Stad der Blinden is ethisch onderzoek en zintuigelijke ervaring ineen

Een oude man struint met een transistorradiootje de ziekenzaal binnen. ‘Waar ben jij blind geworden?’ vragen de reeds aanwezige blinden de nieuwkomer. ‘In een museum’, antwoordt hij. Vervolgens ontspint zich een ontroerend gesprek over wat het laatste schilderij was dat hij zag en de mogelijkheden worden geprojecteerd op het flinterdunne doek dat het publiek scheidt van de ziekenzaal. Deze tot elkaar veroordeelde mensen proberen zich schilderijen voor te stellen die ze ooit gezien hebben en zoeken naar een gezamenlijke herinnering, een gedeeld beeld. Door deze scène komen we dicht bij de ervaring en de eenzaamheid van het blind zijn. Meer nog dan bij het kijken naar struikelende en tastende mensen die steeds verder bevlekte kleding dragen, krijgen we hier inzicht in wat  zij zijn kwijtgeraakt.

Voor het eerst is Stad der Blinden, het beroemde boek uit 1995 van de Portugese Nobelprijswinnaar Jose Saramago, op de planken te zien. Saramago is bekend om zijn pessimistisch wereldbeeld. Met Stad der Blinden schreef hij zijn eerste allegorische roman. Op een dag, in een stad, wordt een aantal mensen op onverklaarbare wijze blind. De regering plaatst de besmettelijken zo snel mogelijk in eenzame afzondering in een oud gekkenhuis. De omstandigheden van deze quarantaine verslechteren snel.

Wegvallende kaders

Het verhaal is een onderzoek naar wat er gebeurt als de kaders wegvallen en het gezag het laat afweten. Saramago was ervan overtuigd dat het niet goed komt met deze wereld en zag het somber in met o.a. Israël en Palestina, bootvluchtelingen en machtige multinationals. In een lezenswaardig interview met het Belgische Knack uit 2006, vier jaar voor zijn overlijden zei hij “..als ik een grafschrift voor mezelf zou moeten bedenken, zou ik zeggen: hier rust José Saramago, een verontwaardigd man”

Theater Utrecht, het nieuwe stadsgezelschap van de stad Utrecht dat vorig jaar is verrezen uit de smeulende financiële resten van De Utrechtse Spelen, staat niet bekend om haar dijenkletsers. Na Crave en 4.48 Psychosis (Sarah Kane), Phaedra (Hugo Claus), en Stad der Blinden staat later dit jaar Een soort Hades van de Noor Lars Norén op het programma. Zware kostkeuze van artistiek directeur Thibaud Delpeut om de duistere krochten van de menselijke geest te tonen en aan onderzoek te onderwerpen.

Snelkookpan

Regisseur Thibaud Delpeut volgt trouw de grote lijnen van het boek en het getuigt van lef dat hij zich durft te beperken tot een snelkookpan van slechts anderhalf uur. Delpeut wil in samenwerking met het MapLab de belevingswereld van niet geboren blinden visualiseren. De mooie openingssequentie slaagt daar wonderwel in, maar toch werkt het aanwezige geluids- en beelddecor niet als een emotie-versterker, zoals dat bijvoorbeeld eerder het geval was in Delpeuts Antigone-Kreon-Oidipous.  Het erge dat mensen elkaar aan kunnen doen onder bepaalde omstandigheden is geen verrassing. Wat wel opmerkelijk is, is hoe snel een behulpzame man verandert in een dief. Dat kwaad voor goed kan worden ingeruild alsof je van t-shirt wisselt, wordt prachtig nonchalant neergezet door Hein van der Heijden.

Verder maakt Wendell Jaspers indruk als de vrouw van de oogarts, de enige in het gesticht die kan zien. Ze ziet het opkomende verval, het geweld en de viezigheid van de andere geïnterneerden en bericht er bijna over als een aangedane correspondent vanaf een rampplek. Interview je een slachtoffer over honger of geef je hem te eten? De splitsing van haar personage in een handelende en een vertellende actrice geeft dynamiek en gelaagdheid aan de voorstelling. De interactie tussen de personages in de ziekenboeg blijft te veel op de achtergrond. Het ogenschijnlijke eenvoudige en heldere decor staat contact met de toeschouwer in de weg. Het drama blijft te vaak op het toneel, ondanks de verteller voor het doek (Karina Smulders) die permanent naar ons/in de camera blijft kijken.

De vaart is deels de kracht van deze voorstelling, maar het laatste deel komt hierdoor niet geheel tot haar recht.  Als de spanningsboog van de quarantaine eindigt en de blinden gaan zwerven door een onttakelde en ontregelde stad waar de supermarkten geplunderd worden, de lijken op straat liggen te rotten en het recht van de sterkste die dienst uit maakt, voelt de afwikkeling van het plot, helaas, teveel als de afwikkeling van het plot. De regisseur zegt geïnteresseerd te zijn in de figuurlijke weg die de personages afleggen om tot een andere blik op elkaar te komen. Om dit invoelbaar te maken mag echt meer tijd worden genomen. Geef ons de tijd om te kijken.

Stad der Blinden is nog tot en met 16 augustus te zien op achtereenvolgend  het Spring Festival,  het Oerol festival, Over het Ij festival en Theaterfestival Boulevard.

Naar het boek van: José Saramago
Vertaling: Harrie Lemmens
Bewerking: Stijn Devillé
Regie en muziek: Thibaud Delpeut
Spel: Claire Bender, Eline ten Camp, Bram Gerrits, Sam Ghilane, Jacob de Groot, Hein van der Heijden, Wendell Jaspers, Redbad Klynstra, Jesse Mensah en Karina Smulders 

Scenografie: Roel van Berckelaer
Video-ontwerp: Arjen Klerkx
Dramaturgie: Joris van der Meer
Kostuums: Wojciech Dziedzic
Lichtontwerp: Casper Leemhuis
Geluidsontwerp: Mark IJzerman
Systeemontwerper geluid: Pim van den Heuvel