Voor mij is de Bijlmerramp een akelige herinnering die elk jaar terugkomt.

Het is niet een alledaags onderwerp: waar was jij toen de Bijlmerramp plaatsvond? Maar deze ramp, van 4 oktober 1992, wordt elk jaar besproken, vooral door ooggetuigen. Voor mij is het een akelige herinnering die elk jaar terugkomt. En nu voor de dertigste keer.

‘De Bijlmerramp is de benaming voor de vliegramp die op zondagavond 4 oktober 1992 plaatsvond. Een Boeing 747-vrachtvliegtuig, vlucht LY-1862 van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al, stortte neer op de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg in de Amsterdamse Bijlmermeer. De ramp kostte aan ten minste 43 mensen het leven, onder wie de driekoppige bemanning en de enige passagier van het vliegtuig.’ Wikipedia

Waar was je?

Ik zat in het laatste jaar van de studie Media- en Theaterwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en ik mocht een videofilm produceren voor een werkgroep waarin ik zat. Het ging om een reportage over de Joodse begraafplaats van Diemen met de titel ‘Graven waar geen bloemen liggen’. Op 4 oktober 1992 was ik met twee andere medestudenten op de bewuste begraafplaats opnames aan het maken voor mijn film.

Het was net half zeven ’s avonds toen we werden opgehaald door Freek, de vriend van onze cameravrouw. De spullen werden in de auto geladen en we gingen op weg naar de faculteit in de Nieuwe Doelenstraat. Net voordat we de Gooischeweg op reden, werden we door politieauto’s, ambulances, en brandweerauto’s met loeiende sirenes van de weg gereden. Wat was er aan de hand? Destijds kon je nog niet op je smartphone opzoeken wat er op de sociale media stond. Maar Freek had een ‘scanner’ in de auto waarmee je allerlei amateur radiozenders (bakkies) kon oppikken. Hij zette hem aan en de tragedie ontvouwde zich. Een man schreeuwde en huilde in paniek: “Er is brand, er is hier een vliegtuig neergestort…” Het werd akelig stil in de auto. Met verbijstering luisterden we kort naar wat hij riep. Freek zette de radioscanner uit.

Ongerustheid

Dan opeens zei de regieassistente dat haar zuster in de Bijlmer woonde. Waar het vliegtuig precies was neergestort wisten we natuurlijk niet. Van haar gezicht was de ongerustheid af te lezen. Op de faculteit ging ze in een kantoortje haar zus bellen. Ik wachtte op haar in de gang. Het was een onwerkelijke situatie. Stel dat het vliegtuig op haar flat was gecrasht? Gingen we dan naar de Bijlmer om haar te zoeken. Even later bleek dat haar zus gewoon ongedeerd thuis zat.

Onze mediadocent zat nog in de regieruimte en we vertelden wat er was gebeurd. Hij zei: “Je had moeten gaan filmen! Dan was je in één klap beroemd geworden.” Ja, dat hadden we kunnen doen. We hadden nog ampexopnameband over. Maar had ik dat aangekund? In het donker brandende lijken filmen, snapshots van schreeuwende mensen in blinde paniek, close-ups van de puinhoop van ingestorte flats en nog meer ellende. Zou ik daar goed aan gedaan hebben? Het was niks voor mij. Bijlmerbewoner en grafisch ontwerper Henk van de Belt filmde met zijn video 8-camera een van de eerste beelden.

Wekenlang

We gingen allemaal doodmoe naar huis. Tot diep in de nacht heb ik naar het journaal gekeken. De volgende dag kwamen de verhalen. Mijn schoonmoeder, die aan het fietsen was bij Naarden, had gezien dat er een motor van het Israëlische vliegtuig in het Gooimeer viel. Later hoorde ik van een ander schoonfamilielid, dat in de Bijlmer woonde, dat de brand die was ontstaan door het neerstorten van het vliegtuig bij Kruitberg en Groeneveen enorm veel schade teweeg had gebracht. De flatgebouwen naast de plaats van inslag waren dagenlang bedolven onder roet. Nog wekenlang kon je na de ramp de geur van brand en kerosine in de hele Bijlmer ruiken.

De autoriteiten meldden dat de Bijlmerramp aan tenminste 43 mensen het leven had gekost. Bij een vliegramp als deze, met heel veel brand en hitte, is het moeilijk om slachtoffers te traceren. De overgebleven puinhoop van de flats werd een begraafplaats voor de doden die onbekend zijn gebleven.

Gouden Vlam

In Diemen op de Joodse begraafplaats zie je wel stenen met namen erop; dit waren geen onbekende overledenen zoals er misschien in de puinhopen van de Bijlmerramp zijn achtergebleven. Gedurende het monteren van mijn reportage dacht ik niet veel aan die rampdag. De film moest af voordat ik zou afstuderen. Tijdens mijn buluitreiking werd de videofilm vertoond. De indruk was groot. Nog geen jaar later won ik op het landelijke videofestival ‘Gouden Vlam’ de tweede prijs in de categorie reportages. Ik was toch nog een beroemdheid voor even.

Goed om te weten

Hieronder kun je mijn reportage zien: ‘Graven waar geen bloemen liggen’. https://youtu.be/7v6-6fG2JUg