Gaudeamus Muziekweek: de piep-knor definief voorbij?

De Gaudeamus Muziekweek lijkt het stadium van doorwrochte, maar publieksonvriendelijke ‘piep-knor’ definitief achter zich te hebben gelaten. Het gerenommeerde festival voor nieuwe muziek brengt in vijf dagen tijd 129 composities uit 32 landen. Asko|Schönberg en Cappella Amsterdam trapten woensdag 6 september af met een bonte variëteit aan stijlen. Aldus vormde het openingsconcert een graadmeter van wat modernemuziekliefhebbers tot en met zondag kunnen verwachten.

De voor de Gaudeamus Award genomineerde Sky Macklay schildert in White/Waves met ruis- en sisklanken een imposant beeld van machtige oceaangolven. Jan-Peter de Graaff haakt in Rimpelingen voor cello en ensemble aan bij traditionele harmonieën en melodieën. De Rus Alexander Khubeev kiest daarentegen in The Codex of Thoughtcrimes juist voor het andere uiterste. Hij won de Gaudeamus Award 2015 met het al even tegendraadse Ghost of Dystopia.

Bijna geen instrument klinkt zoals we het gewend zijn en de zangers uiten hun ‘gedachten die door anderen als misdaden worden gezien’ door wc-rollen. Het vervormde gekreun en gepiep lijkt wel wat op de manier waarop walvissen met elkaar communiceren. Gaandeweg ga je snakken naar een ‘gewone’ toon. Muzikaal is dit Russische Carnaval des animaux misschien niet helemaal overtuigend, maar geestig en aansprekend is het wel.

Timbre en eenvoud

Voorafgaand aan dit concert sprak ik met de vijf genomineerden, Sky MacKlay; Ethan Braun; Ivan Vukosavljevic; Aart Strootman en Chaz Underriner. Ondanks hun onderlinge verschillen, zijn er wel degelijk raakvlakken tussen de jonge muziekpioniers. Zij delen een fascinatie voor timbre en werken graag met een minimum aan materiaal.

In Brauns Discipline produceren vier gitaren in dezelfde, afwijkende stemming, een complex weefsel aan boventonen. Vukosavljevic bouwt in Atlas Slave een hypnotiserende klankwereld vanuit een met strijkstok bespeelde gitaar. MacKlay presenteert in Many Many Cadences voor strijkkwartet een geleidelijk in glissandi uiteenvallende reeks cadensen.

Herwaardering muziektraditie

Tijdens de concerten van de cellist Alistair Sung en het IEMA Ensemble – waar anders dan verwacht het werk van de genomineerden ontbrak – bleek hoezeer jonge componisten de muziektraditie weer omarmen. De Amerikaanse Caroline Shaw baseerde In manus tuas voor cello solo op het gelijknamige motet van Thomas Tallis. Zij verweeft sonore flarden oude muziek organisch met moderne, meer industriële klanken. Het stuk kreeg een stijlvolle uitvoering van Sung.

De Japanse Yukiko Watanabe deconstrueert Bachs Goldberg Variationen in Nue voor piano en ensemble. De pianist vertolkt – hortend en stotend – het origineel, als een schim gevolgd door een koto en een onder de vleugel gezeten klarinettiste. Een slagwerker bespeelt een bloempot en projecteert vergeelde vakantiekiekjes. – Een mooi zinnebeeld van onze langzaam vervagende herinneringen, niet alleen aan Bachs muziek maar ook aan ons eigen verleden.

De Schotste Genevieve Murphy figureerde zelf als verteller annex zangeres in Squeeze Machine, geïnspireerd op het leven van haar autistische broer. In dit theatrale stuk debiteert zij met uitgestreken gezicht surrealistische teksten over de door angst en eenzaamheid gekwelde ‘Artuur’.

Diens in zichzelf gekeerde personage wordt geregeld opgeschrikt door lawaaiige opnames uit een overvolle kroeg, waar accordeon- en doedelmuziek wordt gespeeld. Het vermakelijke stuk werd perfect en in opperste concentratie uitgevoerd door het IEMA Ensemble, een academie voor jonge musici van Ensemble Modern.

Apocalyptische smeekbedes

Klapstuk van de donderdag was de wereldpremière van Lacrimosa voor zeven violen van de Oekraïens-Nederlandse componist Maxim Shalygin. Hij had zich altijd afgevraagd waarom het traditionele Requiem maar één lacrimosa bevat, de smeekbede van zondaars om mededogen en eeuwige rust. ‘In mijn beleving is dit deel het magische brandpunt waarin alle belangrijke ideeën samenkomen’, schrijft hij in een eigen toelichting. ‘Misschien daarom is het steevast ook het mooiste deel: vol gevoelens van pijn en catharsis.’ Daarom besloot hij zelf maar ‘een soort requiem te componeren.’

Dat werd Lacrimosa, or 13 Magic Songs. Shalygin dirigeerde zelf de zeven violisten van het mede door hem opgerichte ensemble Shapeshift. Lichtvoetige, elkaar innig omstrengelende motieven (‘Light’), omineus gezoem (‘Insects’) en verwoed over de snaren kolkende arpeggio’s (‘Stream’) worden afgewisseld met momenten van pure, etherische schoonheid (‘Lullaby’), driftige pizzicati (‘Rain’), gierende glissandi (‘Sirens’) en furieus wapengekletter (‘Prayers’).

Shalygin voert ons door een scala aan emoties, waarin de nadruk echter ligt op gevoelens van wanhoop, vrees en woede; de apocalyps is nooit ver weg. De op blote voeten spelende musici leken met hun woest bewegende lijven en armen soms onder hun zware taak te bezwijken. Maar dankzij hun totale overgave droegen zij sterk bij aan een enerverende luisterervaring.

Lacrimosa werd gecomponeerd in opdracht van de Gaudeamus Muziekweek. Het festival heeft de afgelopen jaren het accent verschoven naar communicatieve muziek. Daardoor heeft het merkbaar meer aansluiting gevonden bij een algemeen publiek; de concerten van Sung en IEMA waren (goeddeels) uitverkocht. Of met Shalygins intense, tot het hart sprekende Lacrimosa voorgoed een punt wordt gezet achter de academische ‘piep-knor’, zal nog moeten blijken, maar de teerling is geworpen.

Na afloop van het concert werd het publiek gevraagd een cd-uitgave van Lacrimosa te helpen realiseren via Voordekunst. Mijn advies: doen!

 info en kaarten: https://gaudeamus.nl/