Het nieuwste op het gebied van de vertoning van documentaires heeft niets te maken met websites of andere nieuwe media. Integendeel, de presentatie van de ‘live documentaire’ Utopia in Four Movements, waar IDFA de Europese première van had, grijpt in feite terug op de oervorm van de cinema, toen films werden vertoond met live muziek en een zogenaamde explicateur.
Die explicateur ofwel verteller is in dit geval Sam Green, de filmmaker die ook de Oscargenomineerde documentaire The Weather Underground op zijn naam heeft staan. Hij is gefascineerd geraakt door utopische idealen en de tragische teloorgang daarvan in de twintigste eeuw. Zijn verhaal begint met de Esperantisten die met hun nieuwe taal wereldvrede hoopten te brengen en eindigt met de wrange erfenis van oorlogen en ontspoorde revoluties. Green verliest daarbij de ironie niet uit het oog. De uitvinder van het overdekte winkelcentrum, nu het kapitalistische symbool bij uitstek, was een socialist.
Bij de vertoning van Utopia in Four Movements, gisteravond in De Brakke grond, stond Green zelf op het podium om het verhaal bij zijn film te vertellen, een tekst die bij normale documentaires vaak als voice-over is toegevoegd. Hij werd daarbij terzijde gestaan door The Quavers, een driemansformatie uit Brooklyn die, ook live dus, de muziek verzorgde, terwijl Greens compagnon Dave Cerf achterin de zaal het geluid mixte. Omdat de beelden als losse scènes op zijn laptop staan (daar merk je als kijker overigens niets van) kan Green per voorstelling nog gemakkelijk veranderingen aanbrengen. In dit geval had hij beelden van Nederlandse demonstranten toegevoegd.
Is deze veredelde lezing met lichtbeelden nu werkelijk zo veel anders dan de vertoning van een gewone film met de muziek als soundtrack en het commentaar als voice-over? Toch wel. Zo’n ellenlange vertelstem zou je normaal gesproken als vreselijk saai en eentonig ervaren. Dat is plotseling heel anders wanneer Green – een onderhoudend verteller met gevoel voor humor – in levende lijve voor de zaal staat. Dan ontstaat er een relatie met het publiek en verandert de filmvertoning in iets wat meer op theater gaat lijken.
Deze tamelijk exclusieve manier van vertonen brengt met zich mee dat Utopia in Four Movements voorlopig niet te downloaden is en ook niet op dvd verkrijgbaar. Want Green ziet de film zelf ook graag als uiting van een bescheiden utopisch idee: namelijk dat je films gezamenlijk in een bioscoopzaal moet beleven, en niet in je eentje achter je laptop.
Utopia in Four Movements is maandag 22 november nog te zien in De Brakke Grond.
Nederlands 
English (UK) 
Français 