Een wereld van vreemde wonderwerken waar niks klopt waardoor alles klopt

Einstein on the beach: een vijf uur durende minimalistische opera zonder plot, zonder pauze. Een opera met een welhaast mythische status, met beelden die uitgegroeid zijn tot theatericonen, maar die vrijwel niemand daadwerkelijk heeft gezien.  

In 1976, vlak na de wereldpremière in Avignon, was de opera in slechts zes Europese steden te zien. Een daarvan was Rotterdam. De verliezen waren immens: Philip Glass nam noodgedwongen zijn baan als taxichauffeur weer op. Zijn naam als componist was wel meteen gevestigd, net als die van regisseur, librettist en decorontwerper Robert Wilson. Cruciaal voor de voorstelling was en is echter choreografe Lucinda Childs – in 1976 de bekendste van de drie.

“Alleen met het werk van Lucinda was ik enigszins bekend,” vertelt Marja Wouters, toen beginnend Ro-actrice, tegenwoordig zakelijk leider podiumkunsten. “Zittend op rij vijf van de oude Rotterdamse Schouwburg wist ik niet goed wat te verwachten. Ik was geen operaliefhebster en vreesde een beetje dat het me zou tegenvallen. Tegenvallen in de zin van: echte operaopera, veel Wagneriaans galmen en weinig spel. Het bijzondere aan Einstein on the beach was voor mij niet alleen de andere vorm maar zeker ook de andere dynamiek en het ruimtebeeld: de vrijheid als kijker om te kiezen waar je kijkt. Natuurlijk, gestuurd door de regisseur, maar die indruk wist de productie te vermijden. De choreografie van Lucinda was fenomenaal, de kracht van repetitieve kleine bewegingen gekoppeld aan een grote groep uitvoerders – ik kon niet anders dan me totaal verliezen in die wereld, die vreemde wonderwerken waar niks klopte waardoor alles weer klopte.”

Precies wat de makers wilden; Robert Wilson omschrijft de voorstelling niet voor niets als één om in te verdwalen. En hoewel het niet de eerste plotloze opera is, onderscheidt Einstein on the Beach zich door de lengte en de suggestie van een betekenis.

Anno 2012 is het verwachtingspatroon natuurlijk radicaal anders; we hebben de foto’s en filmbeelden gezien, de muziek gehoord en er zijn ontelbare artikelen over geschreven. Kan Einstein on the beach ooit nog de impact van 1976 hebben?

“Gelukkig kan niets tweemaal dezelfde impact hebben, dus dezelfde? Neen. Denk dat er wel degelijk nog voldoende kracht en leven in deze productie zit en ben benieuwd hoe een nieuwe toeschouwer Einstein on the beach nu beoordeelt.”

Wouters aarzelt of ze de voorstelling nogmaals wil zien: “De beelden, de choreografie, de muziek kortom de hele wereld waarin ik werd binnengezogen hebben een speciale plek in mijn hoofd en hart. Als ik het nu weer zou zien, dan weet ik vooraf dat ik de zaal na afloop verlaat met nieuwe beelden die de oude overschrijven. Of ik dat risico wil nemen? Ik twijfel nog even door.”

Philip Glass / Robert Wilson /Lucinda Childs: Einstein on the beach. Muziektheater Amsterdam, 5, 6, 7, 10, 11 en 12 januari.