Bestaan of niet, er zijn of er niet zijn: de Hamletbewerking die tijdens dit Holland Festival te zien is, zet de nodige kanttekeningen bij het overbekende stuk van William Shakespeare uit 1602. Regisseur Christiane Jatahy kiest voor een vrouwelijke benadering. Haar Hamlet is niet de jonge Deense prins die zijn vader moet wreken en twijfelt.
Shakespeares Hamlet doet of hij gek is om de daad uit te stellen. De Hamlet van Jatahy is een volwassen vrouw, die zich afvraagt of ze destijds, als man, wel juist gehandeld heeft. Zou ze net zulke keuzes maken als haar vroegere ik?
De voorstelling speelt in een modern decor, dat doet denken aan een chic appartement in Parijs of een villa aan de Côte d’Azur. ER worden cocktails gedronken, op hedendaagse muziek gedanst door allemaal mensen die de laatste mode volgen,
De Hamlet in deze schijnwereld is een vrouw, buitenstaander sinds ze aan het doomscrollen is door het nieuws. Haar vader, dood, duikt op in een holografische verbeelding van een verzuurd feestje. Deze vrouwgeworden Hamlet spreekt met ons, in de zaal. Wij zijn haar beste vriend, ze spreekt ons aan met Horatio. Wij, in de zaal, zijn innig getuige, medespeler in een tijdloos drama van wraak en twijfel.
In de tekstbewerking zijn de belangrijkste teksten overgehouden voor de vrouwenrollen. Moeder Gertrud, Geliefde Ophelia en Hamlet proberen de cyclus van mannelijk geweld te doorbreken. Of ze daar echt in slagen? Het levert hoe dan ook een paar memorabele theatermomenten op in deze voorstelling waarin film en theater gelijkwaardig zijn.
Het gesprek dat ik met de associate artist van dit Holland Festival had, na afloop van een voorstelling in Parijs, vat ik voor je samen in zeven keuzes voor Christiane Jatahy.
Man of vrouw?
“In de geschiedenis hebben veel vrouwen Hamlet gespeeld. De grote Sarah Bernhardt vond zelfs dat Hamlet alleen door een vrouw gespeeld kon worden, omdat mannelijke acteurs niet gevoelig genoeg waren voor de rol. Ik maak een andere keuze. Ik stel de vraag: wat als Hamlet later, als vrouw, terugkijkt op de daden die ze als man heeft verricht? Ik heb de rollen van de andere vrouwen in het stuk ook groter gemaakt. Ophelia, Hamlets geliefde, en Gertrude, Hamlets moeder, zijn veel belangrijker voor het verhaal geworden. De mannen zijn afwezig of gereduceerd tot bijfiguren.”
Theater of film?
“Ik ben nu op het punt dat ik vanaf het allereerste idee al bezig ben met de integratie van film en theater. Ik werk ook vanaf dag één met mijn technici om de filmbeelden volkomen gelijkwaardig te maken aan de acteurs op het toneel. Dat holografische effect vraagt veel technische vernuft omdat het effect voor alle kijkers in het theater gelijkwaardig moet zijn. Behalve dat we de beelden manipuleren, moeten we er ook voor zorgen dat het opgenomen beeld in belichting overeenkomt met het live spel op het toneel. Om te voorkomen dat je dat effect nu alleen vanuit een klein gebied in de zaal hebt, maak ik nu gebruik van spiegels. Wie links of rechts zit, ziet iets anders dan wie in het midden zit, maar die spiegels zorgen ervoor dat ze niets van de essentie van de voorstelling missen. Ze hebben wel hun eigen beeld. Juist in de scènes waarin live acteren samenvalt met geprojecteerde personages, werkt dat heel goed.”
Familie of wereld?
“Deze familie is de wereld. Wat op de kleine schaal van een huiskamer gebeurt, gebeurt in de wereld. De dingen die mensen elkaar aandoen, elkaar gunnen, hebben wereldwijde implicaties.”
Vrienden of vreemdelingen?
“Polonius, huisvriend en zijn dochter Ophelia, de geliefde van Hamlet, spreken Portugees. Ze zijn immigranten uit een land dat wel in Europa ligt, maar nooit echt serieus wordt genomen. Ik kom zelf uit Brazilië, maar deze personages spreken dus nadrukkelijk geen Braziliaans. In dit geval dacht ik aan Portugal en niet aan Brazilië. Portugal is een land aan de rand, waar men enorm zijn best moet doen om aan de Europese norm te voldoen. Dat gevecht voeren deze twee personages ook. Ze horen niet bij het Franse establishment waar deze Hamlet in speelt.”
Oorlog of vrede?
“Het is bijna niet voor te stellen hoe dichtbij de oorlog is in 2024. Je wil er niet aan denken, maar hij is er, zodra je de televisie aanzet, de krant openslaat of het internet op gaat. Dat element wilde ik graag in dit stuk verwerken. Daarom hoor je niet alleen documentair nieuws, maar zie je ook beelden van oorlogen, niet alleen in Oekraïne, maar ook in Servië. Het gaat over oorlogen in het verleden, het heden, maar ook toekomstige oorlogen.”
“De strijd in deze familie is de voorbode van die oorlog, op kleine schaal. Aan het eind is de ruimte onherkenbaar veranderd. De oude wereld is dood, de ruimte verwoest, het is een keerpunt in de geschiedenis. De personages kunnen niet meer op de oude voet door. Mijn drie hoofdpersonages moeten hun nieuwe opties verkennen.”
Optimist of pessimist?
“Nihilist.”
To be or not to be?
“Iedereen die met Hamlet aan de slag gaat, vraagt zich af: hoe doen we dat met To be or not to be? Het is de speech der speeches. Existentiële twijfel. Doen of niet doen? De vraag komt in mijn stuk steeds terug want tijd is niet lineair. Dingen bestaan gelijktijdig. De twijfel is er altijd, de reflectie is er altijd. De monoloog komt drie keer terug, maar steeds met een andere insteek. In het begin neemt mijn Hamlet het publiek in vertrouwen, ze bouwt een relatie op met de zaal, later is het een existentiële dialoog met haar moeder. Zo werk ik met herhalingen in al mijn stukken. De vraag wordt nooit beantwoord, maar we zullen hem altijd stellen.”
Nederlands 
English (UK) 
Français 
