De cultuursector moet tegen zichzelf beschermd worden. Dat maakt Maryam Hassouni glashelder in Wat de Fak!.

Betutteling! Woke terreur! Dit waren een paar van de reacties vanuit de filmwereld toen er werd aangedrongen op de aanstelling van een intimiteitscoördinator bij Nederlandse filmproducties. Alsof iemand seksueel grensoverschrijdend gedrag zou kunnen toestaan of vertonen in een studio met veertig andere medewerkers eromheen. Onmogelijk!

Gisteren verscheen het boek Wat de Fak! van gelauwerd actrice Maryam Hassouni en daarin staat precies, uit de eerste hand, beschreven hoe ook met veertig anderen op de set heel makkelijk grenzen overschreden worden.

Dit boek, geschreven als een woedende aanklacht tegen de Nederlandse culturele sector, moet gevolgen krijgen. Voor de daders die ze niet bij name noemt, maar die voor iedereen perfect herkenbaar zijn, maar dat niet alleen. Wat Hassouni beschrijft betreft een verrot klimaat in ons theater, in de televisiewereld en bij filmmakers. Het verhaal van Maryam kan door tientallen acteurs en actrices beschreven worden, maar uit angst voor de eigen carrières blijft dat onverteld.

Verlies van anonimiteit

Bij meldpunt Mores.online, vorig jaar opgericht om iets aan de normvervaging te doen, zijn de afgelopen maanden tientallen verhalen binnengekomen, maar geen van die verhalen krijgt gevolg omdat de melders geen verdere stappen durven zetten uit vrees voor verlies van anonimiteit. Sta je immers eenmaal bekend als ‘moeilijk’, of heb je de reputatie van een producent, mecenas, medespeler of regisseur durven aantasten, kun je het verder schudden met je carrière.

De schrijfster heeft inmiddels aangekondigd haar geliefde vak vaarwel te zeggen. Dit ondanks de vele goede ervaringen die ze ook heeft gehad. Belangrijkste reden is de manier waarop de interne hygiëne georganiseerd is. De publieke omroep die signalen negeert dat het bij de opnames van die ene randstedelijke politieserie schering en inslag is wat betreft pesterijen, intimidatie en fysieke grensoverschrijding. De producent die zijn eigen vlees keurt met een onderzoek naar het eigen functioneren, en de omgeving die stelt dat de acteur in kwestie ‘nu eenmaal zo is’.

Karaktermoord

Het is een kwestie van tijd voor ook de karaktermoord op Hassouni zal beginnen. In haar goudeerlijke boek spaart ze immers zichzelf niet. We leren haar kennen als een extreem ambitieuze vrouw, die al vroeg op de hoogste ereplaatsen ter wereld geëerd wordt. Ze krijgt als eerste een Emmy Award, wordt door ’s lands grootste mecenas tot voorbeeld gesteld voor haar generatie acteurs en zit in jury’s van ons belangrijkste filmfestival. Logisch dat je het hoog in de bol krijgt en het is toe te juichen dat Maryam daar ook de consequenties van neemt door te kiezen voor een peperdure privétheaterschool in New York.

Dat ze met veel complimenten en grote prijzen op zak en twee universitaire studies in de pocket terugkeert aan het front van de Nederlandse film en tv, levert haar vooral veel lessen in nederigheid op: ze moet niet denken dat ze met haar kapsones kan afdwingen dat ze geen naaktscènes meer hoeft te doen, dat haar geslachtsdelen niet in beeld hoeven en dat ze geen clichématige marokkaanse types wil spelen.  Om maar helemaal te zwijgen van het het feit dat ze niet even goed betaald krijgt als anderen. Ze mag vooral blij zijn dat ze werk heeft.

Nooit een grote mond hebben

Dit is hoe de Nederlandse cultuursector werkt, en waarin die ook niet afwijkt van andere bedrijfstakken. Hassouni heeft een te grote mond en heeft niet op een Nederlandse theateropleiding geleerd dat grenzen overschrijden nu eenmaal de kern van het vak is. Wanneer je de bestaande omgangsvormen ter discussie stelt, bedreig je natuurlijk iedereen die daar tot nu toe zonder morren mee akkoord is gegaan. Zo creëer je zwijgende omstanders.

Ik kan me zelf nog herinneren hoe ik ooit, in een vorig leven, een salarisonderhandeling in ging met de zakelijk leider van een goed gesubsidieerd landelijk gezelschap en zo verbijsterd was over het minimale aanbod (hoezo CAO, daar doen we niet aan), dat ik uiteindelijk wel meer geld kreeg, maar ook de verzekering dat ik mezelf uit de markt had geprijsd met mijn verzoek om een minimumloon. Waarvan akte. Later was ook een dienstverband bij een landelijk dagblad uit den boze, en kon ik met een freelance contract als ‘rariteit’, met instemming van de vakbond aan de slag als zzp’er die wel lasten betaalde, maar daar geen rechten aan kon ontlenen.

Meewerken

Ondertussen krijg ik als vrij gevestigd journalist met een hoge moraal en trouw aan de Code van Bordeaux genoeg meldingen binnen van misstanden. Daarmee kan ik meestal niets doen omdat mijn bronnen niet on the record durven, omdat uiteindelijk iedereen medeplichtig is gemaakt (geld is macht) en in geval van wel serieuze en  bewezen misstanden dure advocaten worden ingeschakeld om te intimideren, zonder dat er ook maar een legitieme reden is voor een klacht. Zo beveiligt de sector zichzelf, maar niet tegen zichzelf.

Ik hou van kunst, ik beleef mijn momenten van diepste vreugde in theaters, bioscopen en musea, maar de misstanden, en de dubbele moraal maken dat genot soms ook moeilijk. Daarom moet het boek van Maryam Hassouni gevolgen krijgen. Niet omdat die ene acteur of die gesjeesde filmmaker moet worden aangeklaagd, maar omdat iedereen nog eens heel goed moet bedenken waaraan ze meewerken.

Goed om te weten

Wat de Fak! van Maryam Hassouni ligt nu in de boekhandel.