Toen ik een jaar of zestien was en een beetje onhandig, heb ik een clownerieworkshop gedaan in het cultureel centrum in de buurt. Ik leerde er over mijn eigen voeten struikelen. Dat heb ik helaas niet meer verleerd. Hiermee was mijn kennis en liefde voor het circus wel zo’n beetje klaar. Want hoe knap het allemaal ook was, ik was niet het publiek. Ik had, waarschijnlijk ten onrechte, het idee dat circus iets was voor gezinnetjes met jonge kinderen. Keurig, maar een beetje oubollig vertier.
Met Cirque du Soleil werd circus weer iets voor volwassenen, we konden ons vergapen aan de perfecte lichaamsbeheersing, aan hoe razend knap het allemaal is. Ik heb me vergaapt aan de performers, de kostuums, het licht. Oubollig was het niet meer, maar wel heel gepolijst. En dat is circus gebleven, zeker in de nu heersende minimalistische trend.
Queer circus scene in de VS
Maar waar is het tegendraadse gebleven? Als er een nette mainstream is, dan moet er een ergens een onderstroom zijn. En die blijkt zich niet onverwacht te bevinden in de queer en LGBTQI+ gemeenschap.
Internationaal zijn er al wat langer queer circussen, Sur Cupcake’s Queer Circus bijvoorbeeld. In 2014 opgericht met uitsluitend queer, transgender en nonbinaire performers. Hun shows zitten vol acrobatiek, clownerie, dans en trapezewerk, met als missie ‘lifting hearts and opening minds’. Sir Cupcake wil zijn publiek kracht meegeven om zonder angst en schaamte jezelf te kunnen zijn.
Vrouwen met baarden
Of neem Circus Amok in New York. Leading lady is Jennifer Miller, een cis-gender lesbische vrouw met een volle baard. In haar circusact herdefinieert ze wat het is om een freak te zijn, ze ‘ontfreakt’ haar uiterlijk.
Ze is zeker niet een ouderwetse vrouw met een baard, zoals die naast andere mensen met non-normatieve lichamen tentoongesteld werden rond de voorlaatste eeuwwisseling. In tegendeel, Miller laat je nadenken over wie er naar wie kijkt. Waar de vooroorlogse vrouwen met baarden zich hyper-vrouwelijk presenteerden, is Miller haar eigen androgyne zelf. Zij bepaalt zelf wel of haar lichaam en uiterlijk begerenswaardig zijn, dat hoeft het publiek niet voor haar te doen. Als spreekstalmeester introduceert ze alleen niet de gebruikelijke vrolijke acts, maar politieke hete hangijzers als het gevangenissysteem of dakloosheid. Maar dan wel met acrobatiek, want het is tenslotte circus.
Ballroom? nee, circus!
Dichter bij huis hebben we ook een queer circus: House of circus. De naam verwijst naar de houses uit de ballroom en vogue-scene, de danscultuur die uit de BIPOC en LGBTQI+ scene in New York voortkomt. De huizen waren en zijn veilige plekken waar met name jonge gay mannen van kleur terecht kunnen, als ze dat thuis niet kunnen. Maar vergis je niet, de competities tussen de huizen zijn stevig. En de scene is nog steeds springlevend en een stuk subversiever dan je op basis van RuPauls programma’s zou denken.
Queer circus dus, gewoon in Tilburg, opgericht door Germain Charlat en Nick van der Heyden. Beiden zijn afgestudeerd aan de circusacademie, eveneens in Tilburg. Hun gezamenlijke liefde voor circus en drag bracht hen bijeen. Trapeze, clownerie, balans-acts, je vindt het allemaal bij House of Circus, maar dan in drag. En met glitters en dans en theater, want minimalistisch is het niet gelukkig. Het is luid en over the top, zoals alleen dragqueens dat kunnen. Het is spannend dat ze beide werelden die niet bekend staan om hun openheid samenbrengen. Toch zien ze daar zelf wel een kentering in, zowel de dragscene als de circuswereld kijken iets meer om zich heen en laten zich inspireren door theater en dans.
In de voorstelling, die ze voor het Haagse Korzo hebben gemaakt, laten ze hun transformatie van man naar drag queen zien, met de enorme pruik en de neptieten. De make-up blijft niet de hele voorstelling goed zitten, onder de theaterlampen loopt de lipstick een beetje uit. Nick heeft lipstick op de tanden. Dat past dan wonderlijk wel bij hoe hij zijn publiek uitdaagt: ‘Vind je me leuker als ik dunner en flexibeler ben? Vind je me sexy?’ Het ziet eruit alsof hij je bloed kan drinken.
Het circus kijkt terug naar het publiek
En dat is gelijk het belang van queer circus. De makers bepalen zelf wie ze zijn, hoe ze zich presenteren en wat jouw plek als publiek is. Kijken is tweerichtingsverkeer. Het publiek wordt lekker vilein toegesproken. Germain (artiestennaam Iconnee) en Nick (Hayden) willen met hun shows drag uit het uitgaanscircuit halen en naar het theater brengen. Tegelijk willen ze zowel glitter, pracht en praal als kracht terugbrengen in het circus. Drag moet toegankelijk zijn voor iedereen, onafhankelijk van gender of leeftijd. Ze hebben humor, maar zijn zeker niet tandeloos.
Voor het Festival Circolo staan ze op de bühne met de voorstelling Carnivale Royale, samen met andere queer artiesten. Hoog tijd, want achter de schermen mag de openheid er dan wel zijn voor genderdiversiteit, op de planken of in het stro is de tijd van de doorgezaagde meisjes nog niet zo lang geleden. Een rondje langs de kerstcircussen van dit jaar levert plaatjes op van vrouwen in hoog opgesneden pakjes en mannen in de traditionele (glitter)pakken. De clowns zijn bijna allemaal mannen, de illusionisten ook, de assistenten (die doorgezaagd, door een ringetje gehaald of met messen bekogeld worden) vrouwen.
House of Circus doet dat anders. Wat fijn om het om te keren en drag queens beresterk armbalans oefeningen te zien doen, met pruik en al.
Het is een stuk minder politiek dan de Amerikaanse evenknieën, maar het heeft gelukkig niet die geur van vormingstheater die de Amerikaanse circussen op het oog lijken te hebben. Ja, het gaat in Tilburg over zichtbaarheid en openheid, maar ook en vooral over een lekkere show van twee circus professionals die vanaf hun kindertijd met hun vak bezig zijn. En het gaat om humor. Na afloop mag je dansen, tot diep in de nacht.
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
