Dans en muziek gaan in elkaar op in Gesamtkunstwerk SHIROKURO

Holland Festival ,,Ik gebruik graag het woord ‘Gesamtkunstwerk’. Licht, ruimte, materie, lichaam, geluid: het hoort allemaal bij elkaar. Elk aspect vormt een wezenlijk onderdeel van het geheel.”

Choreografe Nicole Beutler bereidt zich met pianiste Tomoko Mukaiyama en lichtonwerper Jean Kalman voor op de Nederlandse première van ‘SHIROKURO’, op 18 juni in het Holland Festival.

,,Ik heb me nooit uitsluitend met het woord choreograaf geïdentificeerd. Ik maak theater met elk middel dat binnen mijn bereik ligt. Dat is een behoefte in mij. Ik duw graag tegen de grenzen tussen de verschillende kunstdisciplines.”

Muziek speelt een grote rol in haar werk. Het gaat haar niet om bewegingen bij klanken of muziek die dans ondersteunt, maar om dans en muziek als organisch geheel. Dit resulteerde in voorstellingen als ‘The Garden’ met een spannende combinatie van dans, muziek en tekst, en de zangperformance ‘Songs’ met Sanja Mitrovic.

,,Ik ben een groot fan van de piano. Mijn grootmoeder was pianiste en ik leerde zelf ook piano spelen. Ik had dus een diepgewortelde reden om eens met een pianist te willen samenwerken. Via Janine Dijkmeijer, mijn vroegere manager, kwam ik in contact met Tomoko Mukaiyama. We besloten een research project te starten.”

Ze kenden elkaar niet, maar het was meteen duidelijk dat ze elkaar raakten, dezelfde grensverleggende artistieke verlangens hadden. Mukaiyama blijft niet op de piaonokruk zitten, maar danst zelf ook in ‘SHIROKURO’, met danser Mitchell-lee van Rooij.

Dialoog

,,We experimenteerden met muziek van verschillende componisten. Beethoven, Ligeti, Chopin. Het belangrijkste waar we de aandacht op richtten was de dialoog tussen muziek en dans: hoe werkt die combinatie? Worden ze één of gaan ze juist uit elkaar? Reageren ze op elkaar? Zijn ze elkaars antwoord? Maar met deze componisten was het allemaal niet radicaal genoeg. Het was niet kicking. Toen kwam Tomoko met Galina Oestvolskaja, de zesde pianosonate. Die muziek was een schokkende ontdekking. De muziek zelf, maar ook de manier waarop je die uitvoert, is zo fysiek! Het is meer dan alleen muziek.

We bekeken de bladmuziek: de notatie is een prachtige tekening! Dat notenbeeld is al abstracte kunst. En Oestvolskaja stoot grenzen omver.”

Ook Mukaiyama ervaart het fysieke inij deze muziek: ,,Normaal schrijft een componist, als iets hard gespeeld moet worden, een forte-teken, één f. Als het heel hard moet, staan er twee f-en, fortissimo (ff) of hooguit drie (fff). Maar Oestvolskaja schrijft zeven keer forte (fffffff). Dat is héél, héél hard! Daar heb je je hele lichaam bij nodig. Om dat te spelen gebruik ik mijn vuist, mijn pols en mijn elleboog. Het is topsport. Het doet pijn. Ik houd er diepblauwe plekken aan over.”

,,De notatie wilde ik in de voorstelling verwerken,” zegt Beutler. ,,Ik wilde die analyseren en zo vertalen dat de dans van Mitchell die volkomen belichaamt. Vanaf het begin werkte ik eraan dat hij met zijn dans de muziek werd. Als Tomoko met Mitchell begint te dansen, zijn zij, de pianiste en de danser, volkomen gelijkwaardige krachten. Niet zoals je vaak ziet, dat de één de ander leidt, maar een dialoog tussen twee krachten, de muziek en de belichaming daarvan. Toen we dat voor elkaar hadden, riepen we Jean Kalman erbij.”

Licht

Ook voor Kalman was de muziek van Oestvolskaja nieuw. ,,Een ontdekking! Een schok! Het grijpt je aan, sleept je mee en laat je op een nieuwe manier over muziek nadenken. Ik heb het licht ontworpen in voortdurende dialoog met Nicole en Tomoko. Als ik iets voor het toneel doe, gaat het me altijd om de totaliteit. De gesprekken met Nicole en Tomoko gingen nooit alleen over het licht. Altijd ook over de muziek, de ruimte, alles.”

Naast de fysieke kwaliteiten heeft het werk van Oestvolskaja ook spirituele kanten. Jean Kalman denkt erbij aan monniken die onder een bulderende waterval zitten te mediteren. ,,De compositie gaat niet over pijnlijke lichamelijke ervaringen, maar is een spirituele zoektocht. Ook in ons project zit iets van het zoeken naar een mysterie, naar spiritualiteit. Voor mijn lichtontwerp is de ruimte iets wat een mysterie in zich draagt. Je weet niet precies wat er gaat gebeuren. Zo zit het publiek in de zaal. Het verwacht muziek en dans en heeft een idee over wat het gaat zien. Maar dan komt ‘SHIROKURO’, een ontregelende ervaring. Alleen al de muziek van Oestvolskaja brengt je aan het wankelen. Dat doet de voorstelling als geheel ook.”

Behalve de zesde pianosonate van Oestvolskaja zijn er ook stukken van Robert Schumann te horen, totaal het tegenovergestelde van Oestvolskaja. De titel van de voorstelling, ‘SHIROKURO’, is Japans voor ‘Wit en zwart’. Extreem contrast staat centraal. Mukaiyama: ,,We zochten naar muziek die voor de piano geschreven, melodieus en van een grote schoonheid is.” Bij Schumann hoort een totaal andere fysieke reactie. ,,Danser Mitchell luistert met zijn hele lichaam en improviseert op de muziek,” legt Beutler uit. ,,Veel van de bewegingen liggen vast, het begin, de ruimtelijke structuur, maar in zijn dans is ook nog een vrijheid, om op het moment in te gaan, zodat het lijkt alsof hij met zijn hele lichaam luistert. Dat doet hij bij Schumann. Door het contrast met Oestvolskaja wordt het luisteren geïntensiveerd.”