Dat je een zwarte man niet schaamteloos mag bejegenen als bronstig oerbeest en een gezichtsloos object voor jouw onbegrensde lustfantasie als blanke vrouw? Lijkt me logisch, maar voor Angélica Liddell, wereldvermaard performancekunstenares, is het typisch een voorbeeld van het nieuwe puritanisme waardoor de vrije kunst wordt bedreigd. Ze brengt nu The Scarlet Letter naar Nederland, een theatrale performance die nogal wat grenzen overschrijdt. De scène waarin een zwarte acteur op zijn ‘woest aantrekkelijke’ plek wordt gezet is een pijnlijk dieptepunt. Dat hij – als enige – niet bij het slotapplaus aanwezig was, een heel erg onbeantwoorde vraag.
De voorstelling is in juni ook te zien in het Holland Festival. In The Scarlet Letter omgeeft Liddell zich met tien mannen, die, op een in het rood geklede priesterfiguur en die zwarte man na, allemaal naakt zijn. Op zeker moment staan alle mannen in het gelid met het lid vooruit, en inspecteert Liddel de edele delen handmatig. Even later verdwijnt een van de organen kort in haar mond. Dit actief beroeren van geslachtsdelen is een van de middelen waarmee Liddell haar boodschap kracht bijzet: het lichaam is een onuitputtelijke bron van genot, tot je oud en rot wordt.
Dubbele moraal
The Scarlet Letter is geïnspireerd op de gelijknamige negentiende-eeuwse roman van Nathaniel Hawthorne. In dat boek wordt een vrouw, die een kind krijgt uit een slippertje met een dominee, verstoten uit haar gemeenschap. Hierna volgt een boel gedoe waarmee Hawthorne de dubbele moraal van het puriteinse Amerika van de achttiende eeuw aanklaagt.
Liddell gebruikt het gegeven vooral om ten strijde te trekken tegen wat zij het moderne puritanisme noemt: #metoo, identiteitspolitiek en algemene politieke correctheid. Ze stelt dat kunstenaars niet meer alles mogen tonen en dat censuur misschien niet openlijk plaatsvindt, maar dat sociale druk leidt tot zelfcensuur. En dat is slecht voor de totale artistieke vrijheid.
Problematisch
De voorstelling is dus nogal opmerkelijk. Liddell is niet echt van het subtiele. Ze galmt, ze schreeuwt, ze kermt, ze zwalkt en hijgt amechtig. Dat is zo nu en dan best tenenkrommend en soms gewoon saai. Het is in beeldtaal ook nog eens katholiek op een manier die menig voormalig koorknaap nog op de minder prettige plekjes zal voelen. En inhoudelijk dus nogal, hoe zal ik het zeggen, problematisch.
Nadat ze haar naakte mannen eenmaal genoeg betast heeft, alle acht piemels een keer vastgehouden heeft, de mannen genoeg met tafels hebben gesjouwd en de muziek alle hoeken van smartlap tot barok en Blondie heeft verkend, volgt een woedende monoloog, onstopbaar en in een Spaans dat ratelt van de keihard rollende erren. In de monoloog de boodschap, met referenties aan een hele trits filosofen en Antonin Artaud, de uitvinder van het theater van de wreedheid.
Tegen #metoo
Kunst mag niet gecensureerd worden vanwege teergevoelige zielen in het publiek. #metoo heeft van slachtoffers daders gemaakt, aldus Liddell. Ze gaat tekeer alsof het laatste uur geslagen heeft voor de vrije kunsten, een beetje zoals de artistieke baas van de NTR ZaterdagMatinee onlangs deed in een nogal ongefundeerde ingezonden brief in De Volkskrant. Alt-rechtse paniek? Die zag ik even niet aankomen, zelfs niet in Wenen, waar ik heen ging om de voorstelling vooraf te bekijken. Het behoefde toelichting, maar Angélica Liddell doet niet aan interviews.
Gelukkig was er een kans op nadere uitleg. Liddell had voor enkele toeschouwers een toetje bedacht, helaas slechts te proeven voor twee groepen van dertig mensen. Ze nam ons mee in het Weense Kunsthistorisch Museum. In het gebouw dat in alles de vergane glorie van Habsburg uitstraalt, tot het biedermeier beeldhouwwerk in de koepel boven de cafetaria aan toe, leidde Angélica Liddell ons langs een stuk of tien kunstwerken. Stuk voor stuk meesterwerken van mensen als Breughel, Rembrandt, Rubens en nog zo wat grootheden. Keuze te over: het gebouw hangt zo ramvol met oude meesters dat je er een driedubbele Stendhal van oploopt.
Heerlijke naakte mannenlijven
Alle werken, waar Liddell ons langs leidde, verbeelden vleselijke lust, zinderende lijven en angst voor dood en aftakeling. Een schilderij van Rubens’ leermeester Otto van Veen, waarop naakte meisjes zich overgeven aan een compleet leger, verbeeldt volgens haar niet de plunder en eerroof door terugkerende troepen. Zij vertelt dat hier de vrouwen zichzelf naakt overgeven, om de mannen die als winnaars uit de oorlog terugkeren met een bronstig potje seks te belonen. Voor Liddell namelijk niets mooiers dan blote jonge mannen, zei ze. Ze zou ze het liefst in elke voorstelling inzetten.
Een schilderij vol naakte volwassenen en naakte kinderen, samen genietend van hun natuurlijke staat, is volgens Liddell typisch iets wat nu niet meer gemaakt zou kunnen worden, en je zou het beeld al helemaal niet op het toneel kunnen zetten. Ze deed zelf tijdens de voorstelling wel een poging, maar dat bleef steken in een wat afstandelijke referentie aan de beruchte plasseks-poster die ooit in dit land voor een een rel zorgde. Dit keer met een naakt cherubijntje als object van haar dorst naar levenssappen.
King of pop
Bij het laatste werk van de rondleiding kwam de definitieve aap uit de mouw. Liddell vindt dat kunst per definitie grensoverschrijdend moet zijn. Aan de hand van een schilderij van Caravaggio, volgens haar de Michael Jackson van de beeldende kunst, legt ze uit dat we kunst nodig hebben om onze neiging tot geweld te kanaliseren. ‘Alleen door de esthetische verbeelding van geweld kunnen we het echte geweld met onze ethische vermogens onschadelijk maken,’ vertelde Liddell.
De vraag is of ze daarmee een punt heeft. Al het getoonde werk is gecreëerd in een tijd die als een stuk gewelddadiger en wreder te boek staat dan de onze. De kunst heeft daar destijds niet echt tegen geholpen. Of zou het sindsdien erger voorkomen hebben, en hebben wij onze relatieve beschaving juist aan deze kunstwerken te danken? Zou het nogal grove racisme, vermomd als lust voor de zogenaamde oerkracht van het zwarte mannenlijf, dat ze in The Scarlet Letter laat zien, eigenlijk bedoeld zijn om racisme in de echte wereld te bestrijden?
Die vraag bleef een beetje hangen.
Goed om te weten
Om zo vlak voor de Europese verkiezingen toch een blik over de grenzen te wagen: ik heb een foto bijgevoegd van een Nederlands buurland. Daar staat: scholieren en studenten 7,-. Zo simpel kan het ook. En weet: de scholieren en studenten gaan écht naar het theater. Want dat is een avondje uit. Zeer betaalbaar. Goedkoper dan de bios.
‘Maar er is ook een groot verschil tussen televisiekijken en een boek lezen, en dat is je eigen verbeeldingskracht. Bij een boek ben je als lezer zelf deel van het creatieproces, heb je een actieve rol omdat je je de personages voorstelt, en de locaties. Je geeft er je eigen interpretatie aan, die is gebaseerd op je persoonlijke ervaringen. Elke lezer creëert zijn zo eigen verhaal, en dat verhaal spiegelt op zijn beurt iets terug en zegt iets over de lezer.’
De goede kant
