Cultuur is nergens goed voor

4 juni jongstleden bracht de Raad voor Cultuur haar advies uit over de subsidieaanvragen van de culturele instellingen uit de zogeheten basisinfrastructuur.

De Raad voor Cultuur is het wettelijke adviesorgaan van de regering en het parlement op het terrein van kunst, cultuur en media. De Raad adviseert over actuele beleidskwesties en subsidieaanvragen, gevraagd en ongevraagd. Het loont zeer de moeite www.raadvoorcultuur.nl af te schuimen op de actuele stand van zaken

De drie door de Rijksoverheid gesubsidieerde (en daarmee mede door u en mij betaalde) operagezelschappen moeten, volgend op dit advies, flink aan de bak. Van onze hoofdstad (Nationale Opera en Ballet, breed bekend als de Stopera) is de subsidieaanvraag nog niet geaccepteerd en moet het geheel opnieuw worden geschreven (nee, tenzij). In Maastricht (Opera Zuid) en Enschede (Nederlandse Reisopera) moeten er o.a. een toelichting (onderbouwing?) komen op de artistieke keuzes, zowel qua repertoire als invulling daarvan (ja, mits).

“Ik heb deze repertoirekeuze gemaakt omdat ik twee jaar in het vooruit aanvoel dat het in de tijdgeest gaat passen” of “deze zanger is gevraagd voor de rol omdat hij of zij er zo geschikt voor is nadat ik de stem in 2018 heb gehoord”, lijken voor het Rijk onvoldoende te zijn geworden. Zo rolt het vak van operaproducent.

Ergens begrijp ik dit wel. Het kunnen besteden van publieke middelen is geen vanzelfsprekendheid maar brengt verantwoordelijkheid met zich mee. Vergelijkingen van cultuur met vliegtuigmaatschappijen die gered worden met belastinggeld gaan onmiddellijk mank.

Life is neither good nor bad. Life is life, and all we know. Good and bad and joy and woe Are woven fine, are woven fine. All the travels we have made, All the evils we have known, Even paradise itself, Are nothing now, are nothing now.

‘Change the things you can, and not the things you want to’, dacht ik vanochtend in mijn eerste humeur van de dag. Cultuur en Sky Priority gaan niet samen omdat het doel van cultuur moet zijn om iederéén zich vanbinnen een beetje elitair te laten voelen, niet alleen de FlyingBlue-members. Dit mits cultuur sowieso ergens goed voor is. En dat is het niet. Dat moet ik vast even uitleggen.

Deze week was ik in het Centraal Museum in Utrecht. Ik heb de tentoonstelling ‘De Tranen van Eros’ gezien. Ik nam de tijd om het gebodene aandachtig te proeven. Het surrealistische werk van o.a. de Utrechtse kunstenaar, Johannes Moesman (1909-1988) is vooral gericht op de gezichtloze vrouw als seksobject. Noodzakelijk in die tijd als reactie op al het voorgaande, maar.. De conclusie was dat het goed was het gezien te hebben en dat ik mezelf liever wil verrijken met andere soorten kunst. Als kunstenaars zoals Moesman hun voornemens hadden moeten toelichten alvorens aan de slag te gaan waren ze, bij wijze van spreken, met atelier en al op de brandstapel in vlammen opgegaan. Zeker in Nederland. Zeker toen.

Subsidie toegekend krijgen is fijn en schept dus onvermijdelijk verplichtingen. Het kan evenwel ook een beperking zijn van de creativiteit. De keten-demonstratie “Cultuur in actie”, gericht op het ophalen van handtekeningen voor een petitie ter ondersteuning van ‘de sector’, óók hard getroffen door de corona-crisis, is een voorbeeld van hoe wij onszelf grenzen opleggen om vervolgens te roepen dat iemand anders ons onvoldoende ondersteunt.

En blijven roepen dat je belangrijk bent voor de samenleving, is nonsens. In feite ben je niet belangrijker dan de bakker, het eetcafé, de huisarts of de postbode. Jij bent, ik ben, hartstikke misbaar. Omdat kunst en cultuur compleet zinloos zijn. En op het moment dat kunst en cultuur iets op gaan leveren zijn ze irrelevant geworden. Kunst en cultuur zijn geen consumentenproducten en voegen niets toe aan een betere wereld. En juist daarin zit hun kracht. Omdenken, dus. Kunst bestaat niet omdat het moet maar omdat we er behoefte aan hebben. Anders dan het vervullen van een ondefinieerbare behoefte is ‘de sector’ volstrekt nutteloos. De cultuur moet de samenleving ondersteunen, zeker in deze tijden, niet andersom. Daarbij: zodra een schilderstuk deugt omdat het zo goed past bij de sofa die er onder staat en het gekeurd is door de meubelmaker kan het à la Banksy door de shredder.

Terwijl ik bijna klaar was met dit stuk ochtendhumeur, moest ik terugdenken aan het lef, doorzettingsvermogen en vastberadenheid waarmee ik vanaf 2012 de Reisopera een toekomst heb kunnen geven -en een team van medewerkers heb meegesleurd- juist door vooraf niets toe te lichten maar wèl te werken vanuit het besef dat we misbaar waren. Omdat opera vooraf nergens goed voor is, totdat de makers de werkelijkheid van zijn nutteloosheid omarmen. Tijden veranderen, mensen veranderen en daarmee verwachtingen ook.

We’re neither pure, nor wise, nor good

We’ll do the best we know.

We’ll build our house and chop our wood

And make our garden grow..

Later op die dag in Utrecht: met mijn gezelschap gegeten in restaurant Sarban: een Afghaans restaurant (familie Alizadah, ook in Tilburg) opgericht en gerund door jonge vluchtelingen. Cultuur, kunst en een heleboel lekkers aan en op tafel. Toelichting volstrekt overbodig. Any questions?

Beelden zijn van een wandeling rondom het dorpje Vragender en quotes zijn afkomstig uit Bernstein’s Candide.