Tweede editie Refresh Amsterdam toont werk van 20 kunstenaars rondom oorlog en conflict

Het Amsterdam Museum nodigde via een open oproep makers uit om een voorstel in te dienen voor een werk rond het thema War & Conflict. Er kwamen ruim 150 inzendingen binnen. De selectiecommissie* koos twintig van deze voorstellen uit voor deelname aan Refresh Amsterdam #2. De namen van de geselecteerde kunstenaars, soms in duo’s of als collectief, zijn Nasam Abboud & Yazan Maksoud & Roua Jafar, Kristina Benjocki, Marcel van den Berg, Luan Buleshkaj, Dina Danish, Ehsan Fardjadniya & Raul Balai, Tina Farifteh, Clinton Kabena, Ayşen Kaptanoğlu, Susanne Khalil Yusef, Gert Jan Kocken, Senka Milutinović, Vika Mitrichenko, Sithabile Mlotshwa, Pieter Paul Pothoven, Ratu R. Saraswati, Anika Schwarzlose & Elena Khurtova, Victor Sonna, Handan Tufan en We Sell Reality.

Amsterdam is mede gevormd door oorlogen en de gevolgen daarvan. Zo is de stad al eeuwenlang een toevluchtsoord voor velen. Tegelijkertijd heeft Amsterdam zelf ook bijgedragen aan oorlog en onderdrukking op diverse plekken in de wereld. Dit resulteert in een grote diversiteit aan bewoners. Nog steeds dragen veel mensen oorlog met zich mee, ook in het Amsterdam van 2023.

De werken in de tentoonstelling gaan soms over een persoonlijke familiegeschiedenis of identiteit, in andere gevallen richten ze zich op meer algemene reflecties op een conflictsituatie. Van Syrië tot Oekraïne, van Kosovo tot Congo: de kunstenaars vragen erkenning voor onderbelichte kanten van oorlogs- of conflictsituaties en reflecteren op de betekenis van veerkracht en verzet. Trauma, verwerking en humor spelen een belangrijke rol. Ook is er aandacht voor de doorwerking van oorlog in verschillende generaties.

Deelnemend kunstenaar Senka Milutinović (Belgrado, Servië, 1999) vat dit treffend samen: “As an individual, I didn’t grow up to be an immediate witness of war. Instead, I was the witness of witnesses whose reality and recent memory impacted how my generation was raised.” (“Ik groeide niet op als een directe getuige van oorlog. In plaats daarvan was ik de getuige van getuigen wier realiteit en recente herinneringen impact hadden op hoe mijn generatie is opgevoed.”)

“In de voorstellen zagen we hoe oorlog en conflict doorwerken in het leven van kunstenaars,” aldus Imara Limon, curator van de tentoonstelling vanuit het Amsterdam Museum. “Soms gaat het om een eerdere generatie, in andere werken om een gebied in het buitenland. Het blijft voor altijd bij deze makers, ook al wonen ze nu in Amsterdam. Ik werd verrast door de aangrijpende en creatieve wijze waarop kunstenaars dit verbeelden door hun installaties, video’s en performances. Ik kan niet wachten tot het publiek dit straks ook kan ervaren.”

Hoofdpartner van deze tweede editie is We Sell Reality, een kunstcollectief van gedocumenteerde en ongedocumenteerde makers. Daarnaast werkt het Amsterdam Museum voor Refresh Amsterdam #2 nauw samen met toonaangevende instellingen voor kunst en cultuur verspreid door Amsterdam: AGA LAB, de Appel, CBK Zuidoost, Framer Framed, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Kriterion, Melkweg Expo, Openbare Bibliotheek Amsterdam, OSCAM, Pakhuis de Zwijger, Paradiso, P/////AKT, Podium Mozaïek, Rijksakademie van beeldende kunsten, ROZENSTRAAT – a rose is a rose is a rose, Sexyland World, Stichting NDSM-werf, The Black Archives, Tolhuistuin en W139.

Alle werken in de tentoonstelling zijn nieuw of recent gemaakt. Het gaat om werken uit verschillende disciplines, waaronder beeldende kunst, vormgeving, performance, videokunst, multimedia-installaties en textielwerk. De werken zijn afwisselend intiem, confronterend, abstract en humoristisch.

Zo ontleedt Tina Farifteh (Teheran, Iran, 1982) met haar audiovisuele installatie The Flood het idee van water als metafoor voor de mensen die elk jaar Europa proberen te bereiken via de Middellandse Zee en die met termen als ‘asieltsunami’ of uitspraken als ‘we worden overspoeld door migranten’ worden geduid als bedreiging.

Tina Farifteh. The Flood, 2021-2023. Foto: Pauline Niks.

Gert Jan Kocken (Ravenstein, Nederland, 1971) toont een grote versie van Depictions of Amsterdam, een archiefwerk samengesteld uit een reeks stadsplattegronden. Ze werden gebruikt in Amsterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals de ‘stippenkaart’ die de verspreiding van Joden over de stad weergeeft.

Gert Jan Kocken. Depictions of Amsterdam 1940-1945, 2009-2023. Foto: Gert Jan Kocken.

Het digitale kunstwerk Momentary Lapse in Memory van Senka Milutinović is een interactieve omgeving gebaseerd op herinneringen van familie en vrienden van Milutinović rond de NAVO-bombardementen van 1999 op voormalig Joegoslavië.

Still uit digitale kunstwerk Senka Milutinović. Momentary Lapse in Memory, 2023

Gedurende de looptijd van Refresh Amsterdam #2 zijn op diverse locaties in de stad werken van de geselecteerde makers te zien, zoals het tweede deel van Clinton Kabena’s installatie Landed Rock (2022) op de NDSM-werf, het neonkunstwerk Bidnan3eesh – بدنا نعيش (WE WANT TO LIVE) (2022) van Susanne Khalil Yusef bij OBA Oosterdok en de installatie Overtoom 274 (2023) van Pieter Paul Pothoven bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Verder zullen bij partners nog meer installaties openen met het thema War & Conflict. Zo is van 7 oktober 2023 tot en met 14 januari 2024 bij Framer Framed de tentoonstelling Performing Colonial Toxicity te zien met werk van Samia Henni en van 19 november tot en met 17 december bij P/////AKT het tweede deel van Anika Schwarzlose en Elena Khurtova’s installatie Residue (2023).

Het eerste onderdeel van het publieksprogramma vindt direct plaats in het openingsweekend: het symposium War, Conflict, and the City op zondag 8 oktober van 16.00 tot 18.30 uur in het Amsterdam Museum aan de Amstel. Op 9 december is het museum ’s avonds te bezoeken tijdens AM Invites. Ook wordt aanvullende programmering georganiseerd door samenwerkingspartners, zoals drie herdenkingsbijeenkomsten door kunstcollectief We Sell Reality voor conflictsituaties en oorlogen waarmee de groep nauw verbonden is: in Framer Framed op 25 november, in Sexyland World op 3 december en in het Amsterdam Museum op 9 december.

De website van het Amsterdam Museum biedt verdieping op de tentoonstelling, met onder meer essays door gastauteurs. Schrijver en journalist Chris Keulemans, tevens lid van de selectiecommissie van Refresh Amsterdam #2, beeldt zich de stad opnieuw in aan de hand van kunstwerken in de tentoonstelling. Lara Khaldi, artistiek directeur van de Appel, analyseert de artistieke praktijken van We Sell Reality en Ehsan Fardjadniya & Raul Balai, die gaan over ongedocumenteerden in de stad. Daarnaast wordt tijdens bovengenoemd symposium het nieuwe online wetenschappelijke tijdschrift Amsterdam Museum Journal (AMJournal) gelanceerd. Dit tijdschrift zal twee keer per jaar verschijnen en toegankelijk zijn via de website van het museum. De eerste editie van AMJournal sluit aan bij Refresh Amsterdam #2 met het thema War, Conflict, and the City.

De eerste editie van Refresh Amsterdam werd georganiseerd rondom het thema Sense of Place en vond plaats van 11 december 2020 tot en met 25 juli 2021. 25 hedendaagse makers toonden toen werk over hun plek in de stad in het Amsterdam Museum. Het museum kocht erna drie werken aan voor de collectie.

* De selectiecommissie bestond uit kunstcollectief We Sell Reality, Imara Limon en Margriet Schavemaker (Amsterdam Museum), Huib Haye van der Werf (De Appel), Emily Shin-Jie Lee en Rita Ouédraogo (Framer Framed), Sjoerd Kloosterhuis (ROZENSTRAAT – a rose is a rose is a rose), Margarita Osipian (W139), Bengin Dawod (architect en stedenbouwkundige), Chris Keulemans (schrijver en journalist) en Sahar Shirzad (schrijver, programmamaker en mensenrechtenactivist).