Waarom ik nostalgisch word bij het zien van Variations van Hans van Manen bij Het Nationale Ballet

Als elk ballet om discipline draait, is dat zeker iets wat voor de balletten van Hans van Manen geldt. Discipline in de muziek, in de maat, in de eenvoud. Hoe ballet orde schept in beweging, de ruimte afmeet, relaties vastlegt: je vindt het allemaal in de werken van Hollands meest befaamde dansmaker. Ook de zes onderdelen van het programma Variations van Het Nationale Ballet dat 27 en 28 februari en op 4 en 5 maart te zien is, brengen het beste van Van Manen op het online podium naar voren. Twee klassiekers licht ik uit.

Adagio Hammerklavier 

Ballet zoals het bedoeld is: de danseressen stralen en de mannen werken zich achter hen opgesteld in het zweet. Omdat Adagio Hammerklavier gezien wordt als een ode aan de vertraging is het extra aanpoten voor de mannen. Een achter elkaar genadeloos optillen van de dames zonder zichtbaar buiten adem te raken, en vaak ook nog met ‘dood gewicht’ (meestal helpen danseressen door voorafgaand aan de ‘lift’ een sprongetje te maken of in plié te eindigen maar hier doorgaans niet): voor dansvakopleidingen is het iets om je in stuk te bijten.

Het spannende moment dat het meisje als een plank opzij valt om nog net voor de grond door de jongen opgevangen te worden is een kwestie van goede timing. Bij mij ontbrak dat eens als student. Het weerhield me er niet van later bij Het Nationale Ballet zelf Adagio Hammerklavier te dansen, niet omdat ik een grote danser was, maar omdat ik had geleerd te ‘partneren’. Wat is er nu beter dan jezelf weg te cijferen en de ander te laten stralen?

O, en met het meisje van school liep het gelukkig goed af, ze was een bikkel.

Bikkels en goede partners zijn het dan ook die nu Adagio Hammerklavier bij Het Nationale Ballet uitvoeren, met als uitblinkers Maia Makhateli en Artur Shesterikov, een van de drie paren (de mannen met beenwarmers, blote bast en een halsketting om) die in de kalmte van een beschermend, zacht wapperend achtergronddoek, het karakter van hun duet demonstreren. Maia en Artur benaderen in hun ervaren eenheid de grootsheid van de originele bezetting (Monique Sand en Henny Jurriëns, Sonja Marchiolli en Francis Sinceretti, Alexandra Radius en Han Ebbelaar). De veelbetekenende piqué arabesque, waarbij Maia diagonaal met een been naar achteren gestrekt op een van haar spitzen naar voren stapt, en als het aan haar ligt niet van plan is daar weer af te komen, laat zien dat ze voor dit ballet leeft en het tot in de tenen beheerst.

Sarcasmen

Een classicistische setting: een man en een vrouw en een concertvleugel met pianist, waarbij het stel de zwart-witte kleding van een dansopleiding draagt. De man heeft echter geen T-shirt aan en zijn ontbloot bovenlichaam geeft direct een spanning of intentie weer, de discipline van de dans versus aantrekkingskracht naar de ander kan een contrast opleveren (maar meestal zijn de gevoelens op de balletopleiding of bij een gezelschap platonisch). Het nijdig makende tijdverdrijf tussen man en vrouw over wie de meeste macht heeft – de man heeft meestal niet door dat hij bij voorbaat een kansloze sul is – wordt speels gepresenteerd: sarcastisch, want een bijtende ondertoon blijft er natuurlijk wel.

Opvallend is het moment waar normaal een vrouw een man klein kan krijgen door deze een knietje te geven, maar er nu gewoon haar hand op legt. Typisch Hans van Manen. De ongenaakbare jonge Floor Eimers geeft prachtig haar suprematie weer over de oudere Jozef Varga, en de fraai spelende pianist Michael Mouratch ziet als ongewilde getuige het spel met lede ogen aan. 

Meer online

Jammer dat je Variations op slechts vier dagen kunt zien. Je zou willen dat je het op elk gewenst moment kunt oproepen. Het is wachten op een slimmerik die een online, internationale mediatheek van balletten opzet, waarbij je tegen betaling wanneer je dit wilt een gewenst ballet in een bezetting van een internationaal topgezelschap kunt bekijken. Een soort Balletflix.

Ik ga nog wel op een van de resterende drie dagen van Variations kijken naar een andere bezetting van bovengenoemde balletten en naar de rest van het programma met Trois Gnossiennes, Déjà Vu, Two Pieces for HET, en Variations for two couples. Doe je dat ook, houd dan rekening met hoe je online ballet ‘streamt’. Direct op je laptop of desktop kijken werkt dat beter dan via het ene device te streamen naar een ander zoals bijvoorbeeld je televisie.