In het Franse taalgebied heeft iedereen l’Étranger (De Vreemdeling) van Albert Camus gelezen. Het boek uit 1942, dat veel Nederlanders ook hebben gelezen, al was het maar omdat het lekker dun is voor de leeslijst Frans, verhaalt over een witte Franse inwoner van Algerije, een zogenaamde pied-noir, die zo overtuigd is van de absurditeit van het leven dat hij een Arabier vermoordt, zonder een echt helder motief. Kamel Daoud, een Algerijnse auteur, schreef in 2014 het boek Meursault, Contre-Enquête, waarin hij de naamloze arabier een naam en een bestaan geeft, als reactie op het onverschillige kolonialisme van de hoofdfiguur uit Camus’ boek.
In het Holland Festival is dit jaar een voorstelling te zien, gemaakt door Schauspielhaus Zürich en Théâtre Vidy-Lausanne, waarin op het gegeven van de naamloze Arabier in het werk van Camus wordt ingegaan. Twee acteurs, de in Marokko geboren Mounir Margoum, en de pied-noir Thierry Raynaud spelen de rollen van Daoud en Camus in een bij tijden wervelend spektakel waarin uiteindelijk ook schoten klinken.
Een e-mail van de uitgever
Ik sprak de acteurs na afloop. Thierry Renaud vertelt hoe ze tot de voorstelling zijn gekomen: ‘Regisseur Nicolas Stehmann wilde eerst een bewerking maken van het boek Meursault, Contre-Enquête. Als je dat leest, voel je dat het zo veel te maken heeft met l’Étranger, dat je ze niet meer los van elkaar kunt zien. Het verliest zijn smaak als je ze los van elkaar ziet. Als je l’Étranger kent en je leest Daoud, is het veel interessanter.’
‘We wilden dus aan beide boeken werken, maar toen kregen we een e-mail van de uitgever van Catherine Camus, de kleindochter van Albert Camus, dat we geen letter uit l’Étranger mochten gebruiken, als we het in verband zouden brengen met Daoud. We mochten dus wel l’Étranger bewerken, maar dan zonder Contre Enquête daarbij te gebruiken. Toen we daarover nadachten, ontdekten we dat dit precies de kern was van ons project: hoe maak je ‘een Arabier’ dood?’
Een geschenk uit de hemel
Mounir Margoum valt hem bij: ‘Het was een geschenk uit de hemel. Ik weet nog dat Thierry zei: nu heb ik geen legitimatie meer om aan dit project mee te doen, als witte fransman. Ik zei tegen hem: je ouders komen uit Algerije, je bent even gerechtigd om mee te doen als ik, want ik ben geen Algerijn, maar in Marokko geboren. Zo raakten we aan de praat.’
Thierry Renaud bevestigt hoe belangrijk Camus is: ‘l’Étranger is een klassieker in Frankrijk. Iedereen leest het op school, het hoort bij je bagage. Het is een referentiepunt.’
Een Frans dorpje
Margoum kende het boek niet: ‘Bijna iedereen heeft het gelezen, of heeft er op zijn minst van gehoord. Het hoort bij school. Ik ben een van de weinigen die het niet had gelezen. Ik ben het gaan lezen toen we dit project begonnen. Toen ik het uit had, zei ik: wow, wat een ongelooflijk boek. Ik wist dat het in Algerije speelde, maar het leek wel of het in een klein Frans dorpje speelde. Alle personages zijn Frans, behalve ‘l’Arabe’, die eigenlijk een vreemdeling was in zijn eigen land. Daarna las ik het boek van Daoud, en die vroeg zich ook af waarom de arabier in l’Étranger niet eens een naam had. Ik snapte waarom Camus het destijds zo deed. Hij beschreef hoe iemand ter dood veroordeeld werd, niet omdat hij een man vermoord had, maar omdat hij niet had gehuild op de begrafenis van zijn moeder. De Arabier krijgt geen naam. Leven we in hetzelfde land?’
Een daad van agressie
Thierry Renaud werd vooral gegrepen door de absurditeit van het gegeven: ‘Meurseault is de centrale figuur van het boek, terwijl de wereld om hem heen volkomen abstract is. Er zijn liefdesaffaires, maar die zijn volledig conventioneel. Ik was vooral daardoor geschokt. En nu zijn er veel Fransen die het niet vinden kunnen dat we dit boek becommentariëren. Ik sprak een vriend, die dit toneelstuk beschouwde als een agressieve daad.’
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
