer zeggen en loop op mijn tandvlees”. Plots komt het gesprek op bezuinigingen, fondsen, cultuur en subsidies. Aangezien mijn Facebook al weken het ene pleidooi na het andere bevat over cultuur, diversiteit, fair practice en de legitimering van subsidies, zak ik nog dieper dat tandvlees in…

De discussie begint weer en ik kan niet meer. Ik voer deze discussie al zo ontzettend vaak! Voordat ik startte met Buro Bannink heb ik me door middel van mijn studie in de afstudeerrichting Cultural Economics bijzonder gespecialiseerd in alle facetten van de markt van kunst en cultuur. Hoewel ik de wetenschappers niet meer allemaal kan quoten, kom ik een eind met de uitleg over dat cultuur een ‘experience good’ is, dus dat mensen het eerst moeten consumeren voor ze weten of ze het wel willen en wat ze ervan vinden. En dus of het hun geld waard was.

Market Failure.

Dat de waarde van cultuur voor mensen bijvoorbeeld ook bestaat uit een bequest value. Dat, hoewel men het niet wil consumeren, men het wel dichtbij wil hebben als optie, omdat ze de mogelijkheid willen het ooit te kunnen nuttigen of willen dat het in stand gehouden blijft voor hun kinderen. Of dat het culturele kapitaal dat in de kindertijd opgebouwd is de meest doorslaggevende factor is voor cultuurdeelname als volwassene. Of dat theater hele hoge productiekosten en uitvoeringskosten heeft die op uitzonderingen na niet kostendekkend te krijgen zijn. Dat zich daar allerlei market failures in mengen waardoor subsidies noodzakelijk zijn.

Als ik lekker in mijn vel zit wil ik deze discussie best voeren. Maar nu trek ik het niet. Mijn broer steekt van wal en ik zeg hoe moe ik hiervan word. Dat ik zo moe word van constant mezelf te moeten verdedigen. Dat ik zo intens verdrietig word dat zoveel mensen zo hard praten over kunstenaars en dat er zo’n rare publieke opinie is over de culturele sector. Dat ik het zat ben dat we gezien worden als klaplopers. Dat het me echt pijn doet dat er zo slecht over mijn geliefde theater gesproken wordt. Zoals het pijn doet als iemand zegt dat je vader echt een enorme lul is ofzo… (pap, wees gerust, dat heeft nog nooit iemand gezegd).

Eigen broek ophouden.

Mijn broer komt met de opmerking, dat als je je eigen broek niet op kan houden dat je dan geen bestaansrecht hebt. Iets wat ik opmerkelijk vind voor een muzikant die nu muziekdocent is op een middelbare school. Hij ziet onderwijs en de legitimering daarvoor totaal niet als vergelijkbaar met theater. Hij vindt dat theater een elitaire bende is en dat we enkel de hoogopgeleide bejaarden subsidiëren.

De discussie wordt heftig. Ik ben te moe om subtiel te blijven. Ik ben te gevoelig om niet super boos en verdrietig te worden. Mijn broer geeft aan dat we toch wel van mening kunnen verschillen. Maar nee! Dat is dus het probleem, ik kan niet accepteren dat iemand die zo dichtbij staat en dezelfde opvoeding heeft gehad, zo kan denken. Want als ik hem al niet als medestander krijg, hoe krijg ik dan de rest van Nederland overtuigd van de noodzaak en het belang van kunst voor een empathische en inspirerende wereld?! Shit, daar hebben we die zendingsdrang weer!

Uiteindelijk grijpt mijn moeder in en laten we het erbij. We zijn het niet met elkaar eens. Ik merk dat ik moe gestreden ben. Dat deze discussies mij heel veel energie kosten. Het zorgt ervoor dat ik soms stiekem overweeg om de brui te geven aan dat hele theater.

Liefde doorgeven.

Later die week ben ik met een van mijn beste vriendinnetjes. Ik ben net bij de dokter geweest en kom erachter dat ik mega vitaminetekorten had. Die vermoeidheid is dus de strijd waar ik in zit, maar heeft ook een fysieke oorzaak. Ik vertel tijdens het eten over mijn discussie. Zij lacht. “Ach, met mijn familie heb ik dit al helemaal opgegeven”. We praten door over hoe we dit doen en wat het nut is. Plots zegt ze: “Dit moet toch anders kunnen. We moeten ons niet verdedigen! We moeten het laten ervaren. We moeten de liefde van theater doorgeven!”.

Bevlogen raken we in gesprek over hoe en wat. Wij werken allebei in de theatersector en gaan dan ook vaak samen naar allerlei voorstellingen. Of we gaan met andere theaterminded vrienden. We gaan vaak naar een experiment en we durven veel risico te nemen in wat we gaan kijken. Ik ga zelden met mijn broer. Zij gaat zelden met haar oude buren die maar niet begrijpen wat voor werk ze dan doet als actrice aangezien ze dus niet op tv is.

Geen discussie meer.

We komen tot de conclusie dat we niet meer willen discussiëren. We willen niet meer overtuigen, verdedigen, beargumenteren, met cijfers onderbouwde betogen schrijven. We willen de liefde voor theater delen! Wat nou als alle mensen die zoveel van theater houden als wij, allemaal één persoon meenemen naar het theater die nooit gaat? En hen meenemen naar een voorstelling waarvan je weet dat het past bij die persoon omdat je hem of haar kent? Of omdat je zelf die voorstelling zo mooi vindt dat je het je niet voor kan stellen dat iemand er niet van geniet? Als we dat nou eens doen, niet met iemand gaan die het toch al mooi vindt, maar iemand uitdagen om je liefde te delen. Zouden we dan niet veel meer bereiken?

Dus mijn suggestie voor 2020: geef een theaterkaartje en ga zelf mee! En mijn wens voor het nieuwe jaar: een denktank oprichten om samen met diverse theaters, makers, liefhebbers en marketeers om de tafel te gaan zitten. Koppen bij elkaar om een landelijke actie uit te rollen, waardoor we de liefde en passie voor theater gaan delen. Laten we mensen besmetten met theater en zo zorgen dat we de discussie niet meer hoeven te voeren over 25 jaar omdat iedereen dan weet hoe relevant kunst is!

Mocht je mee willen denken, concrete acties zoals een vriendenstrippenkaart, de virgintheater bezoekpas of de pay it forward award hebben, mail me! Ik zoek mensen die ook positief aan de slag willen!

Ik begin door mijn broer maar weer eens mee te nemen! En door mijn vitaminepillen te slikken, want zonder die vermoeidheid is het leven, de wereld en zelfs theater leuker!

Schrijven met je stem – Thea Beckmanprijwinnares Bianca Mastenbroek laat zich niet weerhouden door haar handicap

Door

A Quattro Mani

16 januari 2020

20190914_112904 — Schrijfster Bianca Mastenbroek, die afgelopen jaar de Thea Beckmanprijs won.

Schrijver worden, zonder dat je vingers kunt gebruiken om te typen – Bianca Mastenbroek (44) draait er haar hand niet meer voor om. Afgelopen jaar won ze voor haar historische roman Hendrick, de Hollandsche indiaan de Thea Beckmanprijs. Terugblik op een jubeljaar: ‘Deze prijs is een kroon op mijn werk.’

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
A Quattro Mani

Voor iedereen die jouw boek Hendrick, de Hollandsche indiaan nog niet heeft gelezen: waar gaat het over?

‘Hendrick speelt zich af in 1659, toen New York nog Nieuw-Amsterdam heette. Het boek gaat over de 16-jarige kolonistenzoon Hendrick Pels, die echt bestaan heeft. Zoals het gros van de mensen in die tijd zag Hendrick de indianen als barbaren die de kolonisatie van het mooie en rijke nieuwe land in de weg stonden, en dus weggevaagd moesten worden. Hij zou ze allemaal voor de kop willen schieten, maar daarvoor is hij te laf. Als hij in de oorlog tussen de Hollanders en de Esopus-indianen gevangen wordt genomen, is hij doodsbang. Maar hij wordt niet vermoord of gemarteld, hij wordt opgenomen door de stam. Langzaam maar zeker leert hij de indianen en hun cultuur kennen. En dan moet hij voor zichzelf uitmaken wie nou de echte barbaren zijn.’

Wat betekent de bekroning met de Thea Beckmanprijs voor je?

‘Bekroning is echt het juiste woord: het is een kroon op mijn werk. Tijdens het schrijven had ik het idee dat dit het beste boek was dat ik ooit zou schrijven. Het is ook het boek dat ik al heel lang wilde schrijven – dus het voelde aan alle kanten helemaal goed. Als een jury – en dan zowel de kinderen als de volwassenen – dat dan beaamt, is dat ontzettend fijn. Het voelt echt als een erkenning van mijn werk en daar ben ik ontzettend blij mee en heel erg trots op.

Het winnen van de Thea Beckmanprijs heeft mij natuurlijk heel veel positieve aandacht opgeleverd. Ik voel mij nu serieus genomen als auteur. Mijn boek kreeg een tweede druk (met een mooie sticker) én de prijs heeft nog iets moois opgeleverd, maar sorry, daar mag ik tot de lente helaas nog niks over zeggen.’

Bianca Mastenbroek bij de uitreiking van de Thea Beckmanprijs.

Was je zelf vroeger fan van haar boeken?

‘Fan is een groot woord – natuurlijk las ik haar boeken, maar als kind las ik sowieso héél veel boeken. Mijn favoriete boek was De gebroeders Leeuwenhart van Astrid Lindgren. Dat heb ik wel honderd keer uit de bibliotheek gehaald.

Van Thea Beckman is Kinderen van Moeder Aarde me het meeste bijgebleven. Ik vond het idee van een wereld na een grote kernramp (nu zouden we het een dystopie noemen) heel boeiend en natuurlijk ook haar beeld van een mannen- en vrouwencultuur. Dat zijn onderwerpen die nu nog steeds relevant zijn; ze stelde vragen waarop we nu het antwoord nog steeds niet echt hebben. Thea Beckman was haar tijd echt ver vooruit. Daar heb ik veel respect voor.’

Veel meiden trokken zich op aan haar stoere, zelfstandige vrouwelijke personages. Gold dat ook voor jou?

‘Ik heb nooit een personage als held of idool gezien, van geen enkel boek. Maar Thea Beckman heeft inderdaad ‘fiere’, krachtige vrouwelijke personages neergezet. Lekker eigenwijs ook. Daar hou ik zelf ook van. Hasse is voor mij haar krachtigste personage. Zelf nadenken en kiezen waar je voor staat, dat droeg ze uit. In die tijd een hele opgave voor een vrouw, maar ook nu nog zo belangrijk! Voor iedereen eigenlijk.’

Haar personages moesten vaak tegen moeilijke omstandigheden opboksen. Zelf zit je in een rolstoel en schrijf je met een spraakcomputer. Was het moeilijk om die manier te leren schrijven?

‘Door een spierziekte zijn al mijn spieren heel erg slap. En met slap bedoel ik ook echt héél slap: ik kan mijn armen bijvoorbeeld niet optillen en typen is te zwaar. Vandaar dat ik met spraakherkenning werk. Dat is een computerprogramma dat alles wat ik zeg (in de microfoon) omzet in tekst. Dat gaat best goed, al maakt het programma wel regelmatig fouten, dus daar moet ik op bedacht zijn. Soms zijn het grappige fouten, maar een “voorruit in een 17-eeuwse roman waarin de mannen “vooruit” moeten gaan – dat wil je niet.

Het was een heel proces om over te gaan van typen naar spraakherkenning. In het begin lukte het niet en ging ik volledig op slot. Dus ik heb de overgang langzaam gemaakt, door eerst alleen mijn mailtjes te beantwoorden met behulp van spraakherkenning en steeds een beetje op die manier meer te doen. Inmiddels heb ik al jaren niet eens meer een toetsenbord bij mijn computer, ik doe nu alles met spraakherkenning en kan het geen dag meer missen. Waarschijnlijk zou het nu voor mij raar zijn om een verhaal via mijn vingers de wereld in te brengen.

Bianca Mastenbroek: ‘Deze prijs is een kroon op mijn werk.’

Maar het helpt niet om bijvoorbeeld meer op het ritme van de tekst te kunnen letten of preciezere bewoordingen te kiezen, want met spraakherkenning werken vraagt veel aandacht voor het proces. Ik moet steeds controleren of hij het wel goed gedaan heeft. Soms lees ik een dag later iets terug en denk dan: wat heeft hij daar in hemelsnaam van gemaakt? En dan ben ik echt even aan het puzzelen wat ik ook alweer bedoeld had. Ook leestekens en dergelijke moet je hardop benoemen.’

Makkelijk is het dus niet. Waarom schrijf je dan toch zo graag?

‘Schrijven is echt mijn alles. Het creëren, het leren kennen van een nieuw personage, het bedenken van een spannend verhaal en er tijdens het schrijven helemaal in opgaan, daar word ik heel gelukkig van. De ene keer duik ik diep de research in, de andere keer baseer ik een verhaal meer op mijn fantasie. Ik vind het heerlijk om nieuwe werelden te ontdekken vanachter mijn computer.’

Goed om te weten

Hendrick, de Hollandsche indiaan van Bianca Mastenbroek is verschenen bij De Vier Windstreken, € 16,95

Dutch Edition Of Eurovision Song Contest Is Underpaying Musicians. (And existing orchestra’s are left out)

Door

15 januari 2020

We got some confusing messages last weekend. The reason was the festive announcement of the organisation of the Eurovision Song Contest that a special symphonic happening would take place at the finals in Rotterdam. Third year and master students of the Rotterdam Conservatoire, part of Codarts, as well as young professional musicians were invited. A ‘fee’ would be available for the performances. Students who had asked about it, told us that the ‘fee’ was 100 euros, but that rehearsals would be for their own account. Three sources seemed to be enough to make a story out of it, and we asked the organization – that could only be reached by mail – for a reaction.

It didn’t arrive within the hour, so we put the story online. Then they did respond, four hours later, telling us that we had it completely wrong. The spokesperson didn’t know how much the musicians got, but it was more than 100 euros. ‘We pay the ‘remplaçant rate’ ‘, he explained, but when asked whether the students got the same, he did not know the answer at first. After he had made inquiries, the organization reported that the work would be paid entirely according to the ‘remplaçanten-cao’, nobody excepted, but that they had put nothing about the ‘fee’ in the advertisement because they did not know yet how many of the eight days to be kept free would actually be spent rehearsing and performing.

Then we’ll do the math.

First, let’s take a look at that ‘remplaçanten-cao’. ‘Remplaçant’ is French for ‘substitute’. You know, that guy who gets in the last minute and scores the winning goal of the finals. Anyway, those substitutes were treated badly for a long time. The last few months there was a lot to do about their financial position as well, because even the most heavily subsidized orchestras did pay them less than a third of what regular members of the orchestra were getting.

In practice, the term ‘remplaçant’ seems to stand for every professional musician who does not work on permanent employment with an ensemble or orchestra. The collective labour agreement has therefore become a guideline for setting rates for ordinary freelance musicians. Only, these rates are stupidly low.

Lagging behind.

In the introduction of the remplaçanten-cao you can read the following:

‘Parties involved in the CAO remplaçants agree that the income position of the remplaçants with the Dutch orchestras needs to be considerably improved. The incomes have not been increased for a long period of time, which has increased the relative and absolute deficit with respect to the permanent musicians. This while also the incomes of the permanent musicians have lagged behind the reference groups (teachers of conservatoires and art education)’.

Now then: the amount you catch for a concert is shown in the overview below.

(Source: cao remplaçants)

135.60€ is not very much if that’s gross, and gross it is. But it’s even more gross. At least for something as big as the Eurovision Song Contest. You could count yourself a little richer if you assume that you rehearse each of those days, and perform three of those days as well. Then you have 8 rehearsals at 87,70€ and 3 performances at 135,60€. That makes: 1108,40€. But you’re not going to get that.

Rehearsal or tuning?

‘The rehearsal immediately prior to a concert counts as part of that concert and as such is included in the stage activity, for which the employee receives the concert rate mentioned in appendix 2. The waiting time between this rehearsal and the concert, not being a lunch and/or dinner break of 30 minutes or longer, is counted as working time’. (Article 4.6)

The maximum compensation suddenly drops to € 845.30. That article 4.6 suddenly costs you €263 and a dime.

No hope

Anyone who has signed the remplaçant collective agreement is aware of the paltry nature of the allowances agreed in it. In a new future, subsidies should be such that remplaçants are paid at least as much and can work under the same conditions as their salaried colleagues. The Minister of Culture has said, however, that improving working conditions will not lead to extra subsidies. In fact, shifting within the existing budgets is taking such dramatic proportions that it is precisely the temporary workers who are going to find it even more difficult to make a living.

The Eurovision Song Contest shows this. It receives a subsidy of 25 million euros, hires expensive management, pulls out all the stops for a splendid party, but pays the people who, with their craftsmanship, provide the symphonic spectacle, an amount that is even paltry as a tip. In this case, more subsidy mainly leads to more ‘bling’ and better paid ‘creatives’.

Incidentally, the Song Contest will have no difficulty whatsoever in recruiting the required number of musicians. People would participate, even if they had to dedicate money to it. Because, unforgettable and fun for your resume.

And what about our professional orchestras?

So, where’s the Metropole Orchestra in all this? A unique orchestra, the only one in the world that can shake up the complete repertoire from classical to pop and jazz? The orchestra, too, which used to accompany the Dutch acts at the Song Contest when everything was still performed live? The orchestra, which in December was still on tour with our new Song Contest candidate, Jeangu Macrooy?

With all the fuss about that Eurovision Song Contest, which wants to deploy an orchestra composed of students who have to work for 8 days at a substitute rate, that question remained unanswered.

Managing director Jan Geert Vierkant now reports that there have indeed been talks between Metropole Orkest and the organisation of the Eurovision Song Contest: ‘There was a request for cooperation. Not in the accompaniment of the artists, because they already go completely on playback, but for the programme around it. The festoval wants to tell a story about the Netherlands in all its facets and an orchestra was conceived for that purpose’.

Three weeks available

Vierkant describes it as an ambitious plan, which had its problems: ‘Productionally it was complicated. We were asked to be available for three weeks. Not only in the week of the finals themselves, but also in the two weeks before. For us that was unfeasible. This spring we not only have the Liberation Concert on 5 May for which we have to prepare, which this year is extra big because of 75 years of the end of wwII, but the orchstra itself also exists 75 years’.

But there was more to it: ‘I didn’t see much point in letting the orchestra just perform as a backdrop to films. What’s more, everything in the final performance would have to be playback as well, because a live performance became too complicated’.

75 musicians

He added that the Song Contest would like to do something with a symphonically composed orchestra: ‘We would have to leave our saxophones at home, and expand to a 75-piece orchestra. That can be done, but it would require extra preparation. Of course we’d love to do it, because it’s a great opportunity to perform in front of an audience of millions’.

Then there’s the question about that damned remplaçant collective labour agreement with which the organisation of the Song Contest has a licence to tip the chosen students. Would the Metropole Orchestra also offer such paltry fees? Far from it, says Jan Geert Vierkant: ‘The Metropole employs 50 permanent musicians, who are paid according to the orchestra’s collective labour agreement. We do hire extra staff through the collective remplaçant agreement, but that would be a small part. Moreover, in this case we would take care of all personnel costs, the Song Contest would only pay for the production costs’.

Picture

To our suggestion that the organisation is actually looking for a young and fresh-looking ‘orchestra’ in sexy dresses that can hold a cello professionally for the eye, Vierkant doesn’t want to go into it.

Nederlands Blazers Ensemble speelt 9e Beethoven i.s.m. Consensus Vocalis en plaatselijke koren: Allemaal samen!

Door

Redactie

15 januari 2020

NBE_9e Beethoven_©Hans van der Woerd — Foto: Hans van der Woerd

Vanaf donderdag 23 januari speelt het Nederlands Blazers Ensemble (NBE) 9e Beethoven. De tournee voert langs zalen in Amsterdam, Enschede, Tilburg, Wageningen, Drachten, Oss, Utrecht, Heerlen, Haarlem en Arnhem.

In dit grote Beethovenjaar kiest het NBE voor een van zijn meest iconische werken: de negende symfonie, met de beroemde ode Ode to Joy, op tekst van Friedrich Schiller. In het politieke gewoel van rond 1800 was het duidelijk waar Beethovens sympathieën lagen: hij was een verklaard voorstander van de Franse Revolutie en omarmde de idealen van universele gelijkheid, vrijheid en broederschap. Nadat hij het hele symfonische genre al op zijn kop had gezet, vooral met zijn derde (Eroica), vijfde, zesde (Pastorale) en zevende, deed hij er bij zijn negende en laatste symfonie nog een schepje bovenop door de grenzen van het genre volledig open te breken en de menselijke stem te introduceren. Het was geen gimmick, maar een ultieme artistieke noodzaak. Solisten en koor schreeuwen de boodschap letterlijk uit: ‘wees omarmd, miljoenen!’

Bart Schneemann, hoboïst en artistiek leider van het NBE:
De Negende heeft in de voorbije eeuwen niks aan zeggingskracht ingeboet, maar wij zetten zo’n stuk natuurlijk wel naar onze hand, we gaan het doorzichtiger maken. We hebben een nieuwe, eigentijdse Engelstalige tekst laten schrijven en het NBE speelt de muziek in individuele partijen, elk van de zestien blaasinstrumenten krijgt zo zijn eigen stem. De finale met het dertig-koppig koor wordt versterkt door zangers uit allerlei verschillende culturen. Turks, Surinaams, noem maar op. Al die etniciteiten vormen een dwarsdoorsnede van de Nederlandse bevolking, samen belichamen zij de idee van Beethovens verbroedering.’

Speellijst:
DO 23 JAN AMSTERDAM PODIUM MOZAÏEK voorpremière met scholieren van het mundus college uit amsterdam-west, i.s.m. lokaal koor ‘elzabad voices’,
VR 24 JAN ENSCHEDE MUZIEKCENTRUM i.s.m. lokaal koor ‘stedelijk koor enschede’
ZA 25 JAN TILBURG THEATERS TILBURG i.s.m. lokaal koor ’tilburgs vocaal ensemble’
ZO 26 JAN HELMOND HET SPEELHUIS i.s.m. lokaal koor ‘vivace’
DI 28 JAN WAGENINGEN JUNUSHOFF i.s.m. lokaal koor ‘wmk el mundo’
WO 29 JAN DRACHTEN DE LAWEI i.s.m. lokaal koor ‘kleinkunstkoor drachten’
DO 30 JAN OSS DE LIEVEKAMP i.s.m. lokale koren ‘osse opera’ en ‘capella ducis’
ZO 02 FEB UTRECHT TIVOLIVREDENBURG i.s.m. lokaal koor ‘kamerkoor jip’
DI 04 FEB HEERLEN PARKSTAD LIMBURG THEATERS i.s.m. lokaal koor ‘coda’
WO 05 FEB AMSTERDAM PARADISO i.s.m. lokaal koor ‘elzabad voices’
ZO 01 MRT HAARLEM PHILHARMONIE i.s.m. lokaal koor ‘vocal group de cantantes’ en ‘vier bier en een cola light’
ZO 15 MRT ARNHEM MUSIS i.s.m. lokale koren ‘wereldvrouwenkoor’ en ‘wmk el mundo’

Over het Nederlands Blazers Ensemble:
Het Nederlands Blazers Ensemble (NBE) is een groep van ruim twintig topmusici die zo’n tachtig keer per jaar samenkomt om in binnen- en buitenland bijzondere programma’s te spelen. Gezamenlijke bezieling en honger naar avontuur drijft het NBE tot het maken van theatrale muziekprogramma’s die zelden onder één muzikale noemer te vangen zijn; het NBE combineert eigentijdse en oude muziek van alle soorten en maten die de zinnen en verbeelding prikkelt. Het NBE is altijd op zoek naar intrigerende samenwerkingen met musici uit andere culturen en spannende combinaties met andere disciplines. Met de vernieuwende programma’s, wil het NBE een groot publiek verrassen, boeien, ontroeren en prikkelen.

Eurovisie Songfestival had het Metropole Orkest, maar koos voor studenten.

Door

15 januari 2020

Repetities._Orkest_met_Mary_Hopkin_en_Engelse_dirigent_Johnny_Arthey,_Bestanddeelnr_923-3652 — Het Metropole Orkest in 1970

Waar is het Metropole Orkest? Een uniek orkest, het enige ter wereld dat het complete repertoire van klassiek tot pop en jazz uit de mouw kan schudden? Het orkest ook, dat vroeger, toen alles nog live was, vaste begeleider was van de Nederlandse acts bij het Songfestival? Het orkest, dat in december nog op tournee was met onze nieuwe Songfestivalkandidaat, Jeangu Macrooy?

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Wijbrand Schaap

Bij alle ophef over dat Eurovisie Songfestival, dat een orkest wil inzetten, samengesteld uit studenten die tegen invallerstarief 8 dagen aan de slag moeten, bleef die vraag een beetje boven de markt hangen. Wij bellen. Maandag hadden we al contact, maar pas vandaag – nadat het nieuws ook door Metro en AD is overgenomen – kwam een uitgebreide reactie.

Algemeen directeur Jan Geert Vierkant meldt nu dat er wel degelijk contact is geweest tussen Metropole Orkest en de organisatie van het Eurovisie Songfestival: ‘Er lag een vraag tot samenwerking. Niet in de begeleiding van de artiesten, want die gaat al volledig playback, maar voor het programma daaromheen. Er moet een verhaal verteld worden over Nederland in al zijn facetten en daar was een orkest bij bedacht.’

Drie weken beschikbaar

Vierkant beschrijft het als een ambitieus plan, dat wel wat haken en ogen had: ‘Productioneel was het ingewikkeld. Men vroeg ons om drie weken beschikbaar te zijn. Niet alleen in de week van de finales zelf, maar ook in de twee weken daarvoor. Voor ons was dat onhaalbaar. We hebben dit voorjaar niet alleen het Bevrijdingsconcert op 5 mei waar we ons op voor moeten bereiden, dat dit jaar extra groot is vanwege 75 jaar bevrijding, maar we bestaan zelf ook 75 jaar.’

Maar er speelde meer: ‘Ik zag er niet veel brood in om het orkest alleen als achtergrond bij filmpjes te laten zien. Bovendien zou alles bij de uiteindelijke uitvoering ook playback gaan, omdat live te ingewikkeld werd.’

75 musici

Kwam bij dat het Songfestival graag iets met een symfonisch samengesteld orkest zou doen: ‘Wij zouden dan onze saxofoons thuis moeten laten, en moeten uitbreiden naar een 75-koppig orkest. Dat is te doen, maar vergde wel extra voorbereiding. We deden het natuurlijk graag, want het is een buitenkans om voor een miljoenenpubliek op te treden.’

Dan nog de vraag over die vermaledijde remplaçanten-cao waarmee de organisatie van het Songfestival een vrijbrief heeft om de gekozen studenten een fooi te betalen. Zou het Metropole Orkest ook zulke schamele vergoedingen bieden? Verre van, zo vertelt Jan Geert Vierkant: ‘Het Metropole heeft 50 musici in vaste dienst, die volgens de orkesten-cao worden betaald. Extra krachten huren we wel in via de remplaçanten-cao, maar dat zou dus om een klein deel gaan. Bovendien zouden wij in dit geval alle personeelskosten voor eigen rekening nemen, het Songfestival zou alleen voor de productionele kosten opdraaien.’

Plaatje

Op onze suggestie dat de organisatie eigenlijk vooral op zoek zou zijn naar een jong en fris ogend ‘orkest’ in sexy jurkjes dat voor het oog professioneel een cello vast kan houden, wil Vierkant niet ingaan.

Wat is de remplaçanten-cao en waarom is het zo erg dat de NPO die toepast bij het Eurovisie Songfestival?

Wat is de remplaçanten-cao en waarom is het zo erg dat de NPO die toepast bij het Eurovisie Songfestival?

Door

14 januari 2020

Straatmuzikant_met_op_de_achtergrond_een_tankstation,_Bestanddeelnr_254-5482 — Foto: Willem van de Poll, wikimedia commons.

We kregen verwarrende berichten binnen, afgelopen weekend. Aanleiding was de feestelijke aankondiging van de organisatie van het Eurovisie Songfestival dat er bij de finale in Rotterdam een bijzondere symfonische happening zou plaatsvinden. Gevraagd werden derdejaars- en masterstudenten van het Rotterdams Conservatorium, onderdeel van Codarts, en ook jonge professionele musici. Voor de optredens zou een ‘fee’ beschikbaar zijn. Studenten de het hadden nagevraagd meldden ons dat die ‘fee’ 100 euro betrof, maar dat repeteren voor eigen rekening zou zijn. Drie bronnen leken ons genoeg er een verhaal van te maken, en we vroegen de alleen via mail bereikbare organisatie om een reactie.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Wijbrand Schaap

Die kwam niet direct binnen het uur, waarna we het verhaal online zetten. Toen reageerden ze wel, vier uur later, met de mededeling dat we er helemaal naast zaten. Hoeveel de musici wél kregen wist de woordvoerder niet één, twee, drie, maar het was meer dan 100 euro. ‘We betalen het remplaçanten tarief.’, verklaarde hij, maar op de vraag of dat ook gold voor de studenten, moest hij het antwoord in eerste instantie schuldig blijven. Nadat hij navraag had gedaan meldde de organisatie dat een en ander geheel volgens de ‘remplaçanten-cao’ zou worden betaald, niemand uitgezonderd, maar dat ze niets over de ‘fee’ in de advertentie hadden gezet omdat ze nog niet wisten hoeveel van de acht vrij te houden dagen er daadwerkelijk gerepeteerd en opgetreden zou worden.

Dan gaan we rekenen.

Maar eens kijken naar die ‘remplaçanten-cao’. Eerst maar eens dat woord: remplaçant is Frans voor ‘invaller’. Je weet wel, die jongen die in de laatste minuut wordt ingezet en het winnende doelpunt van de finale scoort. Enfin: die invallers waren lange tijd vogelvrij. De afgelopen maanden was er ook veel over te doen, omdat ook de zwaarst gesubsidieerde orkesten er niet alleen hun handje mee lichtten, maar soms ook mensen gratis lieten spelen.

In de praktijk lijkt het begrip ‘remplaçant’ te staan voor iedere professionele musicus die niet in vaste loondienst bij een ensemble of orkest werkt. De cao is daarmee dus een handreiking geworden voor het bepalen van tarieven voor gewone freelance musici. Alleen, de tarieven zijn dus idioot laag. En, omdat je alleen remplaçant kunt zijn als je in dienst bent van een stichting voor de inzet van remplaçanten, ontvang je dus ook niet de voordelen van de ondernemersstatus. Tenzij er in een jaar zo weinig Mahler^I)Een Symfonie van Mahler vergt doorgaans minimaal 120 musici, en dat aantal hebben de meeste orkesten niet in vaste dienst. wordt gespeeld dat orkesten het binnen de vaste bezetting kunnen oplossen. Scheelt momenteel toch al gauw een paar duizend euro op jaarbasis. Remplaçanten moeten het dus van hun liefde voor de muziek en grenzeloze ambitie hebben. Er zijn overigens ook orkesten die volledig uit freelancers en remplaçanten bestaan.

Achterstand.

In de inleiding van de remplaçanten-cao staat het volgende te lezen:

‘Partijen betrokken bij de cao remplaçanten zijn het er over eens dat de inkomenspositie van de remplaçanten bij de Nederlandse orkesten aanmerkelijk verbeterd moet worden. De inkomens zijn gedurende een lange periode niet verhoogd waardoor de relatieve en absolute achterstand ten opzichte van de vaste musici is vergroot. Dit terwijl ook de inkomens van de vaste musici ten opzichte van referentiegroepen (docenten conservatoria en kunsteducatie) zijn achtergebleven.’

Nu dan: het bedrag dat je voor een concert vangt staat in het onderstaande overzicht.

135,60€ is niet heel erg veel als dat bruto is, en bruto is het. Maar het is nog brutoër dan je denkt. In ieder geval bij de inzet voor zoiets groots als het Eurovisie Songfestival. Want je zou jezelf een beetje rijker kunnen rekenen wanneer je ervan uitgaat dat je elk van die dagen repeteert, en drie van die dagen ook nog optreedt. Dan heb je dus 8 repetities à 87,70€ en ook nog 3 voorstellingen à 135,60. Is alles bij elkaar, bruto: 1108,40€. Maar dat ga je dus niet krijgen, kunnen we nu al verklappen.

Repeteren of stemmen?

Waarom dat zo is, kun je lezen:

‘De repetitie direct voorafgaand aan een concert geldt als onderdeel van dat concert en wordt als zodanig meegeteld in de podiumactiviteit, waarvoor de werknemer het in bijlage 2 genoemde concerttarief ontvangt. De wachttijd tussen deze repetitie en het concert, niet zijnde lunch- en/of dinerpauze van 30 minuten of langer, wordt meegerekend als werktijd.’ (artikel 4.6)

Dan daalt de maximale vergoeding opeens naar 845,30€. Kost dat artikel 4.6 je zomaar opeens 263 euro en een dubbeltje. Dan zit je dus inderdaad op die 100 euro-en-nog-wat per dag.

Geen hoop

Iedereen die de remplaçanten-cao heeft ondertekend is zich bewust van het schamele karakter van de vergoedingen die erin zijn afgesproken. Uit de hele cao klinkt hoop. In een nieuwe toekomst moeten de subsidies zodanig zijn dat remplaçanten minstens zoveel betaald krijgen en onder dezelfde voorwaarden kunnen werken als hun collega’s in loondienst. Probleem is dat de minister van Cultuur nog maar heel kort geleden heeft gezegd dat de verbetering van de arbeidsvoorwaarden niet tot extra subsidie leidt. Sterker nog: het schuiven binnen de bestaande budgetten neemt zulke dramatische vormen aan dat juist de tijdelijke krachten het nog moeilijker gaan krijgen.

Hoe moeilijk, dat kun je zien aan het Eurovisie Songfestival. Dat krijgt 25 miljoen euro subsidie, stelt een dure directie aan, trekt alles uit de kast voor een schitterend feest, maar betaalt de mensen die met hun vakmanschap het symfonische spektakel verzorgen een bedrag dat zelfs als fooi nog schamel is. Meer subsidie leidt in dit geval vooral tot meer ‘bling’ en beter betaalde ‘creatives’.

Overigens zal het Songfestival geen enkele moeite hebben om het benodigd aantal musici te werven. Mensen zouden meedoen, al moesten ze er geld op toeleggen. Want onvergetelijk en leuk voor je cv.

Noten [ + ]

↥

Een Symfonie van Mahler vergt doorgaans minimaal 120 musici, en dat aantal hebben de meeste orkesten niet in vaste dienst.

(update: reactie Songfestival en nuancering bericht) Meespelen met het het Eurovisie Songfestivalorkest? Vanaf 100 euro per dag

Door

13 januari 2020

In de eerste versie van dit bericht gingen we uit van 100 euro voor 8 dagen. We bleken onjuist geïnformeerd. De toepassing van de remplaçanten-cao, waarvan in de toelichting door het Songfestival sprake is, geeft wat meer ruimte, al zijn de uurtarieven en dagtarieven daarvan nog steeds omstreden. Maar 1000 euro voor acht dagen is nu kennelijk het gangbare tarief.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Wijbrand Schaap

Inmiddels hebben we een reactie van het songfestival:
‘Er wordt in de oproep inderdaad geen vergoeding genoemd, maar de conclusie dat er geen vergoeding beschikbaar zou zijn is voorbarig. Hoewel de exacte omvang van de opdracht op het moment van het publiceren van de oproep nog niet volledig is uitgewerkt, zal de geboden vergoeding ongeveer gelijk zijn aan de remplaçant tarieven van de Nederlandse Beroepsorkesten. We kiezen in algemene zin voor de opening- en interval acts voor een mooie, diverse mix van zowel gevestigde namen als jong en opkomend talent, om zo ook het talent van de toekomst wind in de zeilen te geven. In dit geval zijn hiervoor conservatoria actief benaderd, maar we hopen ook dat jong talent zich zelf bij ons meldt om zich aan de wereld te laten zien tijdens een bijzondere act met een speciaal hiervoor samengesteld orkest.’

Lees hier de uitleg van de term ‘remplaçant.’

Wat is de remplaçanten-cao en waarom is het zo erg dat de NPO die toepast bij het Eurovisie Songfestival?

Het oorspronkelijke bericht:

Een echte buitenkans. Meedoen aan een avontuur. Ben je derdejaars, of zelfs masterstudent aan het Rotterdamse Conservatorium (Codarts) kun je in april 8 dagen meedoen aan het Eurovisiesongfestival. Voor 100 euro^I)Dit moet dus 1000 euro zijn. Die je krijgt voor 8 dagen repeteren inclusief dat ene optreden tijdens de finale, waar de ogen en oren van miljoenen mensen op je gericht zijn. Wel zelf een slaapplaats regelen.

De oproep, waarin geen bedragen werden genoemd.

De oproep van de organisatie, geleid door mensen als Erik van Tijn die volgens deze website voor minder dan 2500 euro per dag zijn bed niet uitkomt, zorgde voor wat ophef in muziekkringen. Hoe zit dat met de fair practice code? We hadden toch afgesproken dat iedereen die subsidie krijgt die code moet onderschrijven? Of geldt dat pas vanaf volgend jaar? Is een vrijwilligersfunctie überhaupt wel te rijmen met de plek die dit optreden in het programma inneemt? Vragen, die we natuurlijk ook graag stelden aan de organisatie. Die heeft tot op dit moment echter nog geen tijd gevonden om te reageren.

Materiaalkosten.

Het Eurovisie Songfestival is waarschijnlijk nog bezig een goede plek te vinden voor de 25 miljoen euro subsidie die het voor de Rotterdamse editie ontvangt. Het kan natuurlijk ook zijn dat dit geld allemaal opgaat aan materiaal, want zo’n decor kost natuurlijk ook wat. Zouden de decorbouwers gratis werken? De beveiligers uit een pool vrijwilligers gekozen zijn?

We houden u uiteraard op de hoogte.

Noten [ + ]

↥

Dit moet dus 1000 euro zijn

Dirigent Elim Chan: ‘Ik kan niet weglopen van de muziek.’

Door

13 januari 2020

Elim-161┬®Willeke Machiels — Elim Chan (c) Willeke Machiels

‘Toen ik onverwacht het “Dies Irae” uit Verdi’s Requiem Verdi moest dirigeren voelde ik hoe rauw en impactvol muziek kon zijn. Ik wist meteen: ik kan niet langer weglopen van de muziek.’ Elim Chan gaat als een speer en maakt 17 januari haar debuut bij het Nederlands Philharmonisch Orkest.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Thea Derks

In 2014 was Elim Chan (Hong Kong, 1986) de eerste vrouwelijke winnaar van de Donatella Flick Conducting Competition, waarna ze een seizoen lang assistent-dirigent was bij het London Symphony Orchestra. Hierna debuteerde ze succesvol bij o.a. Los Angeles Philharmonic, Koninklijk Concertgebouworkest en Orchestre National de Lyon. Met ingang van het huidige seizoen is ze chef van het Antwerps Symfonieorkest.

Nederlandse connectie

Ook met de Nederlandse connectie zit het wel snor. Ze stond al eens op de bok bij het Rotterdams Philharmonisch en volgde masterclasses bij Bernard Haitink. Op 17 januari maakt ze haar debuut bij het Nederlands Philarmonisch Orkest in het AVROTROSVrijdagconcert. Op 18 en 20 januari leidt ze hetzelfde programma in het Concertgebouw. Klapper is het Tweede Slagwerkconcert van James MacMillan, met Nederlandse Muziekprijswinnaar 2019 Dominique Vleeshouwers als solist.

Vleeshouwers krijgt zijn prijs na afloop van het tweede concert, uit handen van minister van cultuur Ingrid van Engelshoven. Naast het stuk van MacMillan klinken de populaire Hebriden van Mendelssohn en de Vijfde Symfonie van Tsjaikovski. Elim Chan is inmiddels een veelgevraagde dirigent, maar ze begon haar carrière als amateurmusicus in Hong Kong. Als tiener verhuisde ze naar Amerika om psychologie te studeren. Dat roept vragen op, die zij per mail beantwoordt.

Sherlock Holmes.

Waarom koos u niet meteen voor een muzikale carrière? Zagen uw ouders – of u zelf – dit niet als een serieuze mogelijkheid?

‘Het was denk ik een combinatie van redenen. In mijn hart wilde ik zeker wel een muzikale carrière nastreven, maar ik geloofde nog niet genoeg in mezelf. Ik was er simpelweg niet van overtuigd dat ik het zou kunnen maken. Bovendien was ik als jongere ook erg geïnteresseerd in psychologie en forensisch onderzoek.’

‘Ik was een grote fan van televisieshows als Crime Scene Investigation en detective- en misdaadverhalen als Sherlock Holmes. Daar komt bij dat mijn vader uit eigen ervaring wist hoe uitdagend het is om als kunstenaar te proberen een goede boterham te verdienen. Voor hij met pensioen ging was hij docent kunst en design.’

Al tijdens uw studie aan het Smith College werd u gevraagd het ‘Dies Irae’ uit Verdi’s Requiem te dirigeren. Hoe kwam dat zo?

‘Ik speelde cello in het studentenorkest en volgde daarnaast wat directielessen bij de dirigent. Op dat moment studeerden we Verdi’s Requiem in voor een concert. Tijdens de generale repetitie wilde hij zelf in de zaal de balans gaaan beoordelen, daarom vroeg hij mij het Dies Irae te dirigeren.’

‘Die ervaring raakte me echt tot in mijn vezels. Ik stond midden in die enorme klankmassa en ervoer de kracht van muziek. Het was de eerste keer dat ik voelde hoe rauw en impactvol die kan zijn. Ik wist direct dat ik dit voortaan moest gaan doen en niet langer kon weglopen van de muziek. Dus ben ik overgestapt naar een studie directie – en de rest is geschiedenis.’

Zenuwslopend maar bevredigend.

In 2014 won u de Donatella Flick directiecompetitie van het London Symphony Orchestra, die u naar Engeland bracht. Wat heeft dit voor u betekend?

‘Ik ben nog steeds dankbaar voor de tijd dat ik assistent-dirigent van het London Symphony Orchestra (LSO) was en dagelijks kon werken met één van de beste orkesten ter wereld. De musici zijn onberispelijk en geven altijd het beste van zichzelf in concerten. Het zijn ook gulle en vriendelijke mensen. Dankzij hun kennis van het repertoire en hun begeleiding heb ik veel geleerd. Zo ben ik de loop der jaren gegroeid als dirigent.’

‘Elke keer als ik met het LSO werk vergt dit het uiterste van mij als kunstenaar. De musici zijn razendsnel en presteren op zeer hoog niveau, ook al is er weinig repetitietijd. Dus ik moet efficiënt zijn. Maar ondertussen moet ik alle details in de muziek eruit lichten en mijn verbeelding de vrije loop laten. Het is ontzettend zenuwslopend, spannend maar ook zeer bevredigend!’

Tovenaar Valery Gergiev.

Bij het LSO werkte u als assistent van Valery Gergiev, wat is het belangrijkste dat u van hem geleerd heeft?

‘Gergiev is echt een tovenaar als dirigent, vooral met Russisch repertoire. Ik weet dat orkesten soms gefrustreerd en gestrest zijn, omdat hij waarschijnlijk een van de drukste dirigenten ter wereld is. Maar wat hij fantastisch doet is elke musicus letterlijk op het puntje van zijn of haar stoel houden zodra hij op het podium staat. Omdat er bij Gergiev altijd dat verrassingselement is klinkt een stuk telkens wanneer hij het dirigeert totaal anders dan de vorige keer. Ook de manier waarop hij kleuren, texturen, drama en spanning in de muziek naar boven kan halen is absoluut ongeëvenaard.’

Op uitnodiging van Gergiev dirigeerde u ook zijn eigen Mariinsky Orkest. Was dit een cultuurschok of was het ‘business as usual’?

‘In het begin was het inderdaad een beetje een cultuurschok, omdat ze niet gewend waren een kleine Aziatische dame voor zich te zien staan. – Ik denk dat ik de eerste vrouwelijke dirigent was die Gergiev uitnodigde om zijn orkest te dirigeren in concerten en op een internationale tournee. Maar toen ik eenmaal de opmaat had gegeven, werd het langzamerhand business as usual.’

Dirigent van je eigen leven

Sinds u de prijs in 2014 won, heeft uw carrière een hoge vlucht genomen. U bent eerste gastdirigent van het Koninklijk Schots Nationaal Orkest en chef van het Antwerps Filharmonisch Orkest. Hoe combineert u dit alles?

‘Het is geweldig hoe gretig beide orkesten zijn om zich te ontwikkelen en nieuwe wegen te bewandelen. De musici stellen vertrouwen in mij met een opmerkelijke openheid en warmte. De twee functies laten me toch genoeg tijd om terug te keren bij orkesten die me na aan het hart liggen, zoals het LSO, Philharmonia en LAPhilharmonic, maar ook om nieuwe orkesten te bezoeken. De uitdaging is genoeg tijd te vinden om te studeren en tussendoor rust te nemen. – “Wees de dirigent van je eigen leven”, is mijn devies.’

Waar ligt uw muzikale hart?

‘Ik heb veel Russische muziek gedirigeerd en heb een zwak voor Rachmaninov. Zijn muziek lijkt me op de een of andere manier heel natuurlijk, het gaat me gemakkelijk af die te vertolken. Ik hou van de Symfonische Dansen, en ook zijn Tweede Symfonie heeft een speciaal plekje in mijn hart. Een andere fascinerende componist is Stravinsky, maar ook Bartók. Ik hou van ritme, en beiden schrijven bovendien zulke opmerkelijke en unieke kleuren voor orkest. Maar ik ben ook dol op hedendaagse muziek, omdat ik een actieve rol kan spelen in de totstandkoming van een nieuw stuk. De aanwezigheid van de componisten bij repetities en concerten maakt een groot verschil en voegt veel betekenis en emotie toe aan het proces.’

Technisch maar emotioneel

U dirigeert het NedPho in standaardwerken van Mendelsohn en Tsjaikovski en het Tweede Slagwerkconcert van James MacMillan. Kende u zijn muziek al?

‘Ja. Ik heb Veni Emmanuel, zijn eerste Slagwerkconcert, een paar keer gedirigeerd en de Amerikaanse première verzorgd van zijn Vierde Symfonie. Zijn muziek is zowel fysiek als technisch behoorlijk uitdagend aangezien MacMillan nogal virtuoos schrijft voor zijn uitvoerders. Maar het geeft altijd veel voldoening zijn muziek door te spelen. Als je luistert naar hoe alles in elkaar past, de texturen, de kleuren, de diep religieuze ondertonen: het is zeer emotioneel en heeft op alle fronten een krachtige retoriek.’

Wat zijn de valkuilen voor u als dirigent in zijn Tweede Slagwerkconcert?

‘Ik vind het een grote en leuke uitdaging om als dirigent een slagwerker te begeleiden. – We zijn allebei erg lichamelijk bezig. Te allen tijde moeten we synchroon zijn en heel precies met elkaar communiceren om het concert te laten werken. Verder is het bijzonder lastig de juiste balans te vinden tussen alle ingewikkelde en delicate partijen die MacMillan schrijft voor het orkest en het soloslagwerk.’

‘Het mooiste vind ik hoe MacMillan de “metalen” klankkleuren laat stralen. Niet alleen in het solo- en orkestslagwerk maar ook in de koperblazers.’

Op 18+20 januari verzorg ik de inleidingen in het Concertgebouw; in 2014 sprak ik MacMillan voorafgaand aan de wereldpremière in het AVROTROSVrijdagconcert.

Lera Auerbach verklankt 72 demonen: ‘‘We weten precies wat de juiste beslissing is, maar kiezen vaak tegen onze intuïtie in’

Door

9 januari 2020

Lef kan de Russisch-Amerikaanse Lera Auerbach (1973) niet ontzegd worden. Je moet immers wel ‘een beetje gek en een beetje geniaal zijn om een avondvullend koorwerk te schrijven op een tekst die zich beperkt tot een lijst van 72 engelennamen’, zoals een recensent in 2016 noteerde na de wereldpremière van 72 Angels voor het Nederlands Kamerkoor en het Raschèr Saxofoonkwartet.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Thea Derks

Misschien moet je zelfs nog wel gekker zijn om vervolgens een cyclus te wijden aan evenzoveel demonen, maar Auerbach heeft een ijzeren doorzettingsvermogen. Op 30 januari beleeft haar eveneens avondvullende cyclus Goetia 72 zijn Nederlandse première in Muziekgebouw aan ‘t IJ, als onderdeel van de Strijkkwartetbiënnale. Dit keer wordt het Nederlands Kamerkoor begeleid door het vermaarde Quatuor Danel; dirigent is Peter Dijkstra.

Geen dirigent zag er brood in.

‘Ik maakte de eerste schetsen voor 72 Angels meer dan twintig jaar geleden, maar er was geen dirigent die het uit wilde voeren’, zegt Auerbach hierover. ‘Het leek al helemaal onrealistisch om een stuk over 72 demonen te realiseren, maar er bestaat nu een keer geen licht zonder schaduw.’ Auerbach verwijst hier naar de ondertitels van haar twee composities. De engelen baden in splendore lucis, ‘in fel licht’, de demonen houden zich op in umbra lucis, ‘in de schaduw van het licht’.

Plukte ze destijds de namen van de engelen uit het Bijbelboek Exodus, dit keer raadpleegde ze de Ars Goetia. Dit is het eerste deel van De sleutel van Salomon, een anoniem boek over magische praktijken uit de 17^e eeuw. Hierin worden de namen van de 72 demonen genoemd die Koning Salomon in een verzegeld vat zou hebben opgesloten. ‘Dat boek was slechts het uitgangspunt’, bezweert Auerbach. ‘Ik heb talloze andere bronnen geraadpleegd, want elke naam kent meerdere varianten, in uiteenlopende esoterische teksten.’

Weinig verschil tussen demon en engel.

Zo ontdekte ze dat veel hiervan hun oorsprong vinden in heidense godheden. ‘Die waren niet enkel goed of slecht, het waren gepassioneerde, jaloerse wezens die niet zoveel verschilden van mensen. – Of van engelen. Aanvankelijk werden de twee begrippen ook door elkaar gebruikt. Pas met de opkomst van het Christendom en andere monotheïstische godsdiensten kregen de heidense goden het stempel ‘slecht’ opgedrukt. Het woord ‘engel’ werd voortaan gebruikt voor geestelijke wezens die de god van Abraham dienden, de benaming ‘demon’ werd geassocieerd met de overige geesten en gevallen engelen.

Hoe Salomon zelf aankeek tegen demonen laat Auerbach in het midden: ‘Dat kan niemand weten. Hij overheerste hen met behulp van een magische ring die hij had gekregen van de aartsengel Michael. Zo hielpen ze hem de tempel van Jeruzalem te bouwen. Persoonlijk denk ik dat Salomon engelen en demonen simpelweg beschouwde als energieën, vibraties, golflengtes die hij met elkaar kon verbinden. – Misschien vormen de djinns uit de islamitische folklore een betere analogie met onze tijd, die zijn immers ook niet intrinsiek goed of slecht.’

Licht kan niet zonder schaduw.

In de kern hebben de drie monotheïstische godsdiensten dezelfde wortels, zegt Auerbach. ‘Het Jodendom, het Christendom en de Islam zijn van binnenuit met elkaar verbonden. Daarom is het ironisch dat in de loop van de geschiedenis zoveel bloed is vergoten “in de naam van God”. En net zoals licht niet zonder schaduw kan en omgekeerd, zijn ook engelen en demonen twee kanten van dezelfde medaille. In essentie zijn ze aan elkaar gelijk, net als in de opvatting van de Oude Grieken: ze zijn geen tegenpolen maar boodschappers, informatieverstrekkers, vertegenwoordigers van energieën.’

Toch ziet Auerbach wel degelijk een verschil: ‘Engelen zijn afstandelijker, demonen staan dichter bij ons. Ze verleiden en verlokken ons, inhakend op ons idealisme, onze verlangens. Ze bespelen de snaren van onze menselijke emoties, daarom heb ik in Goetia 72 gekozen voor een strijkkwartet. De vier strijkers fungeren als partner en gids van het koor tijdens deze reis langs 72 geesten. In moderne termen zou je kunnen stellen dat demonen een menselijke “schepping” zijn. Ze vertegenwoordigen en voeden onze angsten, paranoia, machtswellust, kuddementaliteit, bezitsdrang en hebzucht.’

Demonen verstoren moreel kompas.

‘Ze zijn dol op lawaai en luidsprekers, want in stilte is het makkelijker de rustige innerlijke stem te horen van ons moreel kompas – ergens in ons hart klinkt altijd de stem van een engel. We weten precies wat de juiste beslissing is, maar kiezen vaak een andere, tegen onze intuïtie in. Demonen bespelen onze ijdelheid: ze verleiden ons te verlangen naar meer bezittingen, meer roem, meer macht, meer schoonheid, meer gerechtigheid.’

Zij zijn als wij, als een spiegel: ‘Een spiegel die onze hartstochten reflecteert en uitvergroot op het moment dat die bezit van ons nemen. En engelen? Zij zijn de namen van God, het leger van God, de strijders, de rechtschapenen. Juist daarom kunnen zij vallen, want rechtschapenheid leidt tot arrogantie en ijdelheid, vandaar gevallen engelen – demonen. “IJdelheid, absoluut mijn favoriete zonde!”, zegt de Duivel niet voor niets in The Devil’s Advocate.’

Psalm als talisman.

Anders dan in 72 Angels bestaat Goetia 72 niet uitsluitend uit een opsomming van namen, de compositie wordt gelardeerd met verzen uit Psalm 90 (91). ‘Deze psalm werd vroeger gebruikt als talisman, mensen reciteerden hem als ze met demonen werkten. Ik maakte een zetting in het oud-Grieks en plaats die dichtregels op drie structurele punten, telkens na 24 namen. Dat versterkt hun beschermende intentie. Overigens was die indeling niet eens mijn bedoeling, het stuk vroeg er zelf om, het is organisch zo gegroeid.’

In 2016 omschreef Auerbach 72 Angels als ‘een lang, intens gebed, vol passie en hoop’. Hoe ziet zij Goetia 72? ‘Het is een soort ritueel, dat teruggaat op voorchristelijke tijden, vóór de opkomst van het monotheïsme. Een ritueel waarin we onszelf onder ogen zien.’ Ze speelt hierbij met de fatale bekoring die uitgaat van demonen: ‘Ik geef ze wat ze willen, niet wat ze nodig hebben. Dan toon ik hun de uitkomst van hun begeerten. – En vervolgens pak ik alles weer af.’

Een favoriete duivel heeft ze niet: ‘Ik zou niet durven, dan zouden de andere demonen jaloers worden.’

Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift van het Nederlands Kamerkoor

Slechts minimaal herstel van Nederlandse film in goed bioscoopjaar 2019. The Lion King best bezocht.

Door

Leo Bankersen

8 januari 2020

null — The Lion King (© 2019 Disney Enterprises, Inc.)

2019 was een bijzonder sterk bioscoopjaar. Dat is in ieder geval het oordeel van Filmdistributeurs Nederland en de Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters (NVBF). Tijdens de traditionele nieuwjaarsbijeenkomst in het Amsterdamse Tuschinski theater maakten deze branche-organisaties de jaarcijfers bekend. Ruim 38 miljoen bezoekers in 2019, dat is 6,5% meer dan vorig jaar. Dat is inderdaad mooi. Of dat het doorzetten van een trend is, of gewoon een gelukje dankzij de geweldige populariteit van topscorer The Lion King, daarover straks meer.

Nederlandse film.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Leo Bankersen

Want het meest nieuwsgierig was ik naar het Nederlandse aandeel. Het marktaandeel van werk van eigen bodem zit al sinds 2016 in een dip. Nadat het een aantal jaar ruim boven de 20% was viel het weer terug tot 12% in 2016, en zelfs 11% in 2018. Welnu, het persbericht mag dan verheugd constateren dat het bezoek aan de Nederlandse film met 11,8% is toegenomen, dat betekent dat het marktaandeel nog steeds stagneert op 11,7%.

De best bezochte Nederlandse film was Penoza: The Final Chapter (bijna 404 duizend bezoekers). Voor de verandering nu eens geen romkom. De nummer twee en drie zijn dat overigens wel: Verliefd op Cuba en F*ck de liefde. Aardig om dat eens te vergelijken met bijvoorbeeld de drie titels die in de jaarlijkse poll onder filmjournalisten de hoogste waardering kregen. Dat waren de thriller Bumperkleef en de jeugd/familiefilms Mijn bijzonder rare week met Tess en Kapsalon Romy. Alleen de laatste haalde met krap 34 duizend bezoekers op het nippertje de top 30 van de Nederlandse bioscoopfilms.

Omhoog.

Hoe krijgen we dat lage marktaandeel weer omhoog? Dat is de vraag die al ruim een jaar lang bij allerlei gelegenheden in de filmwereld rondzingt, maar waarop het begin van een echt antwoord nog moet komen. De voorzitter van de NVBF, Winnie Sorgdrager, stipte het ook aan in haar openingstoespraak. Ze is van mening dat we het niet alleen in meer geld moeten zoeken. Daar heeft ze ongetwijfeld een punt. Om vervolgens te wijzen op al genomen maatregelen, die wel met geld te maken hebben. Als eerste het voornemen van het Filmfonds om meer geld in minder films te steken. En daarnaast het in 2018 gesloten BTW-convenant, waardoor meer geld van bioscopen en distributie richting filmproductie vloeit. Het effect van die maatregelen moet in de komende jaren zichtbaar worden.

Het BTW-convenant gaat mogelijk plaatsmaken voor een nieuwe, door het kabinet voorgestelde stimuleringsmaatregel. Bioscopen en streamingdiensten zoals Netflix moeten dan 3 tot 6% van de omzet afdragen aan een fonds voor financiering van Nederlandse films, dramaseries en andere mediaproducties. Sorgdrager noemde dit voorstel een onaangename verrassing voor de branche. Zelf lijkt het me niet heel slecht, met uiteraard het voorbehoud dat geld alleen er niet voor gaat zorgen dat het Nederlandse publiek weer in groten getale naar Nederlandse films gaat.

Maar hoe je er voor zorgt dat er pakweg een nieuwe Paul Verhoeven opstaat weet ik ook niet direct. Misschien helpt Soof 3 komend jaar toch een beetje. Goed ook om in dit verband te bedenken dat in de goede jaren het marktaandeel van ruim 20% voor een belangrijk deel op rekening kwam van een klein aantal topscorers die tussen de 1 en 2 miljoen liefhebbers trokken. Films van het kaliber Gooische Vrouwen.

Springt er internationaal uit.

Terug naar het totaalresultaat, zoals dat bekend werd gemaakt door Hajo Binsbergen, voorzitter van Filmdistributeurs Nederland. De fraaie score van ruim 38 miljoen bezoekers in bioscopen en filmtheaters past bij de gestage stijging die sinds de jaren negentig is ingezet. En dat ondanks de mooie zomer. Binsbergen memoreerde in dit verband dat de drukste dag in de bioscopen niet rond Kerst viel, maar op 30 mei. Met dank aan Avengers: Endgame.

Bioscoopbezoek internationaal sinds 2010 – (oranje is Nederland)

Vergeleken met omringende landen en Amerika springt Nederland er met die stijgende lijn gunstig uit. Elders is er in de afgelopen tien jaar met kleine ups en downs weinig veranderd.

Sorgdrager noemde in dit verband de vele investeringen die het bioscoopbedrijf heeft gedaan. Dan moeten we niet alleen aan de digitalisering denken, maar vooral in verbetering van accommodaties, grotere schermen en meer zitcomfort. Opvallend dat het aantal stoelen in 2019 per saldo met ongeveer duizend is afgenomen. Heerlijk zitten kost nu eenmaal meer ruimte.

Disney

Overigens heeft de bezoekstijging in 2019 van 6,5% niet alleen met comfort te maken, maar ook met de geweldige aantrekkingskracht van The Lion King. Meer dan 3 miljoen bezoekers, bijna driemaal zoveel als Avengers: Endgame en Joker, ieder goed voor ruim 1 miljoen.

Een blik op de top 10 toont ook de groeiende hegemonie van Disney aan. Van de vijf best bezochte films zijn er vier van dit megabedrijf. Alleen Joker (van Warner Bros) niet.

Zilveren Roos

Zoals gebruikelijk werden bij deze gelegenheid ook weer de Jan Nijland Zilveren Roos en het Zilveren Roosje uitgereikt. Prijzen voor grote verdienste voor de Nederlandse bioscoopwereld. Opvallend dat die dit keer naar twee filmmakers gingen. Martin Koolhoven, die niet alleen films maakt maar ook zijn filmliefde op allerlei andere manieren overbrengt, kreeg het Roosje. Van harte gegund. Alleen dit: het Roosje is een aanmoedigingsprijs, en het lijkt me dat Koolhoven toch echt geen aanmoediging meer nodig heeft.

De Zilveren Roos werd toegekend aan Paul Verhoeven. Hij kon er zelf niet bij zijn. Inmiddels 80, werkt hij op dit moment in Londen aan zijn nieuwste film Bernadetta.

Tot slot de top 10 van het totale bioscoopbezoek, en van de Nederlandse films. Uitvoeriger cijfermateriaal is te vinden bij onder meer filmonderzoek.nl

Top 10 films 2019 (op basis van bezoek)

1 – The Lion King
2 – Avengers: Endgame
3 – Joker
4 – Frozen 2
5 – Aladdin
6 – Bohemian Rhapsody
7 – Huisdiergeheimen 2
8 – Once Upon a Time in Hollywood
9 – Corgi
10 – Spider-Man: Far From Home

Top 10 Nederlandse films 2019 (op basis van bezoek)

1 – Penoza: The Final Chapter
2 – Verliefd op Cuba
3 – F*ck de liefde
4 – Bon Bini Holland 2
5 – Wat is dan liefde
6 – Singel 39
7 – Misfit 2
8 – Brugklas – De tijd van mijn leven
9 – Baantjer het begin
10 – Mees Kees in de wolken

‘Naakte viool op zoek naar een strijkstok’ – Maarten van Rossem opent ‘Moesmania’ in stijl. (met geluidsopname)

Door

7 januari 2020

expo van moesmanpastiches in de Utrechtse Stadsschouwburg (Foto: auteur)

‘Rest mij niets anders te zeggen dan dat ik het een fantastisch schilderij vindt en dat ik het ronduit crimineel vind dat de familie Heineken niet bereid is om het schilderij op een openbare plek te vertonen. Het geeft aan wat een ongelooflijk geboefte de familie Heineken is.’ Dixit Maarten van Rossem aan het eind van zijn toespraak bij de opening van Moesmania in de Utrechtse Stadsschouwburg.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Wijbrand Schaap

De Utrechtse beroepsmopperaar heeft het over Het Gerucht, een schilderij van de in 1908 geboren Utrechtse schilder en surrealist Joop Moesman. Volgens Van Rossem overigens ook een enorme mopperaar.

Dat schilderij, van een naakte vrouw op een fiets met achterop een strijkstokloze viool in een volgens Van Rossum typisch Utrechtse straat, kennen we alleen als reproductie. De familie Heineken geeft het niet vrij, maar het zou ook best kunnen, alweer volgens Van Rossem, dat het al volledig ingestort is, omdat Moesman, berucht om zijn gierigheid, ondeugdelijke materialen voor zijn werk gebruikte.

Making of.

Dan dus maar de reproducties door Utrechtse kunstenaars, die nu te zien zijn in de Hekmanfoyer van de Utrechtse Stadsschouwburg. Een hele serie doeken van een fictief ‘making of’-proces laat zien dat het schilderij technisch dan misschien niet perfect is, maar wel goed getroffen is en de juiste mystieke sfeer oproept. Al moet Van Rossem vooral denken aan het typische beeld van een zondag in Utrecht.

Of Moesman een goed schilder was: daarover verschillen de meningen. Ook Van Rossem is geen bewonderaar van het oeuvre van de schilder die zijn hele leven bij de Nederlandse Spoorwegen werkte, en zijn ‘levenshaat’ elke dag liet merken door bij het verlaten van zijn kantoor een riekende wind achter te laten. Is het oeuvre daarom reden voor een Moesmanjaar?

Waarom niet, zou je denken, en het is een mooie reden voor het seniore deel van de Utrechtse beeldende kunst-scene om weer eens een dronk uit de brengen op het roemruchte verleden. Gelukkig is er ook aandacht voor het nieuwe in de Utrechtse kunst. Daarover later vast meer. Al moeten we natuurlijk waken voor al teveel interpretatie. Want daar had Moesman een hekel aan. Net als Maarten van Rossem.

Goed om te weten

Website.

Een mooi 2020 met het Holland Festival, vacatures en aus LICHT Opera van het Jaar

Door

Redactie

5 januari 2020

Het Holland Festival wenst u een gelukkig 2020!
Op 11 februari wordt het volledige programma bekendgemaakt van de 73e festivaleditie. Voor onderstaande vijf producties kunt u nu al kaarten bestellen. Verder in deze nieuwsbrief: vacatures voor een hoofd bedrijfsvoering/controller, een medewerker development en stagiair(e)s voor de afdelingen communicatie & marketing en productie; en aus LICHT uitgeroepen tot Opera van het Jaar 2019.

PORCA MISERIA

Trajal Harrell

26-27 juni, Internationaal Theater Amsterdam

Vogue, Japanse butoh, oud-Grieks theater, performancekunst en hedendaagse dans – voor zijn elegante, subtiele dansstijl laat de Amerikaanse choreograaf Trajal Harrell zich breed inspireren. Zijn uitvoerige, nieuwe trilogie Porca Miseria baseert hij op de verhalen en gevechten van drie zeer verschillende, maar even sterke vrouwen: Maggie uit Tennessee Williams’ Cat on a Hot Tin Roof, de Afro-Amerikaanse choreografe en activiste Katherine Dunham, en de Grieks-mythologische Medea.

DREI SCHWESTERN

Susanne Kennedy, Münchner Kammerspiele

10-11 juni, Internationaal Theater Amsterdam

Wat als de tijd een cirkel is en we ons leven eindeloos kunnen herhalen? In haar radicale bewerking van Tsjechovs klassieker Drei Schwestern bevrijdt regisseur Susanne Kennedy de drie zussen van hun eindigheid. Het toneel verandert in een schijnbaar virtuele omgeving, acteurs zijn inwisselbaar, de mogelijkheid om vooruit of achteruit te spoelen is oneindig. ‘Voor wie niet bang is, kan in de digitale wereld vrijwel alles. Maar zou de mens zonder de beperking van tijd werkelijk andere keuzes maken?’ aldus Kennedy.

MAY

Louis Andriessen,
Lucie Horsch, Orkest van de Achttiende Eeuw, Cappella Amsterdam

7-8 juni, Muziekgebouw

‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid…’, begint Herman Gorters beroemde gedicht Mei. De vooraanstaande componist Louis Andriessen laat zich erdoor inspireren om een nieuwe compositie voor koor en orkest te maken, als eerbetoon aan zijn overleden boezemvriend en dirigent Frans Brüggen (1934-2014). Naast deze wereldpremière worden werken uitgevoerd van de Poolse componist Paweł Szymański, Bach, Mozart en Josquin des Prez. De jonge, getalenteerde Lucie Horsch bespeelt de door Brüggen zo geliefde blokfluit.

THE MURDER OF HALIT YOZGAT

Ben Frost

11-13 juni, Muziekgebouw

De jonge, Australische componist Ben Frost stond in 2014 in het Holland Festival met The Wasp Factory. Nu zijn de videoreconstructie van de onopgeloste moord op de 21-jarige Halit Yozgat en de dubieuze rol van een undercoveragent van de Duitse veiligheidsdienst in deze moordzaak aanleiding voor Frosts nieuwe opera The Murder of Halit Yozgat. Met een onconventionele combinatie van geluidskunst, elektronische muziek en dark metal maakt Frost een voorstelling waarin twee pistoolschoten onverbiddelijk alle aanwezigen met elkaar verbinden.

THE JUST AND THE BLIND

Marc Bamuthi Joseph, Daniel Bernard Roumain, Drew Dollaz

24-25 juni, Muziekgebouw

Met poëtische voordracht, ondersteund door dans, interviewfragmenten, films, zang en vioolspel, stelt spoken-word-artiest Joseph geïnstitutionaliseerd racisme in de VS aan de orde. Gezongen fragmenten, uit een open brief die Martin Luther King in 1963 schreef vanuit de gevangenis in Birmingham (Alabama) ter verdediging van de burgerrechten-beweging, creëren een historische echo. De voorstelling is een aanbeveling van Holland Festival associate artist 2020 Bill T. Jones.

AUS LICHT OPERA VAN HET JAAR 2019

volgens lezers Place de l’Opera

aus LICHT, dat in juni te zien was tijdens het Holland Festival, is door de lezers van Place de l’Opera uitgeroepen tot ‘Opera van het Jaar 2019’. Kathinka Pasveer van de Stockhausen Stiftung had de muzikale leiding over aus LICHTen reageert enthousiast: “Het is mijn (en Stockhausens) droom dat LICHT ooit in zijn geheel zal worden uitgevoerd. Dat aus LICHT nu al zo’n impact heeft gehad, doet hopen voor de toekomst.”

lees meer

VACATURES BIJ HOLLAND FESTIVAL

o.a. hoofd bedrijfsvoering/controller en medewerker development

Het Holland Festival is op zoek naar een hoofd bedrijfsvoering/controller die per 1 april aan de slag kan, en per direct een medewerker development. Daarnaast is er plek voor stagiair(e)s bij de afdelingen communicatie & marketing en productie. Geïnteresseerd? Kijk dan op onze website voor meer informatie.

meer informatie

Een diepe buiging voor Gesamtkunstwerk A Christmas Carol van Carl Davis en De Dutch Don’t Dance Division

Door

Ruben Brugman

30 december 2019

A Christmas Carol van Carl Davis en De Dutch Don't Dance Division — (foto: Menno van der Meer)

Dit dus: ‘It is not easy to compete with YouTube, Netflix and other entertainment giants lying at our fingertips…’

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Ruben Brugman

Wijze woorden van Jiří Kylián in het voorwoord van het programmaboekje van A Christmas Carol. De vermaarde choreograaf ziet dat De Dutch Don’t Dance Division in het Zuiderstrandtheater iets magisch neerzet met hun nieuwste productie: met beperkte middelen in dit multimedia tijdperk betovert het Haagse dansgezelschap een veeleisend publiek. Niet alleen vanwege het fascinerende verhaal van Charles Dickens, maar ook vanwege de creativiteit en fantasie van de makers Thom Stuart en Rinus Sprong.

En Carl Davis.

Carl Davis en ballet.

De Amerikaanse Brit weet al jarenlang de aandacht van kijkend publiek vast te houden door muziek te schrijven voor films en tv. Denk aan The French Lieutenant’s Woman, of Pride and Prejudice. Davis wilde echter sinds hij 9 jaar oud was iets met ballet doen. Toen hij stiekem een maillot kocht, deze aantrok en in de spiegel keek, dacht hij meteen al: nee. Danser worden zat er voor hem niet in. Toch maakte hij als tiener in het New York van de jaren ’40-’50 van de vorige eeuw de laatste periode mee van de Ballets Russes én de beginjaren van het New York City Ballet. Dit, en een achtergrond van voorstellingen variërend van Martha Graham tot Broadwayshows, moet zijn bewondering voor dans gevormd hebben.

Dat resulteerde in onder andere een arrangement van muziek van Tsjaikovski voor Alice in Wonderland (ook een productie van Davis en De Dutch Don’t Dance Division). In 1992 volgde A Christmas Carol bij het Britse Northern Ballet. Deze productie is nu opgetuigd in een geheel nieuwe choreografie: speels, vrij, met ballet op spitzen (zie een mooie dans van drie vuurvlammen) en moderne dans op knieën (zelfs een dansende engel beheerst grondtechniek).

Wat de voorstelling echter vooral kracht geeft is de samenstelling van de bezetting: van 5 jaar oud tot 65+, van niet-professionele dansende vrijwilligers tot talenten van De Dansers van De Dutch Don’t Dance Division.

Community ballet.

Een Gesamtkunstwerk noemt Davis het zelf, dit betrekken van deelnemers van alle leeftijden uit de omgeving, maar ook het gebruik van zang en acteren. Het is er niet minder indrukwekkend om: vooral de vele wervelende groepsdansen zwepen de voorstelling op, in een pittig tempo gespeeld door een sprankelend Residentie Orkest onder leiding van Dane Lam. Wat bijzonder, om als Haags kind zomaar met een groot symfonieorkest te kunnen dansen!

Ook choreograaf Nils Christe, als 17-jarige jongen in Den Haag door Hans van Manen aangenomen bij het Nederlands Dans Theater is met zijn partner Annegien Sneep onder de indruk van de groepsdansen van de prachtig aangeklede kinderen. ‘Dat zie je niet altijd, dat met zo veel aandacht kinderen worden gecoacht om goed te kunnen dansen.’

A Christmas Carol.

Als om te onderstrepen dat de productie vanaf nul, nieuw is opgebouwd begint de voorstelling zonder decor. Technici lopen wat rond, doeken dalen naar beneden en langzaam komt een sfeervol, klassiek Haags tafereel tot stand. Staat alles klaar, treed je een wereld binnen waar je pas bij het applaus aan het eind weer uit ontwaakt. In die wereld de vele hoogtepunten (geestig en griezelig) en drama (bedroevend en verzoenend) uit het verhaal van Dickens over de vrek die tot inkeer komt. Met een positieve noot voor het hele gezin: voor volwassenen om hun leven nog eens onder de loep te nemen, en voor de jongsten om de indrukwekkende voorstelling zich veel later nog te herinneren. Het zou zelfs zomaar kunnen dat onder die kinderen zich een nieuwe, toekomstige Carl Davis of Jiří Kylián bevindt.

Ofwel, zoals Charles Dickens het in zijn voorwoord van zijn Christmas Books zegt: ‘To awaken some loving and forbearing thoughts, never out of season in a Christian land.’

Van Fleabag tot Game of Thrones à la Hollandaise: Aluin bewijst ons allemaal een dienst met De Hollanders.

Door

25 december 2019

In de tijd dat Europa nog een losse verzameling stadstaatjes en hertogdommen was, waar groepjes mannen bij gebrek aan voetbal enkele keren per jaar op rooftocht gingen om huizen te verbranden en vrouwen te verkrachten, ontstond in de moerasgronden van de Rijndelta een taal. Dat weten we omdat er in die taal toneelstukken werden geschreven, die tot het vroegst bewaarde theaterbewijs ter wereld horen. Iets waar de huidige sprekers van die taal, het Nederlands, bitter weinig van weten. Goed dus dat Theatergroep Aluin de Nederlandse toneelgeschiedenis onder het stof vandaan haalt.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Wijbrand Schaap

Aluin, dat is het gezelschap rond makers Erik Snel en Victorine Plante, een duo dat al jaren bezig is met onverwachte bewerkingen van onverwachte stukken voor een onverwacht publiek. Het huisgezelschap van het Utrechtse Theater Kikker is groot geworden door klein te blijven. Nu, met De Hollanders, zetten ze een nieuwe stap op hun tocht door wat vroeger de Vaderlandsche Geschiedenis heette. En het is een heel fijne theatergebeurtenis.

Een stevig vooroordeel.

Elckerlyc, Mariken, De Abele Spelen, Vondel, Bredero, Foquenbroch: niet bepaald ‘household names’ om het maar eens in goed Nederlands te zeggen. Zelden op het hedendaagse toneel te zien, en dat ligt toch ook een beetje aan ons zelf. Ik heb daar in 1990 nog een groot onderzoek naar gedaan, en moest – met collega Dan Rapaport – constateren dat er een stevig vooroordeel leefde onder onze toneelmakers over de kwaliteit van onze eigen toneelwerken.

Nu zijn er allerlei redenen voor te geven: de Nederlandse taal veroudert sneller dan het Engels of Frans, en ons religieus verleden zorgt ervoor dat werken door de geschiedenis heen regelmatig in de ban worden gedaan. 17e eeuwse gereformeerden vonden bijvoorbeeld Vondel te Rooms, de katholieken achtten Mariken van Nimwegen te zondig. Hedendaagse theatermakers vinden dat hele toneelverleden dan weer te vroom en moralistisch.

Frisse spoed

Dat was allemaal vóór Game of Thrones, en nu ga je dus al die stukken eens opnieuw bekijken en zie je een best wel rijke traditie van niet eens zulke beroerde verhalen. Centraal in de voorstelling van Aluin staat een medley van een paar bekende en vooral onbekende klassiekers die met een frisse spoed en veel relativering in ongeveer anderhalf uur aan het publiek voorbijtrekt. Vier acteurs, tientallen rollen, een paar rookwolken en engelenvleugels later weet je dat een stuk als Lanseloet van Denemarken eigenlijk gewoon een waanzinnig sterk verhaal is, met verraad, verkrachting, macht en lafheid. Lucifer, van Joost van den Vondel, heeft een paar prachtige beschrijvingen van veldslagen waar Lord of The Rings nog een puntje aan kan zuigen. De Min in ‘t Lazarushuis is gewoon een erg slimme komedie.

De middag voor kerst in Theater Kikker had nog een andere, zeer aangename verrassing: twee jonge actrices die samen Toneelgroep Lam vormen, deden iets heel erg fijns met Gloriant, een van de vier overgeleverde Abele Spelen. Het liefdesverhaal over niet zo heldhaftige ridder en een iets te bronstige dame kreeg van deze frisse makers een whatsapp/Tinder-behandeling. Live chatten met een acteerstijl die erg past in wat we dan maar de Fleabag-aanpak zullen noemen. Losjes, beetje millennial, met een vette knipoog zonder de ernst te verliezen: dit was zo ontzettend leuk dat ze als ingehuurde support-act bijna het hoofdprogramma overschaduwden.

Cabaret.

Met alle normen, alle prekerigheid en de nadruk op taal die ook kleeft aan de Rederijkers, zeg maar de Frits Spitsgilden die onze middeleeuwse steden bevolkten, zou je kunnen zeggen dat in die middeleeuwen de wortels van het hedendaagse cabaret werden gelegd. Onze unieke nationale voorkeur voor een theatervorm die grotendeels bestaat uit grappen en moraal, en nergens anders bestaat. Het is mooi om op zo’n avond te zien dat er wel degelijk een lijn te trekken valt, al zal het helpen dat Victorine Plante zelf een verleden heeft in het cabaret. En natuurlijk is het altijd makkelijk om achteruitkijkend lijnen te ontdekken.

Dat het niet allemaal cabaretesk hoeft te zijn, bewijst Studio Figur namelijk met een prachtig kleinood van beeldend minitheater in een heel klein hokje op het marktplein dat Theatergroep Aluin van de Grote Zaal van Kikker heeft gemaakt. Ze doen iets met het Abel Spel Vanden winter ende vanden somer, over twee geliefden die elkaar steeds zoeken, maar altijd verliezen. Poëzie op de vierkante meter: prachtig.

Aluin heeft iets moois verricht met dit project dat een onterecht vergeten deel van onze geschiedenis belicht. Het is ook dapper dat ze dat doen in een tijd dat juist de geschiedenis van de Rijndelta steeds vaker het domein is van onfrisse lieden die een nationale, gristelijke en veelal blanke identiteit willen verbinden aan zoiets breekbaars als ons culturele verleden.

Goed om te weten

De voorstellingen zijn nog tot en met 29 december mee te maken. Inlichtingen en reserveren.

Boreaal aan de top: onze best gelezen berichten van 2019!

Door

23 december 2019

Een week voor het einde van 2019 staat het ledental van Cultuurpers op bijna 150. Precies een jaar geleden was dat nog 40. Een groei van meer dan 300 procent is best wel bijzonder. We hebben dus aangetoond dat we er voor een sterk groeiende groep beslissers in de culturele sector toe doen. Zo goed dat ze graag bijdragen aan de instandhouding van het Cultureel Persbureau, dat op 1 januari 2010 officieel van start ging. Toen kregen we subsidie, om een verdienmodel te ontwikkelen. Dat lukte. Maar toen veranderde de wereld. Onze subsidie werd, samen met de basis van ons verdienmodel, in 2012 van de rijksbegroting geschrapt: de zware cultuurjaren onder de VVD waren begonnen.

Net als veel andere organisaties in de sector zijn we na het einde van de overheidsfinanciering moedig doorgegaan. Op eigen kosten (en die van onze levenspartners) en dankzij een paar samenwerkingspartners die net als wij bleven geloven in de noodzaak van een onafhankelijk journalistiek platform in de cultuursector. Over de ups en downs sindsdien komt als het goed is nog een leerzaam boek uit.

Weg met de muur!

Feit blijft dat de groei in 2019 geheel te danken is aan het definitief kiezen voor journalistieke kwaliteit en het slopen van de betaalmuur. Tot begin 2019 hadden we immers een ‘blendle’-knop, wat betekende dat iedereen die een stuk van ons wilde lezen eerst een of meer dubbeltjes moest dokken en dan pas door mocht. Hoogst irritant, en het leverde ook nog eens veel te weinig op om al die irritatie bij jullie, onze lezers, te rechtvaardigen.

Sinds het einde van die betaalmuur draaien we daarom volledig op lidmaatschap en donaties, en daarmee gaat het steeds beter. Niet alleen de auteurs zelf, maar ook de lezers ervaren hierdoor een duidelijke band, en bovendien hoeven we niet te gaan voor het in internettijden zo verfoeide ‘clickbait’: van clicks kunnen we immers niet leven, van lezers die rechtstreeks hun waardering uitdrukken in een donatie wel.

De Top 5 (Best bekeken).

En wat zijn dan de hits van 2019? We brengen je de Top 5, waarbij de bezoekcijfers allemaal flink boven de duizend, en aan de top zelfs richting de 3000 lagen:

Baudet wil de wedergeboorte van een beschaving. Het is even de vraag welke. (Maar eigenlijk weten we dat al)

Voorzitter adviescommissie Raad voor Cultuur stapt op: ‘Niemand controleert de rijksmusea meer.’

Nieuw kunstenplan kabinet-Rutte III: 25 miljoen minder kunstaanbod. (Maar wel meer gelukkige kunstenaars)

Niemand in de kunst bedacht een plan B. (Waarom de huidige chaos is veroorzaakt door lobbyisten)

Alle macht aan de stad! Het Advies van de Raad voor cultuur ontleed in 9 kansen en 10 bedreigingen

De top 5 (meest gedoneerd).

De donatiemogelijkheid is echt actief geworden in de tweede helft van 2019. Veel van ‘hits’ uit dit jaar deden daar dus nog niet aan mee. Toch blijkt een interessant fenomeen: hoe persoonlijker en uitgesprokener het het artikel, hoe guller de giften. De donatie die lezers doen onderaan een artikel gaat rechtstreeks naar de auteur van dat artikel. De grootste donaties, soms meer dan 200 euro, werden gedaan via de algemene donatieknop op de website. Van dat bedrag kan de site worden gefinancierd en kunnen we op termijn meer zelfstandige opdrachten uitzetten.

Lazarus in Nederlandse première: it’s Valentine’s Day!

‘Nogal wat ex-gelovigen hebben het kind met het badwater weggegooid: de muziek, de rituelen, de taal.’ Componist Daan Manneke wordt 80.

De keerzijde van Fair Practice: Kunstenbond in onmogelijke spagaat na ‘doorstart’ Utrechts Centrum voor de Kunsten.

Als niemand met een Plan B komt…

Tijdgeest en toeval laten zich niet vatten in een algoritme. Waarom een robot de muziekprogrammeur niet moet vervangen.

Het gemiddelde donatiebedrag ligt overigens boven de 10 euro per gift. In totaal ontvingen we meer dan 1000 euro aan donaties. We danken de lezers voor hun gulheid!

Voor 2020 hopen we dat het nieuwe decennium start met nog meer leden, en nog meer donaties. Als lezer maak je het verschil. Op naar de 1000!

Winnaar Kersjesprijs Lodewijk van der Ree: ‘Taal bepaalt sterk de klank van een koor’

Door

23 december 2019

Lodewijk van der Ree - Consensus Vocalis — odewijk van der Ree - Consensus Vocalis

‘Een bevlogen dirigent, met een intelligente benadering van de partituur, een heldere slag en het vermogen een koor mee te slepen in zijn visie. Aldus de jury van de Kersjesprijs over Lodewijk van der Ree (1986), die dit jaar de directieprijs in ontvangst mocht nemen. Ik werkte al vaker met hem samen en kan deze uitspraak van harte onderschrijven.

Carte blanche voor Cappella Amsterdam.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Thea Derks

In 2018 modereerde ik een openbare repetitie en een inleiding in Muziekgebouw aan ’t IJ, naar aanleiding van de wereldpremière van La porte de l’enfer van de Spaanse componist José Maria Sánchez-Verdú. Het stuk was gecomponeerd in opdracht van de Strijkkwartet Biënnale, voor Cappella Amsterdam en Quarteto Quiroga. Ondanks de beperkte repetitietijd voerde Lodewijk de zangers en musici met verve door de vooral uit fluisteringen, zuchten en mysterieuze klankerupties bestaande compositie.

Een jaar later gaf Cappella Amsterdam hem carte blanche voor een avondvullend concert, eveneens in Muziekgebouw aan ’t IJ. Van der Ree stelde een bijzonder programma samen onder de titel Time and the Bell. Deze verwijst naar een versregel van T.S. Eliot die Sofia Goebaidoelina gebruikte voor haar gelijknamige compositie voor sopraan en strijkoctet, waaruit alleen het deel voor solosopraan werd uitgevoerd.

Oude muziek naast wereldpremière.

Het concert vormde een mooie illustratie van de brede oriëntatie van Lodewijk van der Ree. Naast muziek van de Vlaamse polyfonist Johannes Ockeghem plaatste hij de wereldpremière van Kuma van de Estse Liisa Hirsch, geïnspireerd op een van de klokken van de Kathedraal van Rostov in Rusland. Mooi ook dat hij de moderne klassieker Mortuos plango van de Britse componist Jonathan Harvey op de lessenaars zette en het concert besloot met het zelden uitgevoerde Nachklänge van de Nederlander Robert Heppener.

Na afloop van de prijsuitreiking op 3 december 2019 in het Concertgebouw vroeg ik Van der Ree naar zijn plannen. Hij blijft – in ieder geval voorlopig – koordirigent. Geen wonder, want hij heeft een grote affiniteit met de menselijke stem en begon zijn carrière als zanger. Vanwege zijn relatie met de Estse componiste Evelin Seppar woont hij tegenwoordig in Tallin, waar hij de veel geroemde koorpraktijk van binnenuit kan bestuderen.

Onzichtbaar.

Waar orkesten wereldwijd qua klank steeds meer op elkaar gaan lijken, behouden koren volgens Van der Ree hun eigenheid. ‘De taal bepaalt in sterke mate de klankkleur van een koor.’ Gevraagd naar de verschillen in zang tussen Esten en Nederlanders merkt hij op dat de eerste wat logger zijn. Met als nadeel dat ze muziek van polyfonisten als Monteverdi minder zwierig zingen dan Nederlanders, maar als voordeel dat zij perfect de zwaarmoedige, donkere klank van Russische muziek van bijvoorbeeld Rachmaninov over het voetlicht brengen.

Het prijzengeld van € 15.000 gaat hij besteden aan masterclasses bij bewonderde dirigenten als Grete Pedersen en Marcus Creed. Maar vooral van belang acht hij goeie persfoto’s en een eigen website: ‘Ik ben nu wat onzichtbaar.’

Daar zal ongetwijfeld snel verandering in komen.

Je beluistert ons gesprek hier.

Alice in Wonderland als Virtual Reality-theater: mag ik nog even in het konijnenhol blijven?

Door

Helen Westerik

23 december 2019

ALICE_SEQUENCE_1 — copyright DV_Group Alice, the virtual reality play

Soms zie je iets en besef je pas op de fiets terug hoe bijzonder het was. Wacht eens even, het witte konijn praatte terug? Humpty Dumpty maakte zich zorgen dat ik hem wel ving? Ik heb vandaag niet alleen naar een Virtual Reality (VR) installatie gekeken, de installatie keek terug! Nog niet eerder heb ik een VR-werk meegemaakt waarin ik niet alleen kon reageren op het werk, maar de personages ook op mij reageerden. Tot en met 4 januari staat een groep van 4 mensen klaar om 1 persoon per half uur een onvergetelijke trip in een konijnenhol te bezorgen. Geen wonder dat het binnen een half uur uitverkocht was.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Helen Westerik

Alice, The Virtual Reality Play probeert niet in een half uur het hele verhaal van Alice in Wonderland er doorheen te jagen. Het lijkt me ook niet doenlijk om de gelaagdheid in het verhaal en het spel met logica en taal te vertalen naar een ervaring van een half uur. Ik had me verheugd op een ontmoeting met de Mad Hatter en de Cheshire Cat. Dat is het niet geworden. Wat het wel werd, was een heerlijke onderdompeling in een sprookjeswereld, waarin ik zelf de touwtjes in handen had. Oké, samen met een levensgroot konijn en een grote rups.

Unieke ervaring.

Ik mocht als allereerste het konijnenhol in. En wilde daar helemaal niet meer uit. In een razendknap gemaakte set-up word je snel op stoom gebracht. Eerst betreed je een ruimte en word je welkom geheten. Daar krijg je je bril en word je uitgenodigd zo nieuwsgierig mogelijk te zijn en vooral te gaan exploreren. Dan mag je door een gordijn de volgende ruimte in en zie je een kaartenhuis. Als je aan het kaartenhuis komt, begint het “echte” deel. Je ontmoet het witte konijn dat je het verhaal binnen zuigt. Langzaam word je zelf steeds meer Alice. Toen ik een opdrachtje niet goed kon uitvoeren (wat het spel zelf trouwens al aankondigde), stond ik letterlijk te trappelen met mijn voeten. Het witte konijn antwoord in het enige soort Queen’s English dat past bij Alice: “Oh yes, do stamp those little feet and clap those little hands!”

copyright DV_Group Alice the virtual reality play

VR met echte acteurs.

Omdat er echte acteurs achter de avatars zitten, is de beleving veel spontaner en individueler dan ik ooit eerder heb meegemaakt. Want zelfs in de meest interactieve installaties is er toch een eindig aantal scripts dat je kunt volgen. Dat is met dit werk dus niet. Het konijn raakt je aan en je kunt het ook terug aanraken. Hij stelt je vragen en jij kunt terug praten. Er is dus echt een uitwisseling op basis van improvisatie. De acteur achter het konijn en de rups zal zonder twijfel een aantal lijnen in de gaten houden om de voortgang van het verhaaltje te bewaren. Maar daarbuiten staat het hem vrij om te doen wat hij wil en waar zijn gast hem heen leidt.

Het is VR, maar ook het meest intieme soort theater waar je zelf de hoofdpersoon bent. En omdat de personages op je reageren, is het spel echt van jou en jouw unieke beleving. En dat is een wezenlijk andere ervaring dan een VR-film waarbij je passief een werk ondergaat. Je hele lichaam en alle zintuigen worden geprikkeld. Ik heb dat nog niet eerder meegemaakt met een VR-installatie en ik moet zeggen: het smaakt naar meer.

Perfecte basis voor Virtual Reality.

Wat de makers betreft is Alice in Wonderland dan ook het perfecte boek om een VR-spel mee te maken. Op de openingsavond lichtten zij toe dat het gegeven van een wonderland en een droom eigenlijk al in essentie virtual reality is. Ze hebben de personages wel iets minder gemeen gemaakt dan in het boek om de deelnemers niet af te schrikken. Hun doel was mensen de vrijheid te geven om te doen wat ze willen en zich de held te voelen van Alice the VR Play. En ook voor hen is het mooie dat geen uitvoering hetzelfde is. De meeste volwassenen worden heel snel weer kind en gaan op in het spel. En ze hebben een trukendoos voor de bezoekers die passief willen blijven. Maar waarom zou je dat willen? Je ontzegt jezelf een ontzettend leuke en mooie ervaring waar je nog tijden van blijft grijnzen als de Cheshire Cat.

Tast, geur en smaak.

Alice is niet alleen het meest interactieve project dat ik ooit heb meegemaakt, het is ook het enige met tast, geur en smaak. Om een stap verder te komen in het spel moet ik net als Alice een magische paddenstoel eten om van formaat te veranderen. Het is geen psychedelische paddenstoel, zodat ik gelukkig wel coherent blijf en volop kan genieten van het gebodene.

Het tactiele van die ervaring en de verrassing van iets in je mond stoppen waarvan je niet weet wat het is, is spannend. Er zit een zekere kwetsbaarheid in zo’n ervaring. Afgesloten van de “echte” wereld, lever je je uit aan de makers. Maar goed dat ik een VR-bril op had en ik mezelf niet kon zien, anders zou mijn innerlijke 6-jarige het misschien wat lastiger hebben gehad.

Goed om te weten

Alice the virtual reality play is tot en met 4 januari in Eye te zien. Het is helemaal uitverkocht. Er zijn nog wel kaarten voor de randprogrammering, Alice verfilmingen en films die geïnspireerd zijn door Lewis caroll.

Netflix’ The Witcher heeft een identiteitscrisis. Maar als je aflevering vijf haalt, wil je wel weten hoe het afloopt.

Door

Annika Hoogeveen

20 december 2019

Met veel bombarie werd Netflix’s The Witcher aangekondigd. Op wat opmerkingen na over Superman in een witte pruik, was en is er veel interesse voor de verfilming van Andrzej Sapkowski’s fantasy boekenreeks. Opvolger van Game of Thrones. Met de manier waarop die is geëindigd? Nee, bedankt! Ik ben zelf niet bekend met de boeken of de games, maar Netflix’s beschrijving van The Witcher las amateuristisch weg. Het prikkelde niet. Hoewel er nog geen enkele aflevering is uitgezonden of gestreamd, is het al bekend dat er een tweede seizoen komt.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Annika Hoogeveen

Ondanks alles kon ik de verleiding niet weerstaan om de screeners van The Witcher te bekijken; om te begrijpen waarom het zo’n hype is. Dit begrijpen is niet helemaal gelukt. The Witcher heeft last van een identiteitscrisis; qua verhaal en concept lijkt het een serie te zijn voor het jongvolwassen publiek, maar met het aanwezige heftige geweld en – niet te vergeten – een overdaad aan vrouwelijk naakt, is het beter geschikt voor de wat oudere kijkers. Doordat een duidelijke kern ontbreekt is de enigszins zwakke plot en gebruik van typische vrouwelijke fantasy stijlfiguren storend.

Geweld en naakt.

The Witcher lijkt dezelfde formule te volgen als Game of Thrones: binnen een korte tijd vliegen de naakte borsten je om de oren. Net als het rauwe geweld. Het verhaal speelt zich af in middeleeuwse tijden en dat wordt heel vaak als vrijbrief gebruikt voor dit soort scènes. Op zich vind ik het geen probleem. Nederland is het land van onder andere Turks Fruit, dus ik raakt niet zo snel van slag van wat ontblote lichaamsdelen. Echter, het moet wel enigszins functioneel zijn.

Daarnaast, wat mij helaas ook nog steeds opvalt, is dat de balans tussen vrouwelijk en mannelijk bloot ver te zoeken is. In tegenstelling tot andere dingen in het leven, vervult de man hierin de ondergeschikte rol. Waar Game of Thrones of Watchmen nog wel eens een ‘naakte’ (nep)penis in beeld brengt, toont The Witcher alleen maar vrouwelijk naakt. Wat uiteraard ook niet kon ontbreken was seksueel geweld. Ik heb letterlijk met mijn ogen gerold toen er binnen 30 minuten al werd gesproken over verkrachting. Bovendien had ik toen ook al minstens vier paren blote borsten gezien.

Carrière versus moederschap.

Yennefer, een van de personages in The Witcher, heeft door haar misvormingen – zoals een bochel – een traumatische jeugd achter de rug. Volgens een vaak toegepast stijlfiguur groeit zij uit tot een vrouw die hunkert naar macht en controle, maar ook naar liefde. The Witcher is gebaseerd op een boekenreeks, dus dit dicteert de route van de show met betrekking tot het plot, maar het is zo jammer om weer een verhaallijn te zien waarin vrouwen succesvol en mooi kunnen zijn, maar daar wel iets voor op moeten offeren; in dit geval moederschap.

Volgens showrunner Lauren Hissrich komen elementen zoals racisme, xenofobie en feminisme wel aan bod: “wat je van jezelf kwijtraakt in ruil voor het verkrijgen van een vaardigheid.” Juist. Het is blijkbaar nog steeds het een of het ander. Prima, ik sta hier helemaal achter als de serie hiermee aan wil geven dat niet iedere vrouw een moeder wil zijn. Echter, dit was natuurlijk te mooi om waar te zijn, want wanneer Yennefer een obstakel ervaart en ze een stap terug moet doen in haar magische carrière, wordt ze overvallen door moedergevoelens en heeft ze spijt van haar eerdere keuze. Uiteraard speelt het zich af in middeleeuwse tijden, maar het publiek –ervan uitgaande dat deze ook een deel uitmaken van de doelgroep– bestaat uit vrouwen die in de eenentwintigste eeuw leven.

Als je toch bezig bent…

Als je eenmaal bewust bent van de bovenstaande elementen, dan is het moeilijk om The Witcher’s weergave van vrouwen als positief te zien. Is de vrouwenstam die in de bossen leeft à la de Amazones wel zo slim en machtig? Op het aspect van moedergevoelens na, wat uiteraard zorgt voor conflict binnen de groep, zijn er ook verschillende ‘plot bunnies’ waarbij je letterlijk en figuurlijk zucht, omdat je het van verre aan zag komen.

Niet te vergeten dat, om wraak te nemen op een man, natuurlijk zijn vrouwelijke geliefde en hun dochter moeten worden vervloekt. Niet de man zelf. Volkomen logisch.

Het feit dat elke aflevering een speurtocht is naar een mythisch monster kan ik waarderen, net als de prachtige omgeving waarin het gefilmd is. Om eerlijk te zijn, als je tot aflevering vijf bent gekomen, dan wil je de laatste drie ook zien om erachter te komen hoe het seizoen eindigt.

Goed om te weten

The Witcher is vanaf 20 december te zien bij Netflix.

Wanneer hinkelde ik voor het laatst? Eye maakt indruk met expo van Francis Alÿs over de wereld als kinderspel

Door

Helen Westerik

20 december 2019

3._francisalyschildrensgameseyefilmmuseumcstudiohanswilschutcf005797 — foto Hans Wilschut - Francis Alÿs Childrne's games

Een tentoonstelling met alleen maar spelende kinderen, wordt dat niet gauw te klef of te gezellig? Niet als de kunstenaar Francis Alÿs is. Hoewel het moeilijk is om niet te glimlachen bij het zien van een zandkasteel, verliet ik de zaal met een hoofd vol vragen over de aard van de mensheid. Geen kleine verdienste van hinkelende jochies en meisjes met een hacky sack. En van Alÿs, die zonder zich te mengen met de kinderen, een beeld schetst van spelletjes in heel verschillende landen. Spelletjes zo oud als de weg naar Rome.

Beste lezer!

Dit verhaal lees je gratis. Maar ons journalistiek onderzoek kost ons wel geld. Draag daaraan bij met een donatie. Geef gul, onderaan dit verhaal!
Dank je wel!
Helen Westerik

Er zijn een paar dingen die bij een eerste vluchtige blik opvallen. Alÿs heeft gekozen voor publieke ruimte, geen privé ruimte, dat geeft een heel andere dynamiek aan zijn werk. Voor mij gaf dat een soort universele waarde aan het spel, het particuliere van de privéruimte ontbreekt letterlijk. Ook zijn er geen ouders te zien. We betreden de ruimte van de kinderen en – dus – van onze eigen jeugd. Alle ongeschreven regels van het spel gaan over van generatie op generatie, zonder echte logica en zonder inmenging van ouders. En toch weet iedereen waar de grenzen liggen, wat mag en wat niet.

Het geluid van spelende kinderen.

In de opstelling bij Eye kun je, vanuit de juiste hoek, zo’n beetje de hele tentoonstelling zien. Je wordt ondergedompeld in de wereld van hoepels en elastieken, schietende jongetjes met stokken voor geweren. Het knappe in de opstelling zit ‘m in het geluid. Je kunt heel goed focussen op de geluid van de film waarvoor je staat, maar op de achtergrond zijn de andere films duidelijk aanwezig. Dit versterkt het gevoel van een speelplaats, waarin kinderen met hun eigen vriendjes het ene spel doen, terwijl in een andere hoek iets heel anders gebeurt. Alles met een eigen dynamiek en in een redelijke harmonie.

Mooi aan het werk van Alÿs is hoe het bijna terloops maatschappelijk is. Het focust op de kinderen die allemaal buiten spelen, in de openbare ruimte. Daardoor krijg je ook een blik op de omstandigheden, de wereld waarin de kinderen opgroeien. Soms is dat idyllisch, maar vaker is dat verre van. Zonder te moraliseren of uit te leggen zien we wat omstandigheden met kinderen doen. We zien het zonder het cynisme of de politieke agenda van volwassenen. Jongetjes in Ciudad Juárez in Mexico, waarschijnlijk een van de meest gewelddadige plaatsen op aarde, spelen met spiegeltjes te midden van afgebrokkelde huizen. Ze spelen een soort oorlogje. Bij de straat van Gibraltar ketsen jochies stenen over het water. Proberen ze, net zoals veel volwassenen, de overkant te halen, de Europese kant die ze vanaf het strand kunnen zien?

Politiek van het beeld.

‘Sometimes doing something poetic can become political and sometimes doing something political can become poetic.’ Dit citaat van Alÿs geeft de essentie van zijn werk treffend weer. Hij heeft een lichtheid en een speelsheid in zijn werk, ook wat hier niet vertoond wordt, die heel aantrekkelijk is. Nergens is het echter vrijblijvend of ongeëngageerd. Het werk dat in een aparte ruimte wordt vertoond, Reel-Unreel, is daar misschien het beste voorbeeld van. Twee jongetjes hoepelen met een filmspoel. Eentje wikkelt de film af, de ander rolt hem weer op. De context is alles. Niet alleen de stoffige straten van Kabul geven een extra lading, maar vooral de wetenschap dat de Taliban duizenden films van het Afghaans Film Archief hebben verbrand in 2001. Dit werk gaat over de kracht van het beeld: hoe fouter een bewind, hoe meer controle ze willen. Maar ook over de vraag of je een stad wel kunt vangen in film. Wat is precies de kracht van het beeld?

francis_alys__chidrens_game foto: Hans Wilschut

Spelen jongens en meisjes hetzelfde?

Niet overal mochten spelende meisjes gefilmd worden. Jammer, want ik ben heel benieuwd of jongens en meisjes anders spelen, meer of minder spelen en naar buiten mogen. Als ik naar mijn eigen jeugd kijk, weet ik dat ik op straat speelde met een bal en hinkelde en binnen speelde met beren en de Lego van mijn grote broers. Redelijk genderneutraal dus. Hoe zit dat nu? En is het eigenlijk wel de verantwoordelijkheid van de kunstenaar om deze vragen te beantwoorden?

In Nepal spelen meisjes gelukkig wel buiten. Ze houden een soort zelfgemaakte hacky sack omhoog, een balletje gemaakt van bladeren. Menig voetballer kan hier nog een puntje aan zuigen, ook aan het plezier dat de meisjes lijken te hebben. In hun schooluniformen tijdens het speelkwartier zijn ze mild competitief met het balletje in de weer. Ze tellen in het Engels wie het langst het balletjes omhoog kan houden. Eén meisje kan wel tot 50 tellen. Na het speelkwartier moeten ze toch echt weer naar binnen. Voor mij was dit een van de meest aansprekende werken in de tentoonstelling. Niet alleen omdat de omgeving met stupa’s tot de verbeelding spreekt, maar ook en vooral vanwege het aanstekelijke enthousiasme van de meisjes.

Iets minder lief is het filmpje waarin de achterpootjes van een krekel worden uitgetrokken en daarna wordt gekeken wiens krekel het langs blijft leven. Ik vond het minder fijn om naar te kijken, maar het is een goede reminder dat kinderen niet alleen maar lief en schattig zijn. Kinderen pesten en kunnen behoorlijk gemeen zijn. Dat is het enige moment waarop we de keerzijde van spelende kinderen zien. voor de rest is het werk een prachtig overzicht van speelsheid temidden van oorlog, armoede en ellende, maar ook gewoon spelende kindertjes op het strand in België.

De weemoed van het hinkelen.

Geen enkel kind speelt met mobieltjes of andere hedendaagse spelletjes. Alle spellen gaan al eeuwen mee. Mijn grootouders hebben ze waarschijnlijk ook gespeeld (hoewel ik hoop dat ze de krekels met rust gelaten hebben). Toch zie ik in de stad steeds minder kinderen buiten spelen. Dat zal vast deels te maken hebben met de veranderende stedelijke cultuur en de alomtegenwoordige auto’s. Het doet je afvragen wat er daarmee verloren gaat aan socialisatie en het maken en volgen van regels. Worden kinderen gesocialiseerd door grote techbedrijven? Willen we dat? Hoe gaan volgende generaties hun eigen regels maken en bewaken? Geven we onze fantasie en speelsheid uit handen?

Mijn weemoedige gevoel bij het verlaten van de tentoonstelling had niet zo zeer te maken met de tijd die is verstreken sinds ik voor het laatst hinkelde. Het had alles te maken met de angst dat er straks niemand meer weet hoe dat moet.

Goed om te weten

Francis Alys – Children;s Gamnes te zien tot 8 maart in Eye Filmmuseum, IJpromenade 1, Amsterdam;

De catalogus met dezelfde naam is uitgegeven bij NAI010 enn kost 19,95

Inlichtingen: Eye

Deelder is Dood. Nadeche Pyka leeft. Waarom Mensen Zeggen Dingen het beste literaire festival van Nederland is.

Door