VPRO eert Reinbert de Leeuw

Op 8 september a.s. hoopt pianist, componist en dirigent Reinbert de Leeuw 75 jaar te worden en dit wordt gevierd met een scala aan evenementen. Zo wordt eind september een driedaags festival aan hem gewijd in Den Haag en Amsterdam en is hij komend seizoen de centrale componist in de NTR ZaterdagMatinee. Bovendien verschijnt er een cd-box met zijn opnames, en hoop ik later dit jaar mijn onlangs voltooide biografie over Reinbert de Leeuw te publiceren. Samen met producer Aad van Nieuwkerk maakte ik voor de VPRO drie uitzendingen over deze nestor van de moderne muziek. Hierin klinken eigen concertopnames die nog niet eerder op cd verschenen en spreek ik met De Leeuw over de betreffende componisten. De programma’s worden uitgezonden op donderdag 9, 16 en 23 mei, in het Avondconcert op Radio 4.

De Leeuw is al decennia een spil in het Nederlandse muziekleven en geldt als een van de grondleggers van de – inmiddels helaas bedreigde – ensemblecultuur. Al in de jaren zestig introduceerde hij moderne componisten in zijn vermaarde Rondom Serie, waarin hij niet alleen optrad als pianist en dirigent, maar ook als inleider. Na een uitvoering van het Quatuor pour la fin du temps van Olivier Messiaen in 1973 vormde De Leeuw het ‘Rondom Kwartet’, samen met de violiste Vera Beths, de cellist Anner Bijlsma en de klarinettist George Pieterson. Zij speelden dit werk over de hele wereld en hun plaatopname geldt nog altijd als een ijkpunt voor jonge musici.

Nog tijdens zijn studie aan het Muzieklyceum in Amsterdam werd De Leeuw aangesteld als docent theorieleer aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Maar het jaar op jaar onthullen van de diepere geheimen van de harmonieleer en het contrapunt lag hem niet en al snel ging hij met de studenten partituren van componisten als Karlheinz Stockhausen en Charles Ives doorspelen. Hieruit ontstaat in 1974 het Schönberg Ensemble, dat zich aanvankelijk profileert met muziek van de zogenoemde ‘Tweede Weense School’ (Arnold Schönberg, Alban Berg en Anton Webern), maar al snel breder gaat programmeren. In 2009 gaat dit op in het fusie-ensemble Asko|Schönberg, waarvan De Leeuw nog altijd de vaste dirigent is.

Kamervragen

In 1969 componeerde hij samen met Louis Andriessen, Misha Mengelberg, Peter Schat en Jan van Vlijmen de opera Reconstructie, die vanwege de anti-Amerikaanse teneur tot Kamervragen leidde en zelfs een hetze in dagblad De Telegraaf ontketende. Alsof er nog niet genoeg conflicten waren, organiseerde De Leeuw c.s. later dat jaar de Notenkrakersactie, waarbij met knijpkikkers een concert werd verstoord van het Concertgebouworkest en dirigent Bernard Haitink. – Drastische aksie was gewenst, omdat er veel te weinig moderne noten klonken.

Zijn leven lang heeft De Leeuw de platgetreden paden vermeden. Met zijn ultratrage uitvoeringen van de vroege pianowerken van Erik Satie bestormde hij in de jaren zeventig de populaire hitlijsten. Hij maakte zich daarnaast hard voor rebelse toondichters als Charles Ives, John Cage en Mauricio Kagel, maar smeedde eveneens stevige banden met spirituele componisten als Galina Oestvolskaja en Sofia Goebaidoelina. In de drie programma’s komen al deze verschillende werelden aan bod en de uitzendingen worden dus gelardeerd met gesprekken die ik voerde met De Leeuw over de componisten en hun muziek. Deze werden door producer Aad van Nieuwkerk gefilmd en op YouTube geplaatst.

De biografie Reinbert de Leeuw: mens of melodie verscheen op 14 maart 2014 bij Leporello Uitgevers en kreeg op 29 juni 2014 een tweede druk. Alle pers over het boek leest u op mijn blogsite.