Griekenlandspecial (2): Slak, seks en skateboard – nieuwe Griekse cinema houdt subversieve spiegel voor

‘Het is net een slak’, constateert de 23-jarige mensenschuwe Marina in het wonderlijke Attenberg bij een zoenexperiment met haar beste vriendin. Zo’n heerlijk ontnuchterende kusscène zagen we nog niet vaak.

Ja, temidden van alle Griekse rampspoed is iets moois opgebloeid. Een nieuwe generatie filmmakers doet ons met brutaliteit en bevlogenheid met de ogen knipperen. Frankrijk had ooit de Nouvelle Vague, Griekenland heeft nu de ‘Weird Wave’, zoals het rond 2008 opgedoken fenomeen al snel werd gedoopt. Zonder twijfel de meest verfrissende en nieuwsgierigmakende Europese filmvernieuwing van de afgelopen tien jaar. Creatieve lowbudgetfilms die de waanzinnige Griekse werkelijkheid op vaak aburdistische wijze van repliek te dienen en die op de grote festivals al menige prijs in de wacht sleepten.

Een beweging die geen beweging wil heten, maar wel resoluut afrekent met het Zorba-complex. En in een moeite door met het veelbewonderde artistiek-politieke monopolie van de in 2012 overleden Theo Angelopoulos.

Door de grote verscheidenheid en het ontbreken van een gezamenlijk manifest is het moeilijk grijpbaar, maar aan de hand van enkele spekende voorbeelden doemt er toch wel een soort profiel op.

Dogtooth: verknipte familie

In december 2008 braken in Griekenland hevige rellen uit na de dood van een tiener door een politiekogel. Alsof de jeugd alle opgekropte frustratie plotseling de vrije loop liet.

Krap een jaar later boycotte een grote groep Griekse filmmakers de 50ste verjaardag van het Thessaloniki Filmfestival, uit protest tegen misstanden in de Griekse filmindustrie.

Of het toeval is dat in de tussentijd een Griekse film opdook zoals we die niet eerder zagen laat ik aan uw verbeelding over.

Kynodontas (Dogtooth) van Yorgos Lanthimos werd in Cannes prompt bekroond met de Prix Un Certain Regard. Een surrealistische satire met trekken van absurdistisch theater, vol onschuld, perversiteit en wrede spelletjes, over een gezin dat zich achter de tuinmuren van een luxe villa volledig van de buitenwereld heeft afgeschermd. De kinderen worden daar geïndoctrineerd met een volstrekt verknipte versie van de werkelijkheid. Het zou een hommage aan Bunuel kunnen zijn.

Hoewel Lanthimos bijna pesterig verklaarde directe verwijzingen naar het huidige Griekenland vermeden te hebben, is de verleiding om er toch allerlei symboliek en metaforen in te zien natuurlijk onweerstaanbaar. Familie en seks zijn de meest in het oog springende thema’s.

Het raadsel seks in Attenberg

‘Grieken zijn geobsedeerd door familie’, legt Attenberg-regisseur Athina Tsangari kort daarna uit in The Guardian. ‘Onze politiek en economie zijn zo’n puinhoop omdat het land wordt gerund als een familie. Het gaat erom wie je kent.’

En ook dit: de doodzieke vader van Marina laat zich in Attenberg (2010) verbitterd ontvallen: ‘We bouwden een industrie op schaapskooien en dachten dat het een revolutie was.’ Veel politieker wordt het overigens niet in dit even vervreemdende als ontroerende coming of age-drama rond twee jonge vrouwen die als kinderen het leven proberen te ontcijferen. Met seks als een raadselachtige kracht waar Marina aanvankelijk bang voor is.

Seks duikt ook in andere weird wave-films op als subversieve factor. Om de tienerzoon in Dogtooth aan zijn trekken te laten komen haalt de vader, tegen zijn eigen regels in, een prostituee vanuit de buitenwereld. Daarmee begint alles te wankelen.

Wasted Youth met molotovcocktail

En toen doken toch ook die molotovcocktails uit 2008 nog op. Wasted Youth van Argyris Papadimitropoulos opende in 2011 het Rotterdams Filmfestival. Een generatiedrama met geweldige skateboardscènes en onbestemde spanning rond een gefrustreerde politieman en balorig feestende tieners. Als seks met een vriendinnetje niet wil lukken, dan rukken de jongens zich maar gezamenlijk af. De skateboardkids vallen veel en kneuzen zich behoorlijk. De economische crisis is op de achtergrond zichtbaar, maar het gaat in de eerste plaats om het rauwe levensgevoel. Daarmee is het een van de meer realistische vertegenwoordigers van de weird wave, net als The Blast drie jaar later.

A Blast – smeulende woede

Aangestoken bosbranden, zoals onlangs in het nieuws, horen bij de Griekse crisis. In A Blast (2014) van Syllas Tzoumerkas spelen ze hun rol in de ingestorte economie, net als een toevallig opduikend hakenkruis. Maria laat haar smeulende woede eindelijk ontbranden. Na haar zelfopoffering voor haar ouders en wanhopige seks met haar doorgaans op zee varende echtgenoot is ze aan het eind van haar latijn. ‘Ik heb een bespottelijk leven’, bekent ze in een praatgroep. Met een vuurzee achter zich en een onbekende toekomst voor zich trapt ze het gaspedaal in.

Uitzien naar The Lobster

Zoals gezegd, het is eerder een toevallige vriendengroep dan een beweging, maar als er dan toch een vaandeldrager moet zijn dan is Yorgos Lanthimos. Hij heeft de meest intrigerende verbeelding van allemaal. Na Dogtooth kwam hij in 2011 met Alps (Alpeis) over een geheimzinnig bedrijfje dat acteurs verhuurt die gestorven familieleden naspelen. Opnieuw een verhaal dat zo vreemd is dat het je dwingt om helemaal opnieuw na te denken.

Vol spanning kijken we dus uit naar zijn in Ierland gedraaide en in Cannes al goed ontvangen The Lobster (winnaar juryprijs). In deze futuristische fatasie worden singles gearresteerd en gedwongen om in 40 dagen een partner te vinden. Lukt ze dat niet, dan worden ze voor straf veranderd in een dier naar keuze. Vanaf 22 oktober in de Nederlandse bioscoop.