Wie naar een dansvoorstelling gaat, wil genieten van mooie bewegingen, expressie, bewegingscompositie en een fraai toneelbeeld, verpakt in muziek of een soundscape. Maar er is iets, waar altijd aan wordt voorbijgegaan: het geluid van de dans zelf. Danseres en choreografe Eline van Ark ontdekte dat dit vergeten aspect een grote rijkdom en een subtiele zeggingskracht in zich draagt. Het geluid van dans kans belevingen in ons oproepen die bij zichtbare dans verborgen blijft. Ze maakte daarom de choreografie ‘De Onzichtbare Danser’, waarin geen muziek klinkt, het publiek niets ziet en een danseres haar emotie en fysieke aanwezigheid uitsluitend overbrengt met de geluiden die haar bewegingen veroorzaken.
Een idee dat ontstaat tijdens een experiment
,,Dit is niet een idee dat me inviel en dat ik vervolgens ging uitwerken,” zegt Van Ark. ,,Het ontstond geleidelijk, als consequentie van een experiment. Ik had het ook moeilijk van tevoren kunnen bedenken, want ik ben visueel ingesteld. Dan kom je niet zo gauw op de gedachte het visuele juist uit te schakelen.”
Het publiek wordt bij ‘De Onzichtbare Danser’ geblinddoekt. ,,Ik had er ook voor kunnen kiezen de zaal donker te maken, maar dan gaan mensen proberen of ze niet toch iets kunnen zien. Die pogingen leiden af van waar het in mijn voorstelling om gaat: wat vertellen geluiden als je niet in beslag wordt genomen door wat je ziet?”
De lange weg naar deze voorstelling begon toen Van Ark aan de ArtEZ Dansacademie in Arnhem studeerde. Daar maakte ze een drie minuten durende presentatie, waarin de bewegingen van de dansers tot stand kwamen doordat ze wezen naar geluiden die ze hoorden. Dat kon het getik van een theaterlamp zijn, maar ook gekuch of gegiechel van iemand in het publiek. Later stelde Barbara Ebner, een oud-studiegenote, aan Van Ark voor deze presentatie verder uit te werken. Dat werd de voorstelling ‘RADAR’.
‘RADAR’
,,We kozen er in ‘RADAR’ voor, de geluiden uit te beelden, zichtbaar te maken met bewegingen. Zo konden de mensen doorkrijgen dat we reageerden op hun geluiden en dat ze dus invloed hadden op de dans, dat ze ons konden besturen. Het publiek ging actief geluiden maken. Eerst ieder voor zich. Geleidelijk kwam er samenwerking, maakten ze er een groepsproces van. De één creëerde een ritme en de ander geluiden die daarop steunden. Als iemand lang met hetzelfde geluid doorging, konden ze merken dat we dat niet meer volgden. Dan moesten ze iets nieuws te bedenken, en dus creatief zijn. Met ‘RADAR’ wilde ik het publiek bewust maken van wat er in geluid zit, wat je met geluiden kunt doen. Als iemand iets zei, dus woorden uitsprak, reageerden we op de klank van de woorden, op het geluid, niet op de betekenis.”
Dansen met gesloten ogen
‘RADAR’ wordt door Van Ark en haar collega uitgevoerd met gesloten ogen. ,,Toen ik luisterde naar het publiek, kon ik horen wat er in hen omging. Als je kijkt naar je publiek tijdens een dansvoorstelling, is het vanuit je positie op het toneel, als performer, vaak lastig te zien hoe de dans bij hen binnenkomt. De manier waarop ik publiek ervaar, verandert als ik mijn ogen dichtdoe. Geluiden vertelden mij veel meer dan het beeld van het publiek. Geluiden die de dansers maken vertellen ook heel veel. Die ervaring wilde ik met het publiek delen. Zo ontstond ‘De Onzichtbare Danser’.”
Intuïtie en gevoel
Eline van Ark gaat nauwkeurig te werk. ,,Beelden die je ziet gaan door interpretatiefilters en sluiten aan op je bewustzijn. Je denkt na over wat je ziet. Daardoor heb je afstand. Geluid dringt veel directer tot je door, op een onbewust niveau, niet via het analyserende brein, maar via intuïtie. Het werkt rechtstreeks in op je gevoel.”
Lichtheid, humor en subtiele nuances
Van Ark zette dan ook al haar gevoel in bij zowel de auditie als het maakproces. ‘De Onzichtbare Danser’ wordt uitgevoerd door Aïda Guirro Salinas. ,,Er kwamen zeven mensen auditeren,” vertelt Van Ark. ,,Het moest dus een blinde auditie worden. Ik luisterde naar hun dans en zocht naar een manier van omgaan met geluiden die ik voor mijn choreografie nodig had. Er waren drie redenen waarom ik voor Aïda koos: ten eerste heeft ze een lichtheid in haar bewegingen die me erg aantrekt. Ten tweede heeft ze een bepaalde humor. Dit vind ik erg belangrijk. Ik wilde van ‘De Onzichtbare Danser’ geen zwaar ding maken, niet een soort meditatie-oefening. En tenslotte: als ik Aïda een improvisatieopdracht gaf, reageerde ze met interessante ideeën en liet ze bepaalde nuances horen als reactie op de vraag ‘wat kun je met dans doen als het alleen om geluid gaat?’. Die nuances maakten heel veel in me los.”
Er brak een lange tijd van intensief samenwerken aan. ,,Bij elkaar hebben we er 35 dagen aan gewerkt, maar niet aaneengesloten. Eén à twee dagen per week, meer niet. Als je aaneengesloten werkt, ga je minder openstaan voor wat de geluiden met je doen. En de tussentijd had ik nodig om te reflecteren.”
Elke dansbeweging is volgens Eline te ervaren vanuit verschillende perspectieven, zoals muzikaliteit, ruimte, beweging of emotie. Tijdens het werkproces probeerde Eline de bewegingen van Aïda Guirro Salinas zo zuiver mogelijk vanuit één perspectief tegelijk te beluisteren. Op die manier wilde ze vast kunnen stellen hoe Aïda bijvoorbeeld haar ruimtegebruik kon inzetten om iets bij haar publiek teweeg te brengen. ,,Ik gaf Aïda bewegingsopdrachten. Zo kon ze zich met haar dans op mij richten, of op zichzelf, of op de ruimte om haar heen in het algemeen. We hadden niet afgesproken wanneer ze van de ene gerichtheid naar de andere switchte. Ik keek niet. Ik luisterde en testte of ik kon horen waar ze op gericht was. Meestal lukte dat, maar soms ook niet. Op die manier kon ik horen wat werkte.”
Werkproces met mensen van buitenaf
Eline van Ark nodigde mensen van buitenaf uit voor de repetities: buurtbewoners, dansers en blinden/slechtzienden. ,,We vroegen ze te luisteren naar Aïda’s dans en te zeggen wat ze bij de geluiden beleefden. Aïda en ik zelf waren de hele dag bezig met het luisteren naar het geluid van dans en konden er niet zo onbevangen over oordelen als mensen die vers van buiten kwamen. Ze kwamen hier, lieten hun dagelijks leven even achter zich. Als bij iemand de gedachten afdwaalden, bijvoorbeeld naar de boodschappen die die middag nog moesten worden gedaan, wist ik dat een beweging niet goed werkte.”
Luisterexperts
Blinden speelden een belangrijke rol bij dit experiment. ,,Blinden zijn luisterexperts. Ze zijn sensitiever, gevoeliger voor sfeer dan andere mensen. Ze voelen ook zuiverder wat iemands intentie is. Mensen zeggen me na de voorstelling wel eens dat ze zich nu beter kunnen verplaatsen in blinden, juist omdat ze meer op hun gehoor en gevoel aangewezen zijn geweest om de sfeer en de intenties van de danser tot zich te laten doordringen.”
Het was Eline er niet om begonnen een voorstelling uitsluitend voor blinden en slechtzienden te maken. ,,Dan zou ik iets anders doen, bijvoorbeeld een choreografie waarbij blinden de dansers mogen aanraken. Met ‘De Onzichtbare Danser’ wil ik iedereen, blind of ziende, dans laten ervaren door te luisteren en op een andere manier lichamelijke aanwezigheid in de ruimte waar te nemen, in een dimensie waar niet direct op gelet wordt, maar die wel diep, onbewust op ons inspeelt.”
De Onzichtbare Danser is te beluisteren:
21 oktober: besloten voorstelling voor blinde en slechtziende kinderen en jongeren in Bartiméus, Zeist
15 oktober: voorstelling tijdens de Special Guests Donderdag in het Van Abbemuseum in Eindhoven
28 november in Den Haag, tijdens het DanceAble Symposium http://www.holland-dance.com/entry/181/danceable-dansen-zonder-beperking
31 januari in Splendor Amsterdam, tijdens een avond genaamd Quiosquen http://splendoramsterdam.com/
Latere speeldata volgen.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
