We naderen aflevering 200 van Parel Radio, een reeks van audiomateriaal dat ertoe doet. Gezicht van de culturele podcast is onafhankelijk radiomaker Stefanie Visjager. In de luisterarchieven duiken, makers interviewen en het publiek meevoeren met kalme vertellersstem zijn allemaal onderdeel van haar takenpakket. Sinds de geboorte van de term podcast in een Guardian artikel uit 2004, loopt het de spuigaten uit met online audio. In 2022 zijn er naar verwachting 125 miljoen vaste podcastluisteraars wereldwijd. Dat maakt Parel – met haar belofte om waardevolle hoorspelen en radioprogramma’s op te rakelen, relevant. Het is een canonachtige wegwijzer. “Een haven waar mooie documentaires samenkomen”, aldus Visjager.
Rare Amerikaanse uitwas
De podcast succesformule in een notendop volgens Visjager: “Ze openen werelden die ik niet kende en waar ik helemaal in word meegenomen, waardoor ik de wereld iets beter snap”. Visjager is begonnen met Parel Radio omdat de NPO “niet deed aan podcasts”. Dat was een soort “rare uitwas uit Amerika die hier nooit zou komen”. Bovendien te veel gedoe. Zelf een ervaren hoorspel- en documentairemaker, frustreerde dat haar nogal. Want steeds je ziel in een project stoppen dat slechts één keer gezien wordt, dat moet toch anders kunnen?
Na jarenlang smeken en handjes vasthouden (“binnen vierentwintig uur heb ik een podcast”; “ik wil het gratis doen”) liet NPO haar in 2015 begaan. Toen Parel ineens een van de grootste podcasts van Nederland was, werd ook de juridische afdeling wakker. Want dat kan toch zomaar niet, iemand anders’ programma’s plaatsen? Dat bleek een formaliteitenkwestie.
Veel komt van onafhankelijke makers zoals de Correspondent of een VRT (juist, dat is België). “Neem de jongens van Lub Tropiana. Die zijn van niemand, die zijn van zichzelf en werken allebei gewoon bij een bank”. Volgens Visjager zijn dat soort Radiomakers nogal eens verbaasd: mogen wij ook meedoen?
Geen babbelradio
De geselecteerde Nederbelgische radiodocumentaires gaan verder dan de gemiddelde cast. Ze schroeven echt aan je wereldbeeld. “Babbelradio, ik houd daar niet van. Twee gasten met een microfoon en dan maar leuteren”, aldus Visjager. Uitzonderingen daargelaten. Parel #147 Kun je even langskomen is in feite twee mensen die praten, maar sterk verhalend en spannend opgebouwd. In Parel #165 De Vogelspotcast gaan twee jeugdvrienden kletsend op zoek naar vogels, maar de blauwborst boeit ineens mateloos. Voor je het weet ben je twee uur verder en zit je de witwangstern te googelen. “Je hoort het geluid van buiten, wat zijn ze grappig, en gaan ze die vogel nou vinden?”
Eenzelfde sfeer creëert Staatsbosbeheer met Groene Oren. Daarin interviewt Chris Bajema dieren, zoals het fragiele gentiaanblauwtje (Lies Visschedijk) en de arrogante zandhagedis (Leopold Witte) – Parel #150. Ontzettend droog, maar informatief, hilarisch, licht filosofisch, wederom goede radio. Dat is volgens Visjager anders dan “ouwehoeren in een studiootje: Wat heeft die bekende Nederlander deze week gezegd?”
Drama en zintuigen
Wat zijn de pareltjes van Visjager zelf? Parel #19 over de familie Omerovic is bijgebleven. Gezin vlucht uit Bosnië naar Nederland. Ze willen één ding niet: steun van de overheid. Alles zelf doen. “Zijn ze niet koppig? Moet je dit je kinderen wel aan doen? Zullen ze teruggaan?” vragen van Visjager zelf. Ze moeten om vier uur op om bij te verdienen in de vleesfabriek, wonen in een slechte buurt, maar ze redden het. Het zijn de autoriteiten die zich er geen weg mee weten, een gezin dat geen hulp wil accepteren. “Zo’n verhaal biedt een opening om dramatiek te voelen waar je normaal ver van verwijderd bent. Facetten van onze samenleving waarvan ik denk: dit zou iedereen moeten weten, want dan snap je ons land en de wereld beter.”
Ook Parel #59 Sterk is zo’n verhaal. Bekende Nederlandse sporter scoort goud, schittert, en dan opeens is ‘ie weg. Niemand weet waar hij is. De maakster gaat op onderzoek uit, komt uit bij zijn jeugd. Moeder geestelijk ziek, verwaarloost haar kinderen. De krant zou zeggen: dit is er gebeurd, waarom, hoe laat, wanneer? Zo’n cast ‘zegt’ helemaal niks. Het begint met enkele geluiden, de maker geeft de eerste details vrij. Dit waren de kleuren in de lucht en zo rook het huis. Een tweede personage loopt binnen. Pas dan komen die vragen. Waar is de sterkste man van Nederland gebleven en wat heeft hij in vredesnaam gedaan met…? Het antwoord hoor je pas na 45 minuten onafgebroken suspense. Knap radiowerk. En in Parel vind je volgens Visjager alleen zulke verhalen.
Tijdloos luisteren
Audio uit het verleden zet aan tot nadenken over relevantie. Parel Radio casts staan “los van tijd”. #156 De stadsastronaut, een reisverslag van een doe-het-zelf ruimtevaarder op zoek naar toekomstperspectief, neemt dit heel letterlijk. De opdracht: denk wat vaker in de ‘lange tijd’, zoals een boom die de mens overleeft. Met zo’n astronautenblik zie je geen 24-uurseconomie, maar eenheid, en dan kunnen we eindelijk de klimaatcrisis oplossen.
In een culturele sector die wordt geregeerd door clickbait en SEO, zijn de ingrediënten van de succesvolle podcast nog altijd conservatief: verdieping en begrip. “Het zijn vaak tragische verhalen. Zoals in #170 Van Twee Kanten, waarin een grote liefde wordt overstegen door een dito gokverslaving. Je snapt ineens heel goed dat iemand iets gedaan heeft”, zegt Visjager, “je gaat allemaal vragen stellen: hoe kunnen we dit nou oplossen, hoe kan de samenleving dit laten gebeuren?”
Leren van de verhalen van onbekenden, dat is tijdloos. De NPO kan het bewijzen, want elke parel – niet alleen het nieuwste, wordt min of meer even vaak beluisterd. Er ontstaat volgens Visjager zelfs een competitieve sfeer rondom het luistertempo: “Ik krijg soms mailtjes ‘Ik ben twee maanden geleden begonnen en nu al bij 100”.
Intiemer dan de docu
Ook qua band met de luisteraar is de podcast een unicum. “Hij of zij vertelt dit speciaal voor mij”. Toen Visjager alleen nog documentaires maakte, hoorde ze nooit wat. Sinds Parel krijgt ze brieven van luisteraars “dat ineens ’s nachts wakker liggen niet meer erg is, of dat een fragment troost heeft geboden”.
Dat heeft gevolgen voor het gedrag van een host, weet Visjager. “Als ik iets presenteer voor radio praat ik anders dan in een podcast. Daar is meer plek voor intimiteit. Waarom ik het mooi vind, waar ik over twijfel.” Je hoeft volgens haar ook niet alles mooi te vinden. Maar soms moet je doorzetten. “Ik wil het liefst alleen dingen die ik 100% geniaal vind, maar soms is een stuk minder goed en komt er later iets briljants.” Dat doorleven met de luisteraar creëert blijkbaar een soort Cast Away gevoel. Samen gestrand op een onbewoond verhaleneiland. Een sprong in het diepe, op zoek naar een parel.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
