Moderne panorama’s bij Mesdag doen het oude niet verbleken

Hoewel in Panorama Mesdag altijd één schilderij centraal staat, is het geen statisch museum. Wisselende tentoonstellingen belichten soms Mesdag en zijn tijd, soms modernere kunstuitingen. Ditmaal heeft het museum kunstenaars benaderd nieuwe visies te ontwikkelen op het begrip panorama. Een prijzenswaardig besluit. Of de nieuwe panorama’s allemaal even overtuigend zijn is een tweede.

Het belangrijkste werk op de tentoonstelling is Continuüm, een nieuw opdrachtstuk van Zeger Reyers en Pietertje van Splunter, ook wel collectief Broos. In de donkere ruimte staat een kolossaal statief. Het doet denken aan het statief dat Mesdag gebruikte om, staand op het duin, de contouren van het landschap te schetsen op een glazen cilinder. Reyers en Van Splunter hangen echter in het statief een koepel van doek, die als het ware de hemel naar binnen zuigt.

Computergestuurde meeuwen

Helblauwe lucht, wolken en meeuwen, maar schijn bedriegt: de meeuwen zijn computeranimaties van Rob Bothof. Op de meeuwen zijn natuurkundige wetten losgelaten en per individuele meeuw eigen gedragselementen. Een originele gedachte, maar helemáál natuurlijk doen de vluchtpatronen van de meeuwen toch niet aan. Blijkbaar laat de natuur zich niet volledig simuleren. En waarom zou je eigenlijk een kunstmatige herschepping beogen van uitspansel en meeuwen als het doel is dat ze niet van echt te onderscheiden zijn?

Broos liet zich onder meer beïnvloeden door het Hemels Gewelf van James Turrell, dat zich overigens wel op werkelijke waarneming baseert en alleen het perspectief verandert (liggend kijken vanuit het midden van een ronde krater). Het oorspronkelijke panorama van Mesdag zelf is natuurlijk ook een simulatie van de werkelijkheid, maar heeft naast de artistieke een belangrijke documentaire waarde: het Scheveningen van ruim een eeuw geleden is er terug te zien.

Vervreemdend aan het panorama van Broos is dat de kijker om de hemelkoepel heen loopt in plaats van dat die zich over de kijker heenwelft. De getoonde lucht en wolken bieden geen herkenbare landschapselementen. Daarom – de titel verraadt het al – is dit misschien niet zozeer een panorama van ruimte als wel van tijd: een continuüm waarin steeds hetzelfde lijkt te gebeuren, terwijl dat in werkelijkheid nooit zo is.

Er is meer werk van Reyers, waaronder de video Lighthouse. Op de draaiende lens van de vuurtoren van Burgh-Haamstede monteerde hij een camera, die van 45 minuten voor tot 45 minuten na zonsopgang meeliep. Verslavende beelden met prachtige kleurschakeringen zijn het resultaat, al maakt de voortdurende draaiing al snel duizelig, nog verergerd door de iets oneffen projectie en de kleine afstand van kijker tot doek. Opmerkelijk genoeg is hier het panorama-effect van de blik rondom veel sterker aanwezig dan bij Continuüm, zonder dat er een driedimensionale installatie aan te pas komt.

Voorbijschietende boomkruinen

De derde kunstenaar van wie werk getoond wordt is landschapfotograaf Gerco de Ruijter. Zijn panoramische kijk blijkt uit luchtfoto’s, gemaakt met een camera aan een vlieger. Zij tonen het landschap als reliëfrijke structuren. Ook monteerde De Ruijter camera’s op irrigatie-installaties die grote cirkels door het graan beschrijven.

Speciaal voor Panorama Mesdag maakte hij Ringdijk, een film van voorbijschietende boomkruinen. De Ruijter filmde ze met een fisheye-lens vanaf een rijdende auto. Ook hier de licht verslavende werking van steeds veranderende schijnbare continuïteit. Helaas ook hier iets schokkerig beeld. De Ruijter heeft ervoor gekozen het beeld niet verticaal, maar horizontaal voorbij te laten schuiven, waardoor je het ongemakkelijke idee krijgt dat je dwars op de auto ligt.

De zoektocht naar panorama 2.0 blijkt geen eenvoudige opdracht. De kunstenaars spelen veelzijdig met werkelijke en gesimuleerde natuur, met vlak en driedimensionaal werk, met ruimte en tijd, maar voorlopig blijft Mesdags oorspronkelijke panorama toch het meest aansprekende museumstuk.