5 Redenen waarom Le Guess Who? het beste festival van de hele wereld is

Tijdens de elfde editie van het Utrechtse festival Le Guess Who? (LGW) vonden in een lang weekend meer dan 150 acts uit 34 landen een thuis in de Domstad. Verbroedering in luisteren beheerst LGW dat definitief de boeken in mag gaan als het beste festival van de hele wereld. En wel om deze vijf redenen.

1. De hele wereld komt naar Utrecht

Met meer dan 34 nationaliteiten op het podium en dik de helft van de festivalgangers afkomstig uit nog meer landen, tekent zo goed als de hele wereld present op LGW. Van de gewone bezoekers die te voet of per huurfiets de stad verkennen, tot de limousines die voor de Jacobikerk geparkeerd worden om de ambassadeurs van Irak, Jemen en Saudi-Arabië naar het concert van Farida Mohammed te brengen.

Vanover de hele globe

Op LGW verzamelen ook de muzikale werelden vanover de hele globe. Dat betekent: van venijnige Japanse noise tot abstracte Hollandse drone, van hemelse Bulgaarse koorzang tot opzwepende afrobeat-krautrock uit New York. In een wereld die door technologische ontwikkelingen verkleind lijkt tot een speldenknop, brengt LGW daarmee vier dagen zijn eigen global village. Dat is een snoepwinkel zo groot als een wereldstad, waarvan de ultieme kracht ligt in de rijkgeschakeerde passie voor het horen van het ongekende en in de onmiddellijke ervaring van diversiteit.

De deur open

Wie denkt tegenwoordig alles te kennen, wordt door LGW vanachter het computer- of smartphone-scherm vandaan gerukt en staat oog in oog met de klanken van de wereld; op een presenteerblaadje. Leven en beleven is een kwestie van de deur open zetten, naar buiten stappen en live meemaken. Leven en beleven is ook: niet willen wat je al kent, maar met open vizier net dat ene stapje naar het andere en de ander zetten, zo onderstreept dit festival.

2. De hele wereld laat zich horen

LGW draagt de ondertitel ‘A Celebration of Sound’ fier hoog in het vaandel. Die viering geldt voor de acts, net zozeer als voor de bezoekers en crew. Zeldzaam is de hartelijkheid waarmee je welkom geheten wordt, de aandacht voor detail in de aankleding, de presentatie van opkomende talenten naast kanjers van namen in hun stiel; net als niches tegenover gekendere genres.

Viering

Op LGW komt de wereld samen om zich op z’n best te laten horen en het festival doet er alles aan om daarvan een viering te maken. Die kan zich uiten in het zwijgzaam ondergaan van het enigma van Le Mystère des Voix Bulgares tot wegdromend leunen tegen freejazz noise die Linda Sharrock’s band minimaal even virtuoos teweeg brengt. Die vind je ook in de euforie van dansvreugde bij Les Amazons d’Afrique of Amadou & Mariam en in de betovering die de ietwat mysterieuze Argentijnse zangeres Juana Molina nu eens zoet ongrijpbaar dan weer ziedend snerpend oproept.

3. Tarab

Voor LGW, voor de artiesten op dit festival en net zozeer voor de bezoekers geldt muziek als eerste levensbehoefte. Die vormt ook de hartslag die door de dagen loopt – de dagen van alledag trouwens, voor de LGW-er. De stemmingen daarin gaan dan ook van contemplatief kalm naar bloedserieus bedachtzaam en verder naar intens verdrietig of uitgelaten uitzinnig. LGW slaagt erin de balans daartussen niet door te laten slaan naar het een of het ander. Ook hier geldt: veelzijdigheid regeert. Want: aan hokjes of labels heeft LGW geen boodschap. Zie daar ook weer: de open blik.

Extase

Eén aspect verbindt echter de absolute top van de LGW-artiesten en daarvoor heeft het Arabisch het woord ’tarab’. Ranine – de dochter van de Libanese legende Abdelkarim Shaar – vertelt voor diens optreden over het begrip. Lastig kort samen te vatten, komt tarab neer op een reis door de totaliteit aan emoties, waar de muziek je doorheen leidt, tot aan volledige extase. En tarab geldt daarbij zowel de muzikant als de toehoorder.

Tarab is diepbezield en tegelijk supra-subjectief. Oftewel: performers komen door jarenlange studie en ervaring los van zichzelf en worden vooral doorgeefluik van de klanken. Die komen vervolgens onwillekeurig direct binnen bij het publiek, zijns ondanks vaak.

Wegwaaiend besef van tijd en ruimte

Tarab is dan ook troef bij de vervoerende Shaar wanneer hij in de Jacobikerk besef van tijd en ruimte optilt en laat wegwaaien in wat pas zijn tweede concert ooit is buiten Libanon. De extase spat ook van het podium bij de Zimbabwaanse Stella Chiweshe. Haar meanderend-repeterende mbira-patronen laten horen waar Steve Reich de mosterd haalde en ze vangt verdriet, vrolijkheid en verwondering (over vogelgekwetter) in haar fabelachtige zang.

Eén organisme

Thurston Moore en Han Bennink laten tarab hun beider spel sturen langs snijdende en knerpende feedback en felle klappen op de drums en via zacht brusheswerk naar dissonant, maar lieftallig kabbelend getokkel. Dit is tarab waarbij twee topmuzikanten één organisme worden. De complete emotionele schaal komt ook voorbij in de gedichten die Meredith Graves in haar spoken word performance voordraagt. Pijnlijke schaamte, hunkerende lust, jolige grollen en trefzekere observaties over het urbane leven van een jonge vrouw vinden elkaar veelal reeds in het korte bestek van maar een paar van haar poëtische rollercoasterregels.

Door elk pantser

Tarab vindt misschien wel het warmste thuis bij Farida Mohammed die – met het Iraqi Maqam Ensemble – in een volgepakte Jacobikerk hoogwaardigheidsbekleder en LGW-ganger volledig gelijkschakelt met haar indringende zang. Je hoort daarin de eeuwen aan traditionele bagage die de maqam van ziel voorziet in elke ademtocht. Ook al versta je wellicht niets van wat ze zingt, Farida’s loepzuivere pijlen schieten dwars door elk pantser en spreken rechtstreeks boekdelen. En op meerdere momenten tijdens haar concert kijkt ze zelf verrast, als om te zeggen: het overkomt mij ook maar. Dan en daar vloeit tarab rijkelijk en de extase is navenant.

4. De hele wereld is blind te vertrouwen

In de global village denk je misschien wel alles binnen handbereik te hebben. Je kunt alles even googelen immers. Of: op Spotify vinden. Neen. Driewerf neen (van Shaar zijn er niet eens platen, ondanks een carrière van decennia!). Want zonder LGW kom je niet op vele namen die op het programma prijken. Dan heb je ook niks (op) te zoeken. Nu wel en die artiesten krijgen vooraf al de warme festivalgloed mee en pakken zo belangstelling en bekendheid buiten de eigen kring.

Vraagtekens

Voor LGW is dat lang niet genoeg. Al dat vooaf al checken, leidt misschien tot leuk volgekriebelde blokkenschema’s met hectische looproutes, maar dat lijkt niet de (enige) bedoeling. Juist wat je niet kent, wil LGW met je vieren. Dus prijken er vijf vraagtekens in het programma. Zoek het maar uit. En daar kun je een sport an sich van maken. Tourplannen van acts naspeuren – kijken of er een gaatje is. De geruchten- en optiestamtam draait op social media overuren. Of je loopt binnen en laat je echt verrassen.

Totale gekte

Een vraagteken wordt ingevuld met een feestelijke set midden tussen rock en Malinese roots van Amadou & Mariam en de innemend geinige Gruff Rhys van Super Furry Animals speelt onder het symbool een intieme, akoestische show. The Residents brengen hun theatrale en over-the-top avantgarde rockshow naar Utrecht en overtuigen volledig tussen totale gekte en puik surrealisme.

Aan het slot van LGW zorgt Msfari Zawose voor een spetterend huwelijk tussen elektronische beats en Tanzaniaanse volksmuziek, waarna de jonge Afro-Puertoricaanse rapster Princess Nokia van haar vraagteken een fel en spuwend uitroepteken maakt.

Uitroepteken

De lessen die de vraagtekens leren liggen voor het oprapen. Immers: kondig The Residents aan op het LGW-programma en hun losse show in Nederland loopt veel minder goed. Zet ze op LGW en tig mensen horen de ontzettend belangrijke band ook eens – een apart concert hadden zij anders niet meegepakt. Plus: als ze de maffe muziek vooraf alleen gehoord hadden, waren ze wellicht weggebleven. Onder het vraagteken staat de zaal voor aanvang al vol. Dat heet: een win-win situatie.

Een andere les: hiphop op LGW werkte eerdere jaren nauwelijks. Kondig je Princess Nokia aan, staat ze voor een matig gevulde zaal. Nu lijkt het wel alsof niemand de laatste vraagteken-act wil missen. Maar de grootste les is toch vooral dat de vijf vraagtekens vijfmaal een schot in de roos waren. Je kunt de LGW-wereld(leiders) dus blind vertrouwen. Geen kwestie van: komt goed, maar van: ís goed. Anders stond het niet op LGW. Met die veren hoeft het festival niet eens vooraf te pronken, waar het grote namen betreft. Zelfs niet, juist.

5. Het festival is van iedereen

LGW is een festival dat zorgt voor een ons-gevoel. Dat gaat dwars door nationaliteiten heen. Of door: gender en leeftijd. En ook: zonder muren tussen artiest en publiek. De viering van tarab, de ontdekking en het avontuur staan centraal. Bom- of overvol is op LGW dan ook geen punt om over te jammeren. Kan er niemand meer bij in een zaal, dan is er meer dan genoeg te beleven in het rijke programma. Ook dat dwingt het festival bewust af; ga maar op reis door de wereld van LGW en stap buiten je geplande paden. Er is altijd een herberg met een warm welkom.

Hét festival van de wereld

Op LGW hebben klagende Dikke Ikke’s die op social media zaniken over “hun plek” die ze menen te moeten claimen gewoon vette pech. Die enkelingen op duizenden blije bezoekers hebben er niets te zoeken ook, letterlijk. Zij willen immers alleen maar vínden, wat ze al kennen en denken ook nog eens recht daarop te hebben (ook al komen ze gewoon te laat). Van de methode: ik, hier, nu, dit – luidkeels (ook qua de schofterige door-de-concerten-heen-babbelaars).

En precies zó werkt LGW welbewust (en gelukkig) niet. Met volle liefde en kracht zet hét festival van de wereld in op de trefwoorden: ons, overal, toen-nu-straks, allemaal – stil en echt luisterend. Daarom is LGW een uiterst relevante viering van een vaak node gemist geluid; in verbroederende vrede de ander horen.

Het beste festival bovendien, zonder één wanklank, want – kom er maar om – elk concert is van uitzonderlijke wereldklasse. Of, om met de lijfspreuk – die LGW perfect samenvat – van de festivalafsluiter te spreken: “Princess Nokia is sound. It is progression. It is all that I am.”