Hilarische debatdriften en bestuur in Laagland van HNT

De koppen vliegen tegen elkaar van praktisch opgeleide oude leden van een vereniging aan de Weteringseplas waar een gedreven ondernemer drijvende woningen komt testen, onder lokaal bestuur dat de kant van duurzaamheid oftewel het nieuwe geld kiest.

Op de autoradio op weg naar de voorstelling liet NPO Klassiek een vraaggesprek horen met uitstekende biograaf Sjeng Scheijen over choreograaf Hans van Manen. Hij moest – in tegenstelling tot Rudi van Dantzig – niets hebben van politieke – of identiteitsboodschappen. Ze beperkten de diepgang van zijn danskunst te veel.

In NRC wordt Laagland gekraakt als ‘cartoonesk’ oftewel een te simplistische poging tot een scherp stuk, Volkskrant beaamt dit in een mildere beoordeling. Inderdaad had meer diepgang wellicht niet misstaan, maar juist de keuze voor volledige herkenbaarheid, zeg maar transparantie, is de kracht van Laagland als satire. Clichés en ophef kennen we letterlijk uit de hedendaagse debatten – zo oppervlakkig als de gemeentelijke website – en deed me jaren geleden al de knop omdraaien bij kletsshows.

Ook in het Jaar van Fortuyn keken we niet naar buitengewone diepgang met types die nog nauwelijks verrassingen boden. Toch boeide het vanwege voortreffelijk acteren met vlijmscherpe dialogen. De Deense serie Borgen is alom geprezen, maar ik vond die nogal voorspelbaar en was er spoedig klaar mee. De kwestie: hoe bundel je herkenbaarheid aan diepgang?

Lokale slachtoffers

Nathan Vecht, gekroond voor ‘Het jaar van Fortuyn’ als beste tv-serie, schreef op verzoek van regisseur Eric de Vroedt van Het Nationale Theater (HNT) een script over de polarisatie in Nederland. Het thema van Laagland is ‘het klimaat’, met strijd tussen de lokalen (somewheres) en mondialen (anywheres). De progressieve kant krijgt vorm in de Startup Aqualand die de wereld wil veroveren met duurzame woningen op het water; het conservatieve in een lokale Reddingsbrigade die met hun lokale strandje moeten plaatsmaken.

Vecht laat dit klimaatconflict beslechten door gehaaide ondernemers met  hun ‘win-win’ voor ‘het klimaat’, hun bankrekeningen en de te zwakke overheid. Net zo cliché als het persoonlijke wedervaren van ondernemer Hugo (Joris Smit) die een tweede leg met zakenpartner Nanda (Soumaya Ahouaoui) heeft, met een opstandige oudere dochter en cynische ex (Tamar van den Dop).

En bij de Reddingsbrigade lijden ambulanceverpleegkundige Yvon (ook Tamar van den Dop) onder de zorg voor gehandicapte dochter Melissa (Emma Buysse) en man Ferry (Mark Rietman) onder verlies van z’n vaste baan; en zien ijzerwinkelier Ronald (Marc Kraan) en onderwijzeres Corine (Betty Schuurman) hun dagelijks bestaan in de verdrukking komen door schaalvergroting en terugtredende overheid. Hoe cliché wil je het hebben?

En dan komt dit alles na vermakelijke introducties van het doen en laten, opvattingen en verwachtingen van beide kampen bij elkaar voor een ‘keukentafelgesprek’ onder leiding van wethouder Dieuwertje (Esther Scheldwacht). Daar ontstaat onweer zoals je niet anders kunt verwachten, maar de bliksemschichten en het gedonder zijn net wat te voorspelbaar. Zeker als blijkt dat de wethouder zich door projectontwikkelaar van Ecoland (Alwin Pulinckx) in de luren liet leggen met een keuze voor de investeerders.

Minder tekst, meer drama

Dit deel vond ik wel goed, temeer daar Vecht erin slaagt om je te laten identificeren met de goede bedoelingen van nagenoeg alle deelnemers, en tegelijkertijd hun kortzichtigheid in dat mislopende gesprek en daarna zo irritant is dat je denkt: waarom, in vredesnaam?

Toch had De Vroedt meer dramaturgie mogen inbrengen en de tekst van Vecht voor een kwart kunnen schrappen, waardoor fraaie dialogen beter tot hun recht komen. HNT maakt theater en geen tv-serie (waar het script trouwens geschikt voor is, benieuwd hoe de rechten zijn geregeld). Dat Vecht zegt satire te verkiezen boven tragikomedie is precies de begrenzing die Hans van Manen kennelijk bedoelde om engagement te ontwijken.

Meer drama biedt het geweldige slot met vlijmscherpe dialogen ontaardend in fysiek geweld tussen de opponenten Hugo en Ferry; met als sturend element dat Ferry klussen moet werven op een algoritmisch platform van Hugo, die Ferry ziet aanbellen om zijn internetverbinding te herstellen. Met tenslotte de toekomstdromen van Nick (Alex Hendrickx), zoon van het Reddingsbrigadepaar, en Mette (ook Emma Buysse), de oudere dochter van Hugo, gegoten in zoete muziek.

Heb zeer genoten van Laagland, niet enkel door fraaie muziek  en decor maar bovenal het voortreffelijk acteren van Mark Rietman – heerlijke intonatie, gemaakt voor ironie -, Joris Smit en Tamar van den Dop; en de ook rolvaste Soumaya Ahouaoui, Betty Schuurman, Esther Scheldwacht, Mark Kraan en Emma Buysse.