Verkrachting onder het tapijt

Wat gebeurt er achter de schermen bij organisaties wanneer ze te maken krijgen met beschuldigingen van (ernstig) grensoverschrijdend gedrag? Stagiaire Emilia beschuldigt een theatertechnicus van een bekend theatergezelschap van verkrachting. Dit stuk is gebaseerd op haar verhaal en eigen onderzoek, om reden van privacy geanonimiseerd.

Juni 2022, bier, wodka, joints en een deelscooter

Het is feest in een stadspark; studenten van de theaterschool sluiten een gezamenlijk project af op het gras. Met een groep van ongeveer 50 mensen vieren ze het succes en de zelf meegebrachte flessen bier, wijn en wodka gaan rond. Net als de joints. Ook student theatertechniek Emilia is op het feest. Als ze naar huis wil, blijkt dat ze haar laatste trein gemist heeft. Richard, ouderejaars student, biedt haar een slaapplaats aan en een vriend van Richard blijft ook logeren. Met z’n drieën gaan ze op weg, samen op één deelscooter, gierend van de lach. De drie drinken bij Richard in diens ouderlijk huis nog wat en Emilia’s laatste herinnering van die avond is dat ze een kat aait.

“Ik word de volgende ochtend wakker in zijn bed. Ik heb enorme hoofdpijn, waar ben ik? Ik voel letterlijk en figuurlijk nattigheid van me afdruipen, zie de rug van Richard en denk: nee hè. Dit was niet de bedoeling. Godsamme. Hoe dom kan ik zijn, hoe kan ik dit hebben laten gebeuren”. Richard wordt wakker en duikt volgens Emilia bovenop haar. Ze duwt hem weg en zegt: “Wat denk je zelf? Als ik aan seks doe, doe ik het beschermd en omdat ik het zelf wil. Ik heb je helemaal geen consent gegeven”.

De logerende vriend wordt wakker in de kamer van de (afwezige) zus van Richard. Ze ontbijten gezamenlijk. Emilia is teleurgesteld in zichzelf, ze schaamt zich, hoe heeft ze dit kunnen laten gebeuren. “Wat heeft ie allemaal met me uitgespookt? En waarom herinner ik me niets? Ik ben wel vaker flink aangeschoten geweest en dan herinnerde ik me altijd wel wat van zo’n avond”.

Richard weigert een soa-test. Zij laat zich testen, ook op zwangerschap, hiv en ze probeert zo goed en zo kwaad als het kan alles te vergeten.

Limburg, begin mei 2023, op tournee met Groep X

Emilia wordt brak wakker in een van de tiny rooms in een herberg. “Waar ben ik? Is dit een kerker? Ik zie nergens daglicht of een raam, ik voel me een gevangene. Op de tast zoek ik een lichtknop. En dan sijpelt er sperma tussen mijn benen. WTF, holy moly”.

Langzaam dringt het tot haar door, ze is als stagiaire op tournee met Groep X. Ze heeft gisteren tot middernacht in het theater gewerkt en na de voorstelling hebben ze wat gedronken, op bed in de kamer van technicus Richard. Samen met Torsten die Emilia’s stagebegeleider is. Ze raakt in paniek. OMG. Het zal toch niet? Hoe hard ze ook nadenkt; er komen geen herinneringen boven aan de nacht. Niets, helemaal niets. Het laatste dat ze zich herinnert is een biertje op bed. En nog een biertje. Ze hoort Torsten nog zeggen: ik ben dronken, ik ga naar mijn eigen kamer. Richard en Emilia drinken er nog één. Daarna houdt alles op; geen beelden, geen geheugen. Alleen maar sperma.

“Ik voel me ranzig en sta lang onder de douche. In mijn hoofd is alles aan het razen. Wat heeft Richard met me gedaan? Tot mijn verrassing zie ik dat ik ’s nachts een hele goede vriend heb proberen te bellen. Idioot dat ik me dat niet herinner. Ik stuurde hem een Whatsapp en heb ook een warrige app aan Torsten gestuurd, geen touw aan vast te knopen. Ik heb zelfs op een app gereageerd van Richard over mijn werkschoenen die kennelijk op zijn kamer zijn gebleven. Shit shit shit. Ik voel me schuldig naar mijn vriend. Woon ik net een halfjaar samen en dan dit. Ik ben niet van de ontrouw. Hoe heeft dit kunnen gebeuren”?

Emilia had van ’s ochtends 9 tot ’s nachts 12 gewerkt. Haar techniekstage bij het internationaal theatergezelschap bevalt haar goed, tot na 4 maanden Richard wordt ingehuurd. Ze is al snel op haar hoede voor hem want hij stuurt haar via Snapchat steeds zijn kamernummer. Zijn vriend en technicus Torsten en hij vragen elke avond of ze mee wil drinken. Dat weigert ze, ze wil niet drinken met die gasten. Toch bezwijkt ze onder de druk en laat ze zich die ene dag overhalen.

Onder de douche neemt ze een besluit; ze moet haar stage afmaken. Nog een kleine 2 maanden en dan heeft ze haar diploma, anders moet ze een heel jaar over doen. Ze gaat doen of er niks aan de hand is. “Ik kan dat best. Het is me vorige keer ook gelukt. Ik moet mijn diploma halen dit jaar”.

Emilia gaat bij thuiskomst naar haar huisarts die de ernst van de situatie onderkent. Hij verwijst haar naar het Centrum voor Seksueel Geweld dat haar telefonisch en volgens Emilia geweldig opvangt. Ze ligt met zichzelf overhoop, ze slaapt nauwelijks en te pas en te onpas krijgt ze paniekaanvallen. Doen alsof er niks gebeurd is op de werkvloer gaat nauwelijks ook al omdat, zegt Emilia, Richard haar steeds bedreigt en gaslight (de waarheid verdraait om haar aan zichzelf te laten twijfelen). Ze geeft letterlijk over zodra ze in de buurt is van Richard. Ze wordt officieel gediagnosticeerd met PTSS, post-traumatische stress stoornis.

Geen goede seks, mei 2023

Emilia had bij thuiskomst alles verteld aan haar vriend. Hij vangt haar op en hij ziet zoals hij zelf zegt “in een moordend tempo mijn vriendin van uitbundige meid met een harde schaterlach veranderen in een instabiel hoopje wanhoop met zelfmoordneigingen. Een patiënt”. Hij is de eerste die tegen haar zegt dat ze verkracht is maar Emilia krijgt haar hoofd niet om dat woord heen. ‘Ik heb er toch niets van gemerkt’?

Waar in het land het gezelschap op tournee is: Emilia wil niet meer met Richard in een auto zitten of in een hotel zijn. Emilia’s vriend komt haar daarom elke avond halen en helpt de technische ploeg met het afbouwen van de voorstelling. Zij aan zij met andere medewerkers en Richard sjouwt hij decorstukken de truck in.

Een bron die anoniem wil blijven, verbaast zich over wat er gaande is. Op de werkvloer hoort deze bron van Richard zelf dat er die bewuste avond in Limburg iets aan de hand was geweest met te veel drank op. Richard vertelde dat er iets gebeurd was tussen hem en Emilia en dat hij er zelf achteraf niet blij mee was. “’Het was niet goed gegaan’, zei Richard letterlijk. Hij pochte vervolgens dat de seks niet goed was geweest, Emilia was tegengevallen. Ik dacht: wat een grootspraak. Emilia had avances gemaakt volgens Richard en zij was achteraf ook niet blij geweest. Maar ze mochten elkaar omdat ze elkaar al van de opleiding kenden. En zei Richard tegen me, Emilia had altijd al een oogje op hem gehad”.

De bron merkt dat Richard de hele tijd niet op zijn gemak was. “Ik vond het raar omdat Emilia’s overspelverhaal rondging in het gezelschap, terwijl haar vriend wel telkens kwam meehelpen. Overspel en een meehelpende vriend… ik snapte het toen niet”.

Theaterverbod, 8 juni 2023

Op 8 juni belt productiemedewerker Pjotr naar Emilia, vlak voor de voorstelling in Noord-Holland, om te zeggen dat haar vriend niet meer welkom is op de werkvloer. Hij deelt mee dat Richard zich bedreigd voelt in aanwezigheid van haar vriend. Emilia: “Op dat moment knapt er iets bij me, ik was er ineens helemaal klaar mee. Nu moeten ze mijn verhaal horen. Hoe eng ook. Ik wil een gesprek”.

Een paar dagen later vertelt ze Pjotr, overstuur, haar verhaal. In de Whatsapp-gesprekken tussen hem en Emilia wordt duidelijk dat hij enorm geschrokken is, hij raadt haar aan de externe vertrouwenspersoon te bellen. Pjotr – zelf nog niet eens afgestudeerd – belooft het hoofd techniek in te lichten en hij belooft ook via Whatsapp een gesprek met directeur Klamar samen met het hoofd techniek te regelen.

Er komt nooit een antwoord van Klamar. Nooit een gesprek.

Emilia eindigt haar stage met een tekort aan stage-uren en een goede beoordeling.

Een maandenlange stilte van het gezelschap volgt.

Gebakken peren, 12 juni 2023

Emilia had die dagen al haar moed verzameld en ook een gesprek met haar stagecoördinator van de theaterschool aangevraagd. Ze vertelt haar dat ze geen consent heeft gegeven, dat het verkrachting is. Ze geeft aan bang te zijn dat ze haar stage niet haalt en slecht beoordeeld zal worden. Via Whatsapp krijgt ze complimenten voor het vertellen van haar verhaal: ‘Ik ben trots op je’. Emilia wordt doorgestuurd naar de coördinator begeleiding & ondersteuning met wie ze een gesprek voert. Die doet daarvan verslag op het online informatiesysteem van de school. Een opvallend verslag.

De stagecoördinator en Emilia spreken af de zaak aan te kaarten voorafgaand aan het gebruikelijke stagebeoordelingsgesprek bij het hoofd techniek van het gezelschap. Het gesprek vindt op 28 juni plaats bij de theaterschool. De coördinator trapt het gesprek af met Emilia’s verhaal en ‘geen consent gegeven’. Wat de theatergroep daarmee heeft gedaan. Gaat doen. Het hoofd techniek wimpelt het volgens Emilia af (zij sprak hem al op 16/6 en noemde het verkrachting) en hij wil al snel praten over de gebruikelijke beoordeling. De school vraagt herhaaldelijk welke consequenties dit heeft voor Richard en of het gezelschap nog wel een veilig stagebedrijf is voor studenten. Dat het hoofd techniek niet op deze kwesties en Emilia’s verhaal in wilde gaan, dat school niet aanhield, voelde alsof er weer niet iemand achter haar stond.

Beide organisaties schrijven geen verslag van het gesprek over de beschuldiging van Emilia, noch over de stagebeoordeling.

Een cruciaal gesprek, bijna 3 maanden later, september 2023

Emilia wil omdat ze maandenlang niets hoort, weten of de directie van de theatergroep meegekregen heeft wat er gebeurd is of dat haar verhaal niet verder is gekomen dan het hoofd techniek en productiemedewerker Pjotr.

Via de tamtam heeft ze vernomen dat Richard een vast contract aangeboden heeft gekregen van de directie. Dat steekt omdat zij met de gebakken peren zit.

Op het kantoor van X, onder de rook van de hoofdstad, begint op 11 september het door Emilia zelf aangevraagde gesprek met directeur Klamar en het hoofd productie Mirjam, net terug van verlof. Emilia valt met de deur in huis en zegt dat ze verkracht is door technicus Richard, dat ze geen enkele herinnering heeft aan wat er met haar is gebeurd die nacht.

Mirjam begint te trillen en terwijl de tranen rollen zegt ze: “Oh mijn god, dat is mij ooit ook overkomen bij een theaterfestival. Ik werd ’s ochtends wakker in het bed van een meerdere zonder ook maar één herinnering”. Klamar reageert er niet op. Emilia vraagt of hij wist van ‘Limburg’ en hij zegt dat ie alleen vaag iets had meegekregen over 2 mensen die met elkaar naar bed waren geweest. En ja, hij had ook vaag meegekregen dat Emilia’s vriend niet meer op de werkvloer mocht komen.

Dat bevreemdt Emilia want de directeur was dagelijks aanwezig. Het precieze, zegt hij, weet hij er niet van. Hij belooft alles uit te gaan zoeken; hij zal Richard, technicus/stagebegeleider Torsten, productiemedewerker Pjotr en het hoofd techniek om uitleg vragen en daarvan verslag doen aan Emilia. Emilia eindigt het gesprek met haar overweging naar de Zedenpolitie te gaan om aangifte te doen tegen Richard.

De directeur zegt dat hij in de wandelgangen wel gehoord had dat Richard en zij samen al eens eerder de nacht in bed hadden doorgebracht dus wat is haar aandeel hierin?

Het verslag is gedelete

Een paar dagen later krijgt Emilia plotseling een verslag van het gesprek. Daarover is bij aanvang van het gesprek niet gerept, laat staan dat ermee akkoord is gegaan. Zowel Klamar als Mirjam hebben niet meegeschreven en in het toegestuurde ‘verslag’ staat een aantal zaken niet.

Er staat bijvoorbeeld niet in dat ze vertelden dat technicus Torsten vanwege zijn jonge leeftijd niet geschikt vonden als stagebegeleider. Hij en Richard waren al eerder aangesproken op hun gedrag. Er staat niet in dat Mirjam al twijfelde bij boeking van de herberg: ‘als dat maar goed gaat, zo’n jonge ploeg alleen in een herberg’.

Als Emilia laat weten dat het gefabriceerde verslag niet zonder toestemming gebruikt mag worden, mailt Mirjam: [“… het is mogelijk een misverstand geweest, maar het is in ieder geval duidelijk dat je geen toestemming geeft voor het gespreksverslag. Daarom hebben we het verslag vernietigd (gedelete) en we zeggen bij deze toe dat het verslag nergens zal opduiken of waar dan ook voor zal worden gebruikt”.

Zedenpolitie, 10 oktober 2023

Emilia hoort, opnieuw, niets meer over de gesprekken die de directie beloofd had te gaan voeren met Richard, Torsten, Pjotr en het hoofd techniek.

Ze meldt zich op 10 oktober bij de Zedenpolitie. Emilia krijgt een maand bedenktijd of ze de aangifte daadwerkelijk door wil zetten, sowieso kan het later alsnog. Hoewel ze haar geloven, is Emilia toch ontmoedigd. Wat de Zedenpolitie haar vertelt is dat verkrachtingszaken notoir lastig zijn; in slechts 5% van de gevallen wordt een dader veroordeeld. Dat ze zich niets kan herinneren van die nacht maakt het extra gecompliceerd. De Zedenpolitie vertelt haar dat advocaten haaien kunnen zijn en dat ze er serieus rekening mee houden dat in strafzaken de tegenpartij voor karaktermoord kan gaan. Zou ze dat nu aankunnen?

Smaad, laster, schadevergoeding

Op 10 januari geeft Emilia het gezelschap en de school aan dat ze haar verhaal wil laten optekenen in de pers. Zij is nauwelijks in staat om te werken, voor Richard wordt goed gezorgd met een vast contract. Bij de eerste schriftelijke vragen aan 9 betrokkenen en getuigen in het gezelschap, volgt een intimiderende brief van een Amsterdamse advocaat met een duur adres. Emilia en de journalist hangt een smaad- en lasterproces en een schadevergoeding boven het hoofd van zowel het gezelschap als Richard. De voorzitter van de Raad van Toezicht mailt dat dit ‘eigengericht’ moet stoppen.

Niemand in het gezelschap zal de vragen ooit beantwoorden maar de advocaat schrijft een lange brief met een interessant weerwoord.

De verdediging van de advocaat. Wist ie het of wist ie het niet?

Het eerste dat de advocaat doet is het gedelete verslag weer uit de prullenmand toveren en geldig verklaren. De zoveelste gebroken belofte. Directeur Klamar had in het gesprek met Emilia aangegeven dat hij alleen vaag iets vernomen had over de nacht in Limburg. De advocaat schrijft echter dat de melding bij de vertrouwenspersoon die Emilia deed op 14 juni, door de directie èn de Raad van Toezicht besproken werd op 23 juni.

Een week eerder had Pjotr ze al op de hoogte gebracht van Emilia’s verhaal, getuige zijn Whatsapp-berichten. De zaak was toen bovendien ook al besproken met de stagebegeleider van de theaterschool èn het hoofd techniek van het gezelschap. Als deze tegenstrijdigheid aan de advocaat overlegd wordt – vaag op de hoogte zijn of het daadwerkelijk weten – blijft het stil.

Er staat meer opmerkelijks in de brief van de advocaat. Hij bagatelliseert Emilia’s verhaal door te zeggen dat Mirjam, een maand na haar eigen ‘bewusteloze’ nacht met een meerdere, een verhouding begint met de man die haar ‘verkrachtte’.

Je kunt je afvragen wie hier nou wie onder de bus gooit. De advocaat een vrouw? Mirjam zichzelf? Het theatergezelschap een vrouw? Suggereerde Klamar niet zelf al in het gesprek dat Emilia al eerder het bed gedeeld had met Richard en dus een aandeel had in de hele zaak?

Dergelijke vormen van victim blaming (‘kort rokje, gedronken’), bagatelliseren (‘zo erg is verkrachting niet, goed begin voor een relatie’), framing, gaslighting en diskwalificatie belet veel slachtoffers hun verhaal te melden. Het onthult vooral ook iets over de bedrijfscultuur bij het gezelschap. Liever subsidiegeld aan een dure advocaat besteden uit angst voor reputatieverlies dan een jonge vrouw serieus nemen.

Protocollen

Uiteraard heeft het gezelschap een uitgebreid protocol voor grensoverschrijdend gedrag. De theaterschool heeft dat ook en de woordvoerder geeft aan dat ze hun procedures gaan aanpassen, zonder in te gaan op wat dat inhoudt.

Klamar, zijn zakelijk directeur en de Raad van Toezicht komen eigen protocollen en zorgplicht niet na; hoopten ze dat alles onder het tapijt geschoven kon worden? Het is een mentaliteit waarin in de sector aandacht aan besteed moet worden. Als zoals de bron nog vertelt, het heel normaal was dat de ene stagiaire de andere stagiaire moest begeleiden, waar heeft ’t dan mee te maken? Opportunisme? Korte termijn en geld? Angst? Personeelsgebrek? Geen moreel kompas? Geen empathisch vermogen? Gebrek aan goed leiderschap van directie en Raad van Toezicht?

Uit betrouwbare bron vernemen we de school met een groep studenten naar een voorstelling van het gezelschap gaat. Hoewel er op dit moment volgens de school geen stagiaires bij De Groep lopen, sluiten ze in de toekomst kennelijk niets uit.

Emilia geeft aan dat het enige dat ze wilde was: gehoord worden. Niet alleen geloven wat he said maar ook wat she said. “Wat me overkomen is, is al traumatisch maar dat iedereen je opzettelijk negeert, is eigenlijk net zo erg. Wanneer ik er klaar voor ben, zet ik de aangifte bij de zedenpolitie door”.

Namen veranderd

*De namen Emilia, Richard, Torsten, Pjotr, Mirjam, Klamar en Groep X zijn niet echt om de stagiaire te beschermen tegen een smaadproces. De naam van de anonieme bron is bij de redactie bekend.

Er werden aan 9 mensen bij het gezelschap van Klamar vragen gestuurd, waarbij de Raad van Toezicht als één geldt. Drie direct betrokken mensen bij de theaterschool kregen vragen toegestuurd, alsmede het bestuur van de onderwijsinstelling.

Reactie woordvoerder theaterschool

“Wij streven ernaar om een veilige en respectvolle omgeving te creëren voor al onze studenten, waarbij we al de mogelijke inspanningen verrichten om dit te waarborgen. Wij hebben in dit verband op vrijdag 26 januari j.l. de betrokken oud-studente gesproken. Met de informatie waarover we momenteel beschikken gaan wij het tot op heden gevolgde proces evalueren om daar waar aan de orde onze (interne) processen nader aan te scherpen.”

Reactie Gezelschap

Het gezelschap geeft aan vast te houden aan een smaadzaak en geeft verder geen inhoudelijke reactie.

Wel bood de Groep, nadat Emilia het gesprek had aangevraagd en in dat gesprek zelf al oplossingen als de Zedenpolitie had geopperd, 3 mogelijkheden aan: mediation met haar ‘verkrachter’, aangifte bij de Zedenpolitie of een onderzoek.