‘Hulpverleners komen naar mijn stad om weer weg te gaan. Ik kom er om te blijven.’ Kernachtiger kun je Faustin Linyekula niet krijgen. ‘Hulpverleners scheppen geen band met de mensen die ze willen helpen. Hun werk is verdwenen zodra ze vertrokken zijn. Ik kom niet om hulp te verlenen, maar omdat ik er wil zijn. Als ik daarmee een paar mensen help, is dat meegenomen.’ De wereldvermaarde Congolese kunstenaar is dit jaar, met William Kentridge, associate artist van het Holland Festival.
Donderdag 9 mei was Linyekula te gast in het Amsterdamse debatcentrum De Balie. Hij sprak daar over hoe het is om in tijden van oorlog en conflict en onder moeilijke omstandigheden een kunstencentrum te leiden.
Gesprekspartners waren Dessy Gavrilova, die in de Bulgaarse hoofdstad Sofia een tweelinginstituut van De Balie heeft opgezet, en filmmaakster Beri Shalmashi, die na haar opleiding aan de Amsterdamse filmacademie terugkeerde naar Iraaks Koerdistan om daar een filmhuis op te richten. Gespreksleider Yoeri Albrecht is overigens momenteel zelf baas van een kunstencentrum in conflictgebied. Dat gebeurde nadat een groep extreemrechtsen tijdens een bijeenkomst in zijn gebouw, De Balie, om de deportatie van moslims riep.
Verhalenverteller
Albrecht had zich degelijk voorbereid, maar kon zijn briefjes met vragen al snel in de prullenbak werpen toen Linyekula eenmaal het woord nam. Faustin Linyeluka is namelijk een man met een geweldig charisma. Hij mag dan te boek staan als choreograaf, zelf noemt hij zich liever verhalenverteller. Dat is de kunst die van huis uit meekreeg. Dat is de kunst waarmee hij hier de hele volle zaal diep imponeert. Zuiver gekozen woorden, betekenisvolle stiltes en ogen die je echt aankijken. Zo weet hij ook precies dat onder woorden te brengen wat de andere twee gasten aanzet om het gesrpek naar een veel persoonlijker niveau te trekken.
Uiteindelijk, zo stelt Linyekula, is kunst een geweldig eenzaam vak, omdat je veroordeeld bent tot de rol van buitenstaander. Hij keerde terug naar zijn geboortestad om er – na grote successen in de rest van de wereld – een kunstencentrum op te richten. Hij deed dat niet als ontwikkelingswerk of als hulpverlener, maar omdat hij ernaar snakt om thuis te zijn. Daarmee raakte hij zijn gesprekspartners in het hart, omdat zij ook de mogelijkheden voor een internationale carrière en de luxe die daarbij hoort, opzij zetten voor werk in hun eigen land of stad. Dessy Gavrilova doet dat in Bulgarije, terwijl de braindrain in dat land in volle gang is. Al meer dan twee miljoen mensen zijn vertrokken naar elders, en vaak zijn dat ook juist de intellectuelen en kunstenaars waar haar debatcentrum het van moet hebben.
Weggaan is geen optie
In zo’n situatie volhouden, terwijl de wereld om je heen steeds leger wordt, vereist moed. Moed die ook Beri Shalmashi niet kan worden ontzegd. Toen zij terugkeerde naar Erbil nam de oorlog in het vlakbij gelegen Syrië steeds ergere vormen aan. ‘IS zat op twintig kilometer afstand, en niemand wist zeker of ze niet ook Erbil zouden innemen.’ De kunstenaars die er nog waren toen ze kwam, vluchtten of trokken ten strijde, de stad leeg achterlatend.
Toch is weggaan geen optie voor deze terugkeerders, zo meldden ze. Daarvoor is je eigen verhaal, je eigen achtergrond en taal te belangrijk. Zo hoopt Dessy Gavrilova dat haar centrum, The Red House, klaar zal staan als ooit de Bulgaarse elite zijn zelfvertrouwen en de weg naar Sofia teruggevonden heeft. Beri Shalmashi heeft haar oog laten vallen op een leegstaand art-deco bioscoopgebouw, aan de voet van de middeleeuwse burcht van Erbil, waar ze zodra het kan haarr filmhuis wil openen.
En Faustin Linyekula hoopt dat ooit kunstenaars als hij en zijn collega’s in Congo weer dezelfde eervolle reputatie hebben als ze ooit hadden, al was dat dan onder de verschrikking van de dictatuur van Mobutu. Verscheurdheid kan geen enkele kunstenaar in conflctgebied ontzegd worden.
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
