Il est grand temps que l'enseignement de la littérature soit moins axé sur les hommes. (Trouve la Fondation pour la lecture)

‘Als scholen willen bijdragen aan een samenleving waarin inclusiever gedacht wordt, zouden zij literaire teksten van vrouwelijke en niet-westerse auteurs systematischer onder de aandacht moeten brengen.’ Deze aanbeveling komt nu eens niet uit de hoek van wat op de minder welriekende kanalen van Reddit SJW’s worden genoemd, maar van onderzoekers van de Stichting Lezen. Zij presenteerden eerder deze week een onderzoek naar leesgedrag en leesvoorkeuren van scholieren. De uitkomsten zijn opmerkelijk.

Laten we wel beginnen met een paar slagen om de arm. De conclusies zijn gebaseerd op de antwoorden van 1616 scholieren. Dat is inderdaad boven de drie procent van het totaal aantal eindexamenleerlingen in schooljaar 2017-2018 (91866), en dus is er een geldige steekproef van te maken. In dit geval is het natuurlijk wel even leuk om te kijken naar de non-respons, omdat dat natuurlijk ook iets zegt over voorkeuren.

Melige antwoorden

De onderzoekers melden melige antwoorden, onvolledige antwoorden en onwaarschijnlijke antwoorden, plus natuurlijk mensen die helemaal niks invulden: ‘2489 examenkandidaten kregen de enquête op hun school voorgelegd. 1886 van hen vulden de vragenlijst volledig in. Het is niet met zekerheid te zeggen waarom de overige 603 leerlingen de enquête niet (volledig) invulden. Het is mogelijk dat zij de titels van hun leeslijst niet meer wisten, geen motivatie hadden om deel te nemen aan een onderzoek over literatuur of afgeleid werden door andere leerlingen of applicaties op hun telefoon.’

Je zou dus ook kunnen zeggen, maar dan minder wetenschappelijk onderbouwd, dat bijna een kwart van de eindexamenkandidaten niks met literatuur heeft, maar, dat is kort door de bocht. De leerlingen die wel de moeite namen om de 27 vragen te beantwoorden, geven hoe dan ook een beeld.

Gouden ei

Dat beeld is niet gunstig voor canonieke literatuur van vóór het jaar 2000. Ik citeer:

• Het gouden ei is over de gehele linie van gelezen boeken een opmerkelijk duidelijke koploper. Historische gegevens suggereren dat dit al tijden het geval is: het boek domineert sinds jaar en dag de ranglijsten van de website scholieren.com.
• De literaire canon neemt onder de werken gepubliceerd vóór 2000 een prominente positie in op deze ranglijst. Tegelijkertijd zijn er ook veel relatief recente werken (van Bervoets, Bouzamour, Huff, Koch, De Loo, Lubach, Robben, Vuijsje, Wagendorp, Wieringa en Van der Zijl) die veel door leerlingen gekozen worden.
• Drie canonieke werken (Twee vrouwen, De donkere kamer van Damokles en Erik of het klein insectenboek) werden recent onder de aandacht gebracht via de campagne Nederland Leest.
• De teksten met een 6,5 of lager zijn alle canonieke werken, die meestal ook verplicht gelezen worden.
• 13 van de meestgelezen teksten scoren beneden het gemiddelde cijfer dat leerlingen aan boeken op hun leeslijst toekennen (6,7). ‘Veelgelezen’ betekent dus niet per definitie ‘veel gewaardeerd’.

Scène

Dat zijn nogal wat observaties. Er zijn er meer mogelijk. Zo constateren de onderzoekers dat toneel een van de minst gewaardeerde genres is. Niet verwonderlijk, als je ziet dat de leeslijsten gedomineerd worden door actuele en sprankelende toneeljuwelen als Warenar (PC Hooft) en vooral het best lastig leesbare Op Hoop van Zegen van Herman Heijermans. Waar zijn daar de werken van Frans Strijards of Gerardjan Rijnders? Peer Wittenbols? Sophie Kassies? Lot Vekemans? Of, om maar even een ander zijspoor te noemen: Judith Herzberg?

Er is dus iets mis met de bagage die docenten Nederlands meekrijgen, en hoe zij die vervolgens als literatuuronderwijs aan hun studenten meegeven. Dat vinden de onderzoekers ook: ‘De relatief lage leerlingwaardering voor historische literatuur vraagt om meer onderzoek naar de didactiek voor dit soort teksten, die door vwo-leerlingen conform de eindtermen gelezen moeten worden. Daarbij kan gedacht worden aan onderzoek naar manieren waarop zulke teksten verlevendigd kunnen worden om aansluiting te vinden bij de belevingswereld van leerlingen.’

Actueel

Lijkt me iets voor een vakgroep Letterkunde aan een gezaghebbende universiteit als de VU. O. Wacht. Wel, een van de andere universiteiten misschien? Wellicht dat aan een iets moderner instituut als de UvA, of de UU, de literatuur eens vanuit een wat actueler standpunt bekeken kan worden. En dan bedoel ik ook een iets actueler standpunt, voor wat literatuur eigenlijk is. Want wat blijkt uit het onderzoek: recente boeken, geschreven door vrouwen en niet-westerse auteurs, worden door de leerlingen veel hoger gewaardeerd dan mannelijke literatuur.

Toch bestaat het aanbod aan boeken in het overzicht voor meer dan tweederde uit mannenboeken. Die dus, ook door jongens, minder gewaardeerd worden.

Laatst kreeg een vrouwelijke auteur van haar uitgever te horen dat ze de volgende keer ‘wat literairder’ moest schrijven. Het werd niet verder toegelicht, maar het leek er sterk op dat hier werd bedoeld: ‘meer volgens de ongeschreven regels die veelal mannelijke critici, redacteuren en uitgevers in de afgelopen decennia als literair hebben vastgesteld’.

Noodzaak

Omdat vooral meisjes lezen, en meisjes ook het meeste waardering hebben voor de boeken die ze kiezen, en ook meisjes in het onderzoek het vaakst hebben aangegeven dat ze na school verder willen met literatuur, is er een mismatch. Dat zeggen de onderzoekers ook: ‘In de lerarenopleidingen wordt weinig aandacht besteed aan de manier waarop literatuuronderwijs, onder meer via de tekstkeuze van leerlingen, hiërarchische verschillen in stand houdt tussen mannelijke en vrouwelijke auteurs en tussen westerse en niet-westerse auteurs. De resultaten van dit onderzoek onderstrepen de noodzaak dit wel te doen.’

Vandaar dus. Meer vrouwelijke schrijvers, meer niet-westerse verhalen, minder ‘mannelijke’ lesstof. Voor je het weet moet de VU weer een letterenfaculteit optuigen.