Pas op voor de nieuwe mythes van anti-woke

Een nieuwe bullshitbingokaart gescoord, vandaag. ‘Kunst mag niet meer tintelen, ik stop’. Grote kop in een kwaliteitskrant, met daaronder het verschrikkelijke verhaal van galeriehoudster Jeanette Dekeukeleires van Galerie Art Kitchen. De zestigjarige zegt te stoppen met haar werk omdat niks meer mag. (lees het verhaal hier)

Zo kreeg ze klachten van jongeren over de beroemde PSP-poster met die blote vrouw en koe uit de jaren zeventig. Ook waren er bezwaren tegen een mogelijk als racistisch te interpreteren portret van een Aziaat en moest ze een hondenportret uit een bedrijfscollectie terughalen, omdat het beest nogal indringend keek.

Allemaal heel erg natuurlijk, en het lijkt te passen in het rijtje ‘aanvallen’ van mensen op mogelijk triggerende kunst. We denken nog even aan de rel rond het collegeportret in een Leidse vergaderzaal, wat uiteindelijk niet zo’n enorme rel was.

Geen beweging

De kunst wordt aangevallen door ‘woke’. Een beweging die nooit een beweging was, maar die beter als vijand te benoemen is wanneer je er wel een beweging van maakt. Het was een tijdje een hobby van mensen die we voor het gemak maar even extreemrechts zullen noemen, maar inmiddels heeft het de kunsten bereikt.

Dat maakt het lastig. Kunstenaars zien zichzelf immers graag als links, jong, antifascistisch en begaan met de vrijheid van alles en iedereen, niet in de laatste plaats de vrijheid om te prikkelen, te provoceren, onrust te stoken. Zo was het met grote revoluties aan het einde van de 19e eeuw, zo was het zeker na de Tweede Wereldoorlog. En nu krijgen ze weerwoord van mensen die zichzelf manifesteren als links, jong, antifascistisch en begaan met de vrijheid van alles en iedereen.

Door dat tegengeluid als ‘woke’ te classificeren, maak je er een grote vijand van, overgewaaid uit de moralistische VS, aangewakkerd door sociale media waarop iedereen maar zomaar iedereen ter verantwoording kan roepen (call-out culture) of annuleren (cancel culture).

Niemand wordt gecanceld

Inmiddels is duidelijk dat cancel culture niet bestaat, of hoogstens een makkelijk middel is voor mensen die roepen dat ze gecanceld worden, om meer publiek te bereiken, en een beter contract bij je agent (Johan Derksen, anyone?). Wat wel bestaat is call-out-culture, en die hebben we niet aan woke te danken, maar aan Twitter, waar je enorm kunt scoren door iemands tweet te retweeten met gepeperd commentaar, dat weer tegenspraak uitlokt en uiteindelijk trending wordt. Activisten van links en rechts gebruiken het, bijvoorbeeld om de adverteerders van GeenStijl weg te jagen, of mensen die kritiek hebben op Wierd Duk te bedreigen.

Dat is de hel van sociale media, maar dat is iets anders dan roepen dat kunst niet meer zou mogen prikkelen of irriteren. Wat ik vooral zie is een generatieconflict. En dat in een tijd waarin ouders en pubers het samen al een hele tijd beter met elkaar leken te kunnen vinden dan ooit tevoren.

Scoren in de biblebelt

Nemen we het voorbeeld van de PSP-poster. De PSP maakte die blootposter destijds natuurlijk om mensen boos te maken: lui aan wie je als PSP-stemmer sowieso een hekel diende te hebben, kort samen te vatten als: bewoners van de biblebelt. Dat was geoorloofde boosmakerij. Als biblebeltbewoner hield je je in, want anders zou je de PSP alleen maar in de kaart spelen.

Nu is er een jonge generatie die is opgegroeid met #metoo, met machtsmisbruik, en met eigen middelen om de media te bereiken. Die heeft even niet zoveel met de historische context, en vindt een blote vrouw op een poster seksistisch. Logisch, zoveel context had je als jongere in de jaren zeventig ook niet nodig om wie dan ook als reactionair of fascist te beschouwen. Dat ze nu niet naar jouw boomerargumenten willen luisteren? What’s new? Deed jij dat destijds wel in discussie met een VVD’er?

Dictator

Een racistische stereotypering in een portret aan je gevel? Natuurlijk kunnen mensen daar in een globaliserende wereld aanstoot aan nemen, en dat laten ze je ook weten, ze lopen niet zwijgend voorbij. Dat hebben wij ze geleerd. Nu moet een Amsterdamse galeriehouder dus niet gaan klagen dat mensen zich mede door de vrije kunsten hebben laten emanciperen.

Een schilderij met een starende hond, waar je de hele tijd naar moet kijken op je werk? Misschien was er een tijd dat je dat als werknemer zwijgend onderging, maar was je toen wel gelukkig? Dat de OR nu een mening heeft over kunst op de werkplek: prachtig! Het scherpt de geest en verruimt de blik: een kunstenaar is geen dictator die omwille van de vrijheid van de kunst zijn wil aan iedereen kan opleggen. En een galeriehouder is een verkoper, en dat is best vervelend werk als je niet meer in je product gelooft.

Gewoon moe

Het generatieconflict wordt in onderhavig artikel ook duidelijk door iets anders. De geplaagde galeriehoudster beweegt zich in een wereld waarin geld een steeds grotere rol speelt, en de macht niet meer bij Thorbeckiaanse overheden ligt, maar bij Muskiaanse geldwolven. Het gaat niet meer over een langzaam evoluerende smaak, maar over grillen van een generatie verwende miljonairs met een overschot aan bitcoin.

Natuurlijk is dat een verschrikkelijke wereld om in te moeten leven en werken, als iemand die houdt van schurende kunst. Maar liever roept de kunstwereld dat ‘woke’ de schuld van alles, en dat is niet goed. Dat je publiek mondiger is geworden: juich het toe, bied weerwoord, of trek je keutel in als je het met de kritiek eens bent.

Misschien ben je als vroege zestiger gewoon een beetje moe en wil je liever op je lauweren rusten dan te moeten bewegen in een steeds mondiger  wereld en een steeds grovere markt. Dat is voorstelbaar. Ik kan het me zelfs goed indenken, want ik loop even lang mee op deze planeet.

Maar zet de nieuwe generaties niet weg als woke sneeuwvlokjes.

Oké? Boomer?