#Corona-classics 3: Maxim Shalygin: orgelende saxofoons op cd ‘Todos los fuegos el fuego’

Een regenachtige dag in #coronaquarantaine lijkt me het ideale moment een cd te beluisteren die gaat over vuur. Dus schuif ik Todos los fuegos el fuego van de Oekraïens-Nederlandse componist Maxim Shalygin in de laptop. ‘Alle vuren het vuur’ is vernoemd naar de gelijknamige bundel met acht korte verhalen van Julio Cortázar. Ook de cd telt acht nummers, die samen een suite vormen voor de uitzonderlijke bezetting van saxofoonoctet. Maxim Shalygin componeerde deze in 2019 voor het Amstel Quartet en het Keuris Quartet, die ook de cd inspeelden.

Shalygin (Kamjanskje 1985) studeerde compositie aan de conservatoria van Sint Petersburg, Kiev en Den Haag. Sinds 2011 woont hij in Nederland. Vier jaar later leerde ik hem persoonlijk kennen. Hij hielp me uit de brand toen ik zijn landgenoot Valentin Silvestrov ging interviewen voor Radio 4. De teruggetrokken componist bleek enkel Russisch te spreken en Shalygin greep de gelegenheid zijn idool te spreken dankbaar aan. Het werd een bijzonder geanimeerd gesprek. Silvestrov bleek een onstuitbare spraakwaterval en Shalygin was een niet minder enthousiaste tolk.

Grenzen verkennen

Hierna verdiepte ik me uiteraard ook in Shalygins eigen muziek. Deze wordt gekenmerkt door een grote intensiteit en het verkennen van grenzen. Hij daagt musici uit klanken uit hun instrument te toveren waarvan ze nooit vermoed hadden dat die bestonden. Shalygins werk heeft soms een spirituele inslag, waarmee hij zich een geestverwant toont van Silvestrov.

In 2017 werd ik tijdens de Gaudeamus Muziekweek gegrepen door zijn voor zeven violen gecomponeerde Lacrimosa. Een jaar later componeerde hij de indrukwekkende cyclus Canti d’inizio e fine voor de onverschrokken celliste Maya Fridman. Hierin laat hij haar niet alleen haar instrument geselen maar tegelijkertijd ook zingen.

Ook Todos los fuegos el fuego voert ons langs een scala aan speelwijzen. Zo tracht Shalygin een muzikaal equivalent te creëren van de verteltechnieken waarmee Cortázar zijn magisch-realistische wereld gestalte geeft. Zelf omschreef de Argentijnse auteur zijn proza als incantatoria, dat zowel ‘betovering’ betekent als ‘gezang’. Dit verwijst tegelijkertijd naar de hypnotiserende sfeer als naar de zorg waarmee hij zijn zinnen bouwde. Zijn syntax ontstond deels intuïtief, uit vertragingen en versnellingen die niet zozeer de boodschap zelf maar  veeleer de onderliggende emotie of sfeer uitdrukken.

Over elkaar schuivende lagen

Precies zo gaat Shalygin te werk in Todos los fuegos el fuego. Alle acht stukken bestaan uit verschillende lagen die over, onder en door elkaar schuiven in telkens wisselende formaties en tempi. Dat ligt meestal laag, waarbij Shalygins langgerekte lijnen zonder herkenbaar metrum door de ruimte meanderen – Lekker meestampen is er niet bij. Luidkeels meezingen trouwens evenmin. Shalygin schrijft geen ‘oorwurmen’, maar concentreert zich op contrasten tussen trage bewegingen in het ene register versus snellere motieven in het andere. Als een sjamaan vestigt hij zo de aandacht op de klank an sich en nodigt hij ons uit te luisteren naar ons innerlijke zelf.

Zo opent International Combustion Engine met aangehouden tonen die langzaam op elkaar gestapeld worden, behoedzaam versierd met lome trillers. Een uit kleine stapjes opgebouwde melodie in de bovenstemmen wordt doorsneden met felle gromstoten in de laagte. Het hierop volgende Death of a Mosasaurus is meer vertellend van aard. Een motief van een stapje omhoog, stapje omlaag gevolgd door een sprong omhoog doolt eenzaam door de verschillende registers. Tegen deze klaagzang ontwikkelt zich een logge puls, alsof de mosasaurus komt aangewaggeld. Een sopraansax vuurt ijle, staccato kreten op ons af, als morsetekens. Deze roep om hulp wordt gesmoord in laag ronkend gedreun en eindigt in abrupte stilte.

Bezwering

Ook de overige nummers bestaan uit over elkaar scherende, herhalende patronen, onverwachte onderbrekingen, vertragingen en versnellingen. Tonen zwellen omfloerst aan uit het niets, worden met veel adem aangezet of met een luide knal onze trommelvliezen ingebeukt. Op andere momenten laten de saxofonisten hun lippen meetrillen, als een zacht briesend paard. Spring, Breaking creëert met subtiel orgelende klanken een bedwelmende sfeer, Endless Mordent is een studie in eruptieve voorslagen.

Spannend is Ashes in Birth, waarin gierende uithalen en ritmisch door elkaar krioelende lijnen oplossen in wegstervend kleppengeratel. Maar het mooist is Stairway to Decay, een weemoedig lamento dat ruw wordt doorbroken door ‘valse’ klanken, alsof de rotting inzet. Het klankweefsel wordt allengs dissonanter, maar vanuit de verte doemt een gepreveld gebed op, als een bezwering. Wanneer de saxofonisten duidelijker gaan articuleren ontwaren we de tekst: ‘Todos los fuegos el fuego’. Hypnotiserend en magisch.

De acht saxofonisten zijn duidelijk vertrouwd met de bijzondere speelwijzen die Shalygin voorschrijft. Ze zijn bovendien volledig op elkaar ingespeeld: samen ademend en musicerend klinken zij als een majestueus orgel. – Dankzij Todos los fuegos el fuego was de druilerige dag voorbij voor ik er erg in had.

Cover cd – te koop via trptk