Uitgevers maar ook journalistiek op de korrel in voorstelling Krant

Met de voorstelling Krant wil de Nederlandse toneelmaker Joeri Vos van De Veenfabriek kritiek leveren op de grote Belgische krantenexploitanten in Nederland. Maar ook van de journalistiek wordt een weinig florissant beeld geschetst.

Vos, zo liet hij tevoren weten, maakt zich ernstig zorgen over de onafhankelijkheid van de nieuwsvoorziening. Immers, Nederlandse dagbladen zoals AD, Telegraaf, Volkskrant en NRC, alsmede veel tijdschriften, zijn in handen van de grote Belgische uitgeverijen DPG Media en Mediahuis. Waar Vos zijn angst op baseert was niet duidelijk. Wellicht zou ‘Krant’ het antwoord brengen.

Blasé journalisten

De voorstelling begint met het einde: de herdenking van redacteur ‘Vik’ door de redactie. Ze wilde de journalistiek dienen met relevante achtergronden, maar is niet teruggekeerd van een reportage in Zuid-Amerika.

Vervolgens neemt de muziek het over: een bassist en trombonist, bijgestaan door automatisch drumstel, geven het zwoegen van de redactie weer. Dat vangt aan met een ochtendvergadering van de redactie Buitenland, die plichtmatig het rondje maakt langs de correspondenten – in de zaal zittend – met hun onderwerpen. Opvallend is hun vlakke toon van spreken, waaruit gelatenheid en gebrek aan inspiratie opdoemt over de onderwerpen waarover ze worden geacht met passie te schrijven.

Redacteuren beginnen daarop wat plompverloren door elkaar te lopen, geleid door een nerveuze, warrige chef Vik. Zij heeft deze baan al een week na haar aanstelling gekregen. In haar drukte moet ze een binnendruppelende stagiair wegwijs maken op de redactie. Mannelijke collega’s en een oudere ik- heb-alles-al-meegemaakt eindredactrice completeren dit niet zo florissante beeld van een redactie die op stoom moet komen.

Hun ritme wordt onderbroken door nieuws van een tsunami die de kust van Chili teistert en in noordelijke richting beweegt richting Westkust van de Verenigde Staten. De buitenlandredactie reageert afwachtend en passief tot de volle omvang van de ramp duidelijk is.

Dan wordt besloten dat Vik, ook ex-Zuid-Amerika specialist, op reis moet richting Chili. Hoe het ondertussen vergaat met de ramp lijkt de redactie niet echt bezig te houden, ook niet in een eventueel contact met correspondenten in de VS.

Generaties Van Thillo

Die ramp is bijzaak in de redactiehoofden, want voor die middag staat een vergadering gepland met Miro van Thillo, de fictieve zoon van de Belgische kranteneigenaar Christian van Thillo. Het decor toont in grote letters DPG Media, opdat het publiek niet hoeft te fantaseren om wie het gaat. Miro toont zich meegaand en begaan met de redactie, maar begrensd.

Dit blijkt tijdens de vergadering. Vik, die kennelijk geen haast heeft voor haar reis, presenteert met een collega uitkomsten van maandenlang onderzoek, dat ze verrichtten naar de uitgeversfamilies Van Thillo (DPG) en Leysen (Mediahuis). Beide families waren fout in de oorlog, zijn rijk geworden met oorlogsbuit en/of hebben crimineel vermogen – ook uit de Sovjet-Unie – helpen witwassen. Het huidige conglomeraat bedrijven van Van Thillo, onder meer in belastingparadijzen, moet een bedenkelijke wijze van zakendoen weerspiegelen.

Miro van Thillo krijgt gedurende de presentatie steeds a-viertjes met series vragen voor wederhoor voor het artikel. Antwoorden kan hij niet direct.

Strijd blijft uit

Vervolgens komt de hamvraag op tafel: gaat de krant een serie artikelen wijden aan dit onderzoek over de bedenkelijke handel en wandel van de eigenaar? De jonge Van Thillo houdt zich op de vlakte maar ook het hoofdredactielid ‘Willemijn’. Terwijl juist hier in het stuk de dramatiek en spanning vorm had kunnen krijgen, blijft die achterwege. Collaboreert de hoofdredactie of niet? Met welke afwegingen?

Onderwijl verneemt Vik dat er geen vluchten vanaf Schiphol naar Zuid-Amerika zijn om daar de tsunami te gaan verslaan. Miro van Thillo weet de oplossing: ze mag het familievliegtuig nemen dat toch op Schiphol staat. Vertwijfeling is er nauwelijks, ze zal het toestel nemen. De afloop is, inmiddels, bekend.

De suggestie is dat deze Vik eerst is aangenomen, toen tot chef is gepromoveerd als afleiding voor haar onderzoek en vervolgens met het aanbod van een vliegtuig onschadelijk is gemaakt. Het is de suggestie van kwaadaardige invloed van genoemde uitgevers op de kranten: dat ze negatieve berichtgeving over zichzelf willen voorkomen, kennelijk geholpen door hoofdredacteuren van de kranten.

(Een deel van deze onthullingen over Van Thillo publiceerde Apache.be na onderzoek. Het oorlogsverleden van Leysen is algemeen bekend; evenals de groei van het vermogen van Van Thillo van 400 miljoen naar 1,8 miljard euro, vooral dankzij Vlaamse subsidies en goed ondernemerschap.)

In de voorbeschouwingen van dit stuk Krant, onder meer in de Volkskrant, stelt schrijver en regisseur Joeri Vos, artistiek leider van de Veenfabriek: ‘Ik heb juist veel bewondering voor journalisten. Ik richt me meer op de hoogste bazen, die extreem veel geld verdienen over de ruggen van degenen die superinteger keihard werken. In de kunst mag je wel een beetje omhoog trappen naar onaantastbare, rijke, machtige figuren, vind ik.’

Hij meent de redactie voor te stellen als een tableau van ‘weldenkende, goedgebekte, gewetensvolle figuren’. Die indruk wekt het toneelstuk Krant niet. Van de eerste redactievergadering, tot overduidelijk contactgestoorde omgangsvormen – vooral met de stagiair – en het volledige mank gaan van urgentie bij ‘de grootste tsunami ooit’ ontstaat geen mooi beeld van deze buitenlandredactie.

Volkskrant

Joeri Vos mocht een dag meelopen op de redactie van de Volkskrant. Die wordt niet bij naam genoemd, maar met de opgeroepen sfeer lijdt het geen twijfel dat de activistische auteur daar zijn inspiratie vandaan haalt. Naar de namen van DPG Media/Van Thillo en Mediahuis/Leysen hoeft het publiek niet te raden, noch dat het sluwe slechteriken zijn.

Herien Wensink van de Volkskrant vroeg Christian van Thillo zelfs om wederhoor bij haar voorbeschouwing, niet gebruikelijk als bedrijven (zoals Shell) het thema zijn van kunst. Van Thillo liet het volgende optekenen: ‘Ik heb via via begrepen dat het behoorlijk hard zou zijn. Dat is natuurlijk onprettig. Maar als het puur satire is, dan moet ik daar maar tegen kunnen…Ik zal er in elk geval niet zelf naartoe gaan, zo zit ik niet in elkaar; ik ben geen masochist.’

En ze vroeg zelfs of Van Thillo juridische stappen overweegt. Antwoord: ‘Als mensen de inhoud zouden opvatten als serieuze beschuldigingen die mijn goede naam schaden, dan misschien wel. Maar ik verwacht van niet.’

Van Thillo kan rustig gaan kijken, want de beschuldigingen over uitbuiting van redacties zijn niet heftig, zeker gezien de nogal vlakke vorm waarin die worden verteld tijdens een langdradige, emotieloze presentatie. Ook tot een overweging van een proces tegen kunst had Van Thillo zich niet hoeven laten verleiden en hij kan genieten van mooi passende muziek en decoreffecten.