‘Poëzie is altijd politiek’. Poetry International onderzoekt ‘framing’

Is de taal van poëzie nog vrij van ideologie en manipulatie? Of is het onzin om te denken dat dichterlijke taal zich onttrekt aan framing, het ideologisch laden van woorden? Dat is dit jaar het hoofdthema van poëziefestival Poetry International, dat op dinsdag 7 juni van start gaat.

Rotterdam is volgende week zoals ieder jaar het Mekka van poëzieliefhebbers. Vijf dagen lang, van dinsdag 7 juni tot en met zaterdag 11 juni, staat de stad in het teken van gedichten en kan het publiek luisteren naar voordrachten, lezingen en debatten met Nederlandse en buitenlandse gasten, bekend en nieuw talent. Dit jaar zijn onder anderen Anneke Brassinga, Maarten van der Graaff en de Belgische dichteres Ruth Lasters te gast, naast Ann Vickery (Australië), Lisa Robertson (Canada), Jeet Thayil (India), Luis Chaves (Costa Rica) en vele, vele anderen.

Frame by Frame

Het thema van Poetry International is actueel en draait om ‘Newspeak[hints]Newspeak is een fictieve taal in George Orwells roman 1984. Het is een taal die wordt gecreëerd en gecontroleerd door de totalitaire staat als een instrument om de vrijheid van gedachte en concepten die een bedreiging voor het regime vormen, zoals vrijheid, zelfexpressie, individualiteit, en vrede, te beperken. Elke vorm van denken die zou kunnen afwijken van de concepten van de partij wordt beschouwd als “thoughtcrime” (“gedachtemisdaad”).[/hints]’, uitgewerkt in de programmaonderdelen ‘Frame by Frame’ en ‘NeuParle Nuevo’.

In Frame by Frame verkennen dichters in hoeverre poëzie wordt beïnvloed door framing, waarbij een spreker of schrijver zijn woorden een bepaald gedachtegoed of idee over identiteit meegeeft, zonder dat de ‘ontvanger’ daar erg in heeft.

De Zweedse dichteres Aase Berg, die deelneemt aan Frame by Frame, ziet voorbeelden te over in het dagelijks leven. ‘Managementtaal bijvoorbeeld beïnvloedt de gewone taal en dwingt ons onze persoonlijkheid in de uitverkoop te gooien in een markt die wordt gedomineerd door narcisme en valse verlangens die in het leven zijn geroepen door de advertentie-industrie. Of neem de like-knop van Facebook – dat is meer dan slechts een duimpje, een knop waarmee je je waardering aangeeft. Onze levens zijn er afhankelijk van geworden, draaien om de wens om zo veel mogelijk likes te vergaren.’

Poëzie is niet vrij van die invloeden, denkt Berg, haar eigen poëzie ook niet. ‘Maar ik ben me wel bewust van de valkuilen, waardoor ik “vergiftigde” taal kan inzetten voor sarcasme of het ontmaskeren van zaken. Zo heb ik bijvoorbeeld een satire geschreven waarin ik een groep kippen marketingtaal laat spreken omdat ze het kapitalisme willen uitoefenen en de macht over het universum willen verwerven. Een poging die, zoals je zult begrijpen, niet goed afloopt.’

Aase Berg verwerkt altijd graag nieuw uitdrukkingen en termen in haar gedichten, zoals in haar laatste bundel, waarin ze hackerstaal gebruikt. ‘In deze bundel onderzoek ik de mogelijkheid van Trojaanse paarden in het dagelijks leven, hoe systemen van binnenuit kunnen worden aangevallen en vernietigd. Het gaat niet alleen over het hacken van computers, maar ook om parasieten die een menselijk lichaam hacken of feministische strategieën die het patriarchaat bevechten dat we zo voor vanzelfsprekend houden.’

De taal van de poëzie is volgens de Zweedse dus beslist niet neutraal, eerder het tegenovergestelde, maar is daarnaast ook vele malen intelligenter dan manipulatieve taal. ‘Poëzie biedt de kans om de manipulatie te onthullen in plaats van die te verbergen. En als je die kans als dichter niet aangrijpt, ben je een idioot en moet je iets anders gaan doen. Als je alleen maar schoonheid wilt, koop dan een nieuwe jurk of een nieuwe stoel, of ga zwemmen met dolfijnen, maar blijf van de poëzie af,’ zegt ze fel. ‘Poëzie is altijd politiek, zij het niet altijd even expliciet.’

NeuParleNuevo

Haar Australische collega Ann Vickery neemt deel aan het onderdeel NeuParleNuevo, dat zich richt op urban language en de invloed daarvan op dichters en hun manier van uitdrukken. Vickery, die naast dichter ook lerares is aan de universiteit en zodoende eindeloos veel e-mails stuurt en beantwoordt, onderzoekt in haar dichtwerk de taal van internet en sociale media. ‘Mijn gedicht “I Knew a Woman” gaat over hoe sociale media zoals Facebook een vorm van publieke intimiteit creëren, en hoe obsessief het gebruik van sociale media kan worden. Sociale media moedigen een nieuwe vorm van voyeurisme en roddel aan, en benadrukken bovendien dat gelukkig zijn hét doel in het leven is. Of “screen lives” betere, completere levens zijn, valt echter te betwijfelen. Mijn gedicht suggereert dat dit uiteindelijk niet alleen kan leiden tot vervlakking en verdoving, maar ook tot depressie, “the daily blue”, zoals ik dat noem. Mijn gedicht onderzoekt de vraag of het ‘echte zelf’ zoals dat op de sociale media wordt geëtaleerd niet eigenlijk fantasiebeelden zijn die we met elkaar delen.’

Vickery vindt het spannend en grappig om nieuwe woorden en uitdrukkingen die internet en mobiele telefoons hebben voortgebracht, te gebruiken in een poëtische context. In het gedicht ‘Un4seen Fxs’ bijvoorbeeld speelt ze met verkorte taal, die daardoor een meervoudige betekenis krijgt. En met de automatische spellingscontrole die van onze tekstberichten nogal eens een puinhoop maakt. ‘De eerste zin luidt: Typographical err Or makes me you live more/peach day, en zinspeelt daarmee op de typografische fouten in “err Or,” “live,” en “peach”. Correct zou immers zijn: Typographical error makes me love you more each day.” Ik was benieuwd of een romantische bui geautocorrigeerd zou worden of veranderd. Daarnaast wilde ik onderzoeken hoe banden tussen mensen tot uitdrukking worden gebracht in de sociale media. In het gedicht gebruik ik beelden die betrekking hebben op transparantie en schermen.’

Anne Vickery hoopt dat haar taalgebruik en manier van uitdrukken zich steeds blijft ontwikkelen en groeien. ‘Ik ben enthousiast over de mogelijkheden die urban language biedt, en probeer die met humor te onderzoeken. Dat doe ik bijvoorbeeld door nieuwe woorden te combineren met woorden vol culturele traditie en historie. In één gedicht neem ik de politieke correctheid van sommige ecogedichten op de hak, en wijs ik tegelijk op klimaatverandering en het feit dat we onze “erfenis” opnieuw in ogenschouw moeten nemen. Taal is altijd politiek van aard. Ik ben vooral geïnteresseerd in de manier waarop straattaal de dominantie taal uitdaagt en op de proef stelt.’