Bij klassieke muziekminnend publiek hoeven de twee jonge pianisten Lucas (1993) en Arthur (1996) Jussen weinig introductie. Al vele jaren vullen de talentvolle pianobroers zalen als het Concertgebouw met al dan niet vierhandige vertolkingen van klassiekers als Beethoven, Mozart en Schubert. Met het avantgardistische stuk Mantra van Karlheinz Stockhausen (1928-2007), uit te voeren in het kader van het Holland Festival, treden ze uit hun comfortzone.
Het zijn drukke tijden voor Lucas en Arthur Jussen. Naast concerten en de promotie van hun vijfde cd-album dat eind maart verscheen, studeren ze zich al een half jaar suf op Mantra.
Maandenlang hebben jullie aan Mantra gewerkt, maar hoe zit het met de studie? Hebben jullie een conservatoriumopleiding afgerond?
Arthur: ‘We hebben allebei geen diploma. We hebben een andere weg gekozen. Lucas heeft twee jaar in Amerika en twee jaar in Madrid gestudeerd en ik heb een paar jaar op het conservatorium in Amsterdam gezeten. We speelden al overal en nergens en het was daarom lastig om alle vakken te volgen en in te halen.’
Lucas: ‘Op het conservatorium waar ik in Spanje studeerde, kreeg ik maar weinig vrije dagen om zelfstandig op te treden. Je bent snel een week kwijt aan repetities en concerten. Wij speelden al vijftig concerten per jaar en dan moet je op een gegeven moment ook gaan kiezen: studeren of werken. Het een is niet beter dan het ander, maar je moet een goede mix hierin kunnen vinden. Blijven studeren is namelijk heel belangrijk. Toch denk ik dat veel studenten wel met ons zouden willen ruilen, want het uiteindelijk doel is toch dat je gaat spelen.’
Ton Hartsuiker was goud waard
Bij pianist en muziekpedagoog Ton Hartsuiker (1933- 2015) is het begonnen met de moderne muziek. Hoe kwamen jullie bij hem terecht?
Lucas: ‘Ton was een van de meest inspirerende mensen die je kon ontmoeten als het ging over moderne beeldende kunst, literatuur en muziek. Hij was voor ons echt goud waard. Ik was negen toen ik voor het eerst bij Ton kwam. Ik zat in de finale voor de Piano Driedaagse in Rotterdam en ging bij hem voorspelen. Gewoon Mozart. Daarna kreeg ik bij hem ook les over hedendaagse muziek. Arthur kwam daar al snel bij. Hartsuiker kon enthousiast praten over Willem Pijper, Messiaen, Cage of Stockhausen. Overal vertelde hij leuke anekdotes en feitjes bij.’
Arthur: ‘Hij dacht nooit: wat een moeilijk stuk. Moderne muziek was voor hem heel vanzelfsprekend. Zonder Ton waren we nooit zo intensief met moderne klassieke muziek in aanraking gekomen.”
Een verhaal heeft Hartsuiker wel honderd keer verteld. Lucas: ‘Er is een stuk voor twee piano’s van Stravinsky dat begint op dezelfde noot. Het is heel moeilijk om die noot op precies hetzelfde moment aan te slaan. Toen Hartsuiker dit zelf moest spelen drukte hij de toets dan ‘stom in’; zonder geluid. Als de andere pianist die noot dan heel hard aansloeg dan leek het net of ze hem gelijk speelden. Hij moest zelf altijd vreselijk lachen om dit verhaal.’
Gamelan en manipulaties
Op het Hollands Festival spelen de broers Jussen Mantra (1970) van Karlheinz Stockhausen; een compositie voor twee elektronisch gemanipuleerde piano’s. Ook bespelen ze ieder een set kleine bekkens (crotales) en een houtblok. Speciale ringmodulatoren zorgen voor elektronische manipulaties van de pianoklank. Gamelan-achtige klanken en andere vervormingen zijn hiervan het resultaat.
Mantra?
Lucas: ‘De titel zegt het al: een mantra is iets dat zich steeds herhaalt. Dat kan een woord zijn of een zin. In dit geval zijn het noten. In totaal duurt het stuk vijfenzestig tot zeventig minuten. Dat is uitzonderlijk lang. Een gemiddelde sonate duurt maximaal een half uur en bestaat dan nog uit drie delen ook. Mantra heeft dertien noten die telkens uitgebreid worden of gecomprimeerd tot heel kort. Een noot kan vijf minuten duren of tien seconden. Aan die noten worden melodische figuren toegevoegd. En het stuk eindigt met een toccata die vijf tot zes minuten duurt. Je hoort dan constant achtereenvolgende noten die naar een climax toewerken. In het begin van het stuk worden al die dertien noten gepresenteerd met ieder hun eigen karakteristieke eigenschap.’
Zeven maanden lang hebben Lucas en Arthur samengewerkt met Sepp Grotenhuis en Ellen Corver die beiden les hebben gehad van Stockhausen. Zij weten uit eerste hand wat Stockhausen heeft gewild met Mantra.
Lucas: ‘We spelen het stuk in de originele versie met slagwerk en ringmodulatoren. Normaal zijn we alleen maar bezig met het toetsenbord, maar nu komt er dus veel meer bij kijken.’
Kun je spreken van meditatieve muziek?
Arthur: ‘Nee, het voelt toch anders. Het is een ervaringsstuk. Complexe muziek dat niet meteen je ziel zal raken. Je moet ervoor openstaan en het binnen durven laten komen.’
Lucas: ‘Heb je niks met moderne klassieke muziek dan moet je hier niet naar toegaan, dan ga je het niet naar de zin krijgen. Het is niet muziek voor iedereen. Maar goed, Rammstein is ook niet voor iedereen. Dat vinden sommige mensen ook verschrikkelijk.’
Er zijn muziekcritici die het maar zonde vinden dat met subsidiegeld een minder populair muziekwerk als Mantra van Stockhausen wordt uitgevoerd. Wat vinden jullie daarvan?
Arthur: ‘Er is altijd kritiek op wat je doet. Een popband als De Staat kreeg een miljoen subsidie; daarop kwam ook heel veel kritiek. Als het een andere band was geweest dan was dat ook gebeurd. Wat Mantra betreft: dit soort werk moet gespeeld worden, anders houd je de ontwikkeling van de muziek tegen. Want wat zou dat betekenen voor de toekomst? Het ene doen we wel en het andere niet? Zo zit kunst niet in elkaar. Toen Le Sacre Du Printemps (Stravinsky) in première ging vond het publiek het vreselijk, en nu zegt men dat dit werk het hoogtepunt van de 20e-eeuwse muziek is.’
Lucas: We snappen best wel dat de zalen voller zitten als we een Beethoven-cyclus spelen. Maar we moeten ons ervoor inzetten dat ook minder ‘makkelijke’ stukken worden uitgevoerd!’
Mantra van Karlheinz Stockhausen door Lucas en Arthur Jussen (piano) op zaterdag 24 juni 2017, Concertgebouw Amsterdam, Holland Festival
Nederlands 
English (UK) 
Français 