Kunstenaars brengen paradoxen van Vliegbasis Soesterberg aan het licht op Festival #DeBasis

Kunst op vliegbasis Soesterberg is bijna per definitie een paradox. Het natuurterrein dat een militaire basis was, is dat ook. En daarom vindt beeldende kunst hier een perfecte thuisbasis. Voor festival De Basis zijn kunstenaars uit vijf landen gevraagd een dialoog met dit absurde, tot voor kort nog verboden terrein aan te gaan. Dat levert mooie tegenstellingen op.

Allereerst in de ondergrondse legering. In deze kale, kille schuilplek konden ooit zo’n 80 militairen schuilen, mocht zich ooit een nucleaire aanval voordoen. Je gaat onder de grond een paar gangen in. Kasten met allemaal genummerde vakjes bieden plaats voor je spullen. Na nog een paar gangen kom je in de schuilkelder. De Franse kunstenares Laurence Aëgerter heeft van deze atoomkelder iets humaans gemaakt. Zij gaat in haar werk altijd op zoek naar menselijke aspecten. Wat de vliegbasis betreft, heeft ze die gevonden in een fotoalbum uit de jaren zestig, waar zij foto’s vond van feestvierende, flirtende, dansende en proostende militairen, omringd door vrouwen. De doeken van de originele bunkerbedden heeft Aëgerter eraf gehaald en ze heeft ze bekleed met nieuw canvas, waarop de feestfoto’s zijn geprojecteerd. Af en toe gaat het licht uit. Dan zie je alleen de gezichten van de mensen, die zijn geweven van fluorescerend draad. Enkele seconden zie je alleen de mens en vergeet je dat de oorlogsdreiging.

Zoals Aëgerter de vliegbasis een menselijk gezicht geeft, laat de Turkse filmmaker Ali Kazma de schoonheid van de vliegbasis zien. En ook hij ziet daarin veel contrasten. In een shelter, ooit ‘parkeergarage’ van een F16, draaien tegelijkertijd twee video’s, met eelden die hij op de vliegbasis heeft geschoten. Je ziet buizen, apparaten, bomen, een kapstok, een dode rat, landingsbanen, bunkers, spinnen, vliegtuigen, uitvliegende vogels, onkruid in het asfalt, gebruiksaanwijzingen, propellers, draden. En je hoort het geluid van vogels, apparaten, vliegtuigen of de wind in de bomen. Vooral als het beeld van de linker projector verschilt met dat van de rechter, maakt het indruk. Kazma heeft oog voor detail en maakt daarmee van iets kleins iets groots en omgekeerd. Dat maakt je stil.

Van heel andere orde is de interactieve presentatie van de jonge kunstenaars Marije de Wit en Hugo van Dun in bunker 77. In deze bunker, op een afgelegen terrein dat nog recent nog totaal geheim en verboden gebied was, laten zij je oorlogje spelen. Waar ooit kruisraketten lagen, krijg je nu blokjes hout en mag daarmee een huisje bouwen voor een maquettedorp. Hoe mooier de huizen, hoe meer de mensen verdienen en hoe meer geld het dorp heeft. Dus: hoe meer wapens ze kunnen kopen om het vijandige dorp aan de andere kant van de muur te bombarderen. Zij laten je de Koude Oorlog herbeleven en de dreiging voelen. Die dreiging hangt in de vorm van een zak zand boven de twee dorpjes. Zodra een zak valt, is het oorlog.

In de bunker ernaast doen zeven kunstenaars je totaal vergeten dat dit een munitiedepot was. Als frescoschilders zijn zij hier aan de slag gegaan. Niets doet denken aan wapengekletter; kunstenaar Erik Odijk geeft de bunker terug aan de natuur. Bloemen, planten, slierten van takken, zaden – alles overwoekert het plafond. De kunstenaar heeft – net als Michelangelo ooit in de Sixtijnse Kapel  – de klus niet zonder zes ‘’assistenten’’ kunnen klaren en heeft er een Gesamtkunstwerk van gemaakt. En lijkt het nou zo, of is er midden op het plafond ook een hand getekend? Net zoals de hand van God, die in de Sixtijnse Kapel naar de hand van Adam reikt, raakt deze hand de natuur aan. Hij roept oorlog tot een halt en geeft de vliegbasis weer terug aan de natuur. En bij deze ook aan de kunst. Een mooi goddelijk teken. Het zou een prachtige nieuwe bestemming zijn voor de Vliegbasis. Want kunstenaars weten wel raad met deze plek.