Op 26 april 1986 vond er een ontploffing plaats in de kerncentrale van Tsjernobyl, Oekraïne. Het is tot op heden één van de meest catastrofale rampen veroorzaakt door de mens. De gevolgen van de kernramp zijn zelfs vandaag nog merkbaar. Voor menig mens staat Tsjernobyl voor een lang vergeten herinnering. Plekken met een macabere geschiedenis hebben altijd mensen getrokken en dat is met Tsjernobyl niet anders. De spookstad is tegenwoordig een Instagram-waardige omgeving. De ramp— en de daarna opeenvolgende gebeurtenissen— heeft alle ingrediënten die perfect zijn voor een interessant scenario. HBO vond dit blijkbaar ook en besloot er een miniserie over te maken: Chernobyl. Ik mocht al enkele afleveringen kijken van deze boeiende serie.
In de doofpot
Toen ik mijn vader vroeg wat hij nog wist van de Tjernobyl ramp, antwoordde hij: “Niet zoveel.” Volgens hem was er weinig informatie beschikbaar. De Sovjet-Unie probeerde uit alle macht ervoor te zorgen, dat er zo weinig mogelijk naar buiten kwam over de ernst van de ramp. Dit wordt ook op een pijnlijke manier duidelijk gemaakt in de serie. Chernobyl geeft een fascinerend chronologisch overzicht van en inzicht in het verloop van de ramp. Het is verbazingwekkend om te zien hoe men — de arbeiders, hulpverleners, het bestuur van de centrale, leden van de Communistische partij en Sovjet leider Gorbatsjov— ermee omging. Gorbatsjov roept tijdens een bijeenkomst: “Our power comes through the perception of power.” Daar draaide het om. In die tijd was de Koude Oorlog natuurlijk nog een feit. Gezichtsverlies is dan ondenkbaar. De Staat is het belangrijkste. Communisme op zijn best. Op een dergelijk moment besef je dat een democratie toch echt een zegen is.
Bezegeld lot
Complete ontkenning resulteert in totale geheimhouding. Hiervoor is opoffering nodig. Zowel bewust als onbewust. Hulpdiensten, arbeiders en mensen uit de omgeving zijn zich niet bewust van hun gitzwarte toekomst, terwijl een groep van mijnwerkers met open ogen hun lot ondergaat. Ze hebben geen keuze en dat beseffen de werkers zelf maar al te goed. Als kijker zie je het tijdsverloop van de ramp —met enige kennis van de gevolgen— met lede ogen aan. Ironisch genoeg heeft de Koude Oorlog ervoor gezorgd dat Gorbatsjov en de Sovjet Staat de informatie niet langer verborgen kon houden; beelden van de Amerikaanse satellieten brachten de ramp in beeld: “De wereld weet het.”
Gevoel van frustratie
Net als sommige personages voel je de frustratie en wanhoop van binnen opborrelen. Elke actie en ieder advies dat gebaseerd is op het feit om hulp te bieden wordt geblokkeerd; mensen evacueren, jodiumpillen uitdelen, quarantaine. Zelfs wanneer de Russische top op de hoogte is van de catastrofe, is alles nog gericht op het beperken van de informatie. Ongelooflijk om te zien hoe de Sovjet-Unie miljoenen mensen op wilde offeren voor de Staat en de perceptie van macht. Het gevoel van frustratie dat je als kijker ervaart is, ook het resultaat van een perfecte montage. Scènes waarin duidelijk wordt dat de uranium kern ontploft is, worden opgevolgd door beelden waarin kinderen buitenspelen terwijl er radioactieve deeltjes op hun neerdalen. Niet te vergeten de shots van de brandweerlui die langzamerhand van binnen vergaan terwijl zijn in het hart van de ramp aan het werk zijn.
Een bepaald personage riep contrasterende gevoelens op. Hoewel ze een slachtoffer is van de situatie— als vrouw van een brandweerman— liegt ze en slaat alle adviezen van het medisch personeel in de wind. Ze brengt niet alleen haarzelf, maar ook het leven van haar ongeboren kind in gevaar. Een gevoel van dubio ontstaat. Moet je medelijden met haar hebben of is het meer een geval van ‘wie niet horen wil, moet maar voelen?’ Een goed verhaal zorgt voor verschillende en conflicterende emoties. Daar is Chernobyl zeker in geslaagd.
Het had erger kunnen aflopen
De realisatie van wat er had kunnen gebeuren slaat ook in als een bom. Chernobyl toont op een dramatische, maar realistische wijze een scenario van de eventuele gevolgen. Valery Legasov ( Jared Harris), een nucleaire natuurkundige is degene die men de ernst van de situatie doet inzien. Eerst moet hij de stoïcijnse plaatsvervangende premier Boris Shcherbina (Stellan Skarsgård ) — hoofd van de Tsjernobyl commissie — weten te overtuigen. Aan de hand van vergelijkingen en voorbeelden schetst Legasov, zowel voor de personages als voor de kijker, een angstaanjagend scenario. Ook wordt er een vergelijking gemaakt met de bom op Hiroshima; de hoeveelheid straling die in twintig uur vrijkwam in Tsjernobyl kan worden vergeleken met veertig Hiroshima bommen. Wat als? Als de maatregelen niet hadden geholpen, dan was het aantal slachtoffers ontelbaar geweest. Verder zou de omvang van het getroffen gebied— onder andere ook Roemenië, Hongarije en Tsjechië — immens zijn geweest.
Verloren toekomst
Uiteraard heeft de verwoestende werking van uranium — vervoerd door lucht en water— zijn effect gehad op de natuur en de mens. Het had echter nog dramatischer kunnen zijn. Wederom met behulp van de montage. Indrukwekkend wide-angle shots van flora en fauna en van de wijde omgeving van Tsjernobyl, doen je realiseren hoe catastrofaal de ramp is en hoe veel erger het had kunnen zijn. Dit te bedenken dat de stralingsmeter in Minsk (400km verwijderd van Tsjernobyl) binnen een dag afging en in Zweden ook verhoogde niveaus van radioactiviteit werden gemeten. Dat zelfs de doden een bedreiging zijn voor de levenden, wordt pijnlijk duidelijk wanneer de lichamen van de omgekomen arbeiders en brandweerlui in loden kisten in een massagraf worden getakeld en daarna worden overgoten met beton.
De serie toont een race tegen de klok. Dit wordt prachtig weergegeven in scènes waarin duidelijk te zien is dat de inwoners per direct zijn geëvacueerd; de was hangt aan de lijn en in restaurants staat het eten nog op de tafels. Een ware spookstad.
De donkere, dramatische cinematografie en een sterke cast (o.a. Jared Harris, Stellan Skarsgård en Emily Watson) zorgen voor een beklemmende en fascinerende weergave van de kernramp in Tsjernobyl.
Goed om te weten: Chernobyl is vanaf 7 mei te zien bij Ziggo Movies & Series.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
