De 10e en laatste Critics’ Choice op IFFR. Tijd voor nieuwe reuring

26 januari 2015. Tijdens het International Film Festival Rotterdam 2015 schrijf ik op deze plaats: ‘Wat gebeurt er als de criticus zich ook van beeldtaal gaat bedienen?’

Dat is dan ter gelegenheid van (The Return of the) Critics’ Choice, een onafhankelijk georganiseerd programma-onderdeel van het IFFR. Aangespoord door toenmalige programmeur Gerwin Tamsma en festivaldirecteur Rutger Wolfson op poten gezet door Dana Linssen (NRC) en Jan Pieter Ekker (Parool). Begin van een jaarlijks terugkerend programma met een keuze aan films, video-essays, nagesprekken, een tijdens het festival gemaakte film, een live gebreide datavisualisatiesjaal en wat maar te bedenken valt om meer reuring te brengen in de conversatie tussen publiek, kritiek en makers.

Video-essays

Die video-essays zijn vanaf dat moment de blikvanger van Critics’ Choice. Nederlandse en buitenlandse critici worden gevraagd de uitgekozen films van een inleiding te voorzien. Maar dat moet dan wel in de vorm van een video-essay. Nog tamelijk nieuw voor Nederland. Kevin B. Lee is een van de critici die al langer met dat bijltje hakt. Zie bijvoorbeeld Transformers: The Premake. De Nederlandse Bianca Stigter werkt voor die eerste nieuwe Critics’ Choice een drie minuten durende home-movie, in 1938 gedraaid in een Joodse gemeenschap in een Pools dorpje, uit tot een video-essay. Om dat later nog verder uit te werken tot de bijzondere en veelgeprezen documentaire Three Minutes: A Lengthening.

Nummer tien

24 januari 2024. Het IFFR staat weer voor de deur. Dit jaar presenteren Ekker en Linssen de 10e editie van Critics’ Choice, en ik verneem dat ze er daarmee een punt achter gaan zetten. Was Nr. 10 ook niet een film van Alex van Warmerdam? Maar dit terzijde.

25 Januari 2024. Hoezo geen Critics’ Choice meer? Ik bel Jan Pieter. Ja, na tien keer is het mooi geweest, beaamt hij. Wat niet wil zeggen dat het gesprek over film niet meer nodig is. Maar, zo vat hij het samen, het was weliswaar ieder jaar anders, maar toch ook een variatie op dezelfde vorm. Je moet soms stoppen om iets nieuws te beginnen. Om daar aan toe te voegen dat er geen enkele druk vanuit het festival was.

Het thema dit jaar is ‘Whisper’. Een woord waar je in dit verband veel kanten mee op kan. ‘In een tijd waarin iedereen elkaar dreigt te overschreeuwen, gaan we op zoek naar de stille stem van de filmbeschouwing, naar verdieping en reflectie’, lees ik in de Critics’ Choice-programmakrant van dit jaar. Gewoon op papier voor iedere festivalganger voor het grijpen. Als eenmalige uitgave van de al een aantal jaar verdwenen Daily Tiger. Als voorbeeld van die verdieping grotendeels gevuld met diverse beschouwingen over Jonathan Glazer’s The Zone of Interest. Een Holocaustfilm zoals je nog niet zag. Want de gruwel zit in de onrustbarende soundtrack. Wat we zien is net aan de andere kant van de kampmuur van Auschwitz. Het alledaagse, bijna banale huishouden en de lommerrijke tuin van Hedwig Höss (Sandra Hüller), de echtgenote van kampcommandant Rudolf Höss.

En iets nieuws? Ja, er komt een nieuw ding dat Another Point of View gaat heten. De website is bijna klaar.

Knettergek of kwetsbaar

26 januari 2024. Ik kijk even naar het programma van Critics’ Choice 10. De Talk van bovengenoemde Sandra Hüller staat op het lijstje, naast een werklunch voor critici en andere professionals, plus natuurlijk films, die uiteenlopen van The Ballad of Suzanne Césaire, een hommage aan de schrijver uit de titel die zich ontpopte als activist van het Afro-Surrealisme, tot de knettergekke Nederlandse komedie Krazy House. Die had ik niet in deze selectie verwacht.

Future Me van Vincent Boy Kars is een andere Nederlandse Critics’ Choice-titel. Ik kan die vooraf online zien. Na Kars’ Drama Girl opnieuw een ongebruikelijke vermenging van fictie en docu, of beter gezegd, echt en nagespeeld. Nu in de vorm van een zelfonderzoek van de maker, die zichzelf tegelijkertijd door Martijn Lakemeier laat spelen en zich al doende behoorlijk kwetsbaar opstelt. Ook al kan hij dat begrip ‘kwetsbaar opstellen’ in een gesprek met een therapeut moeilijk onder woorden brengen.

Opstandigheid

27 januari, 18:30 uur. Ik kom in Rotterdam aan bij Cinerama, waar over een half uurtje de eerste Critics’ Choice film van dit jaar draait: Avant Drag!. Intussen heb ik een beetje gepuzzeld of er een soort verbindende lijn valt te ontdekken tussen de keuzes van dit jaar. Zoiets als opstandigheid misschien? Dwarse vormen, uitdagende onderwerpen of personages?

Ik zie Jan Pieter daar ook, en kan het hem vragen. Volgens hem ligt dat niet zo vast. Het kan van alles zijn. Als er maar stof voor gesprek is, voegt Dana, die ook langsloopt, daaraan toe. Dus een onverwachte titel als Krazy House van het roemruchte duo Steffen Haars/Flip van der Kuil (New Kids on the Block) kan er ook bij. Naar verluidt is festivaldirecteur Vanja Kaludjercic fan van het duo, Dana juist niet, en Jan Piketer noemt het een guilty pleasure. Bij de recente première van Krazy House op het niet onbelangrijke Sundance-festival waren er veel thumbs downs, maar ook thumbs ups.

27 januari, 19:00 uur. Avant Drag! begint. Het blijkt meer dan een groepsportret van negen drag-artiesten die de straten van Athene opgaan om het Griekse patriarchale conservatisme onder vuur te nemen. Over opstandigheid gesproken. Meer dan een groepsportret, want je mag de film zelf rustig een manifest noemen.

Maar waar is het video-essay van Roosje van der Kamp gebleven, dat deze performance in filmvorm zou inleiden? Misschien kom ik daar morgen nog achter.

Werklunch

28 januari, 10:uur. Verzamelen in Fontein Rooftop voor de werklunch, met prachtig uitzicht over Rotterdam. Een gemixt gezelschap gaat brainstormen over hoe verder na Critics’ Choice, en de toekomst van de filmkritiek voorbij de recensie. Zo vat ik het ruwweg samen. Op uitnodiging van Dana Linssen, Jan Pieter Ekker en Janilda Bartolomeu (programmeur, filmmaker en researcher).

Dus ook even de kans om aan Dana te vragen: waar was Roosje’s video-essay gebleven? Mmmm, toen Avant Drag!-regisseur Fil Ieropolos het vooraf had gezien (zoals de gewoonte is) bleek hij niet happy, en de e-mailwisseling met Roosje leverde zo veel ruis op dat het Critics’ Choice-team besloot het video-essay niet te vertonen. In die tien jaar werden er voor Critics’ Choice zo’n vijftig video-essays gemaakt, en dit is de eerste keer dat zoiets gebeurt. Valt dus eigenlijk best mee, aldus de organisatoren. Maar misschien toch niet de reuring die je zou willen, bedenk ik daar zelf bij. Roosje, die er ook is, laat me weten inmiddels over de schrik heen te zijn.

apov.space

Te veel woorden alweer voor dit incident. Want de komende twee uur gaat het over belangrijker zaken. Aan vier tafels brainstormen over ‘whisper’ en filmkritiek, over video-essays, over filmkritiek op festivals en de onafhankelijke filmkritiek. Coen van Zwol borduurt in een gesproken column voort op wat hij een paar dagen geleden schreef onder de titel U wilt niet kort maar lang en diep.

Fijn om daar eens met nieuwe mensen over te converseren, wat te veel is om hier even samen te vatten (hopelijk komt er ergens nog een verslag online), maar uit de wrap up aan het eind vis ik wat trefwoorden. We hoeven de oude formats niet weg te gooien, maar kunnen ze wel samen composteren zodat er iets nieuws komt. Laat de illusie van objectiviteit varen, kijk wat de jongere generaties aanspreekt. Meer conversaties, bijvoorbeeld ook in de bioscoopzalen zelf. Denk aan community building, zoek elkaar op. Er is aan een van de tafels zelfs gedacht aan een soort wereldwijde associatie van freelancers, onder meer om ze een steviger positie te geven. Daar wil ik in de toekomst graag meer over horen.

Een nieuw initiatief dat al heel ver is, is Another Point of View, met de website apov.space, die hopelijk snel online is.

27 januari, 16:15 uur. Ik ga het hiervoor al genoemde The Zone of Interest zien. Inderdaad, zoals ik ergens las, een film die je onder de huid gaat zitten.

Sandra Hüller

27 januari, 20:00 uur. In een tot de nok gevulde Juriaanse Zaal in de Doelen komt onder luid applaus Sandra Hüller (Een van de Zone of Interest-hoofdrolspelers) het podium op om daar zeer geanimeerd in gesprek te gaan met criticus Peter Bradshaw. Over haar vertolking van Hedwig Höss zegt ze onder meer dat ze normaal een emotionele band met haar personages aangaat, maar dat in dit geval onmogelijk vond. ‘Ik wilde haar leeg maken, een heel fysieke vorm van acteren.’ Om er aan toe te voegen het een belangrijke film te vinden, zeker in het licht van ontwikkelingen die we tegenwoordig zien.

Nogmaals het video-essay

28 januari, 11:30 uur. Ik sta op het punt een punt achter dit verslag te zetten, maar heb vanmorgen toch nog de kans gekregen een blik op een paar van de video-essays van deze tiende Critics’ Choice te werpen. Het niet vertoonde essay van Roosje van der Kamp bij Avant Drag! blijkt een soort kijkoefening, waarmee ze onderzoekt hoe drag queens in Avant Drag! en andere films visueel worden geïntroduceerd. En vraagt zich af of dat voyeurisme of het schenken van kracht is. Met een wat abrupt gemikte metafoor (raak of toch onhandig/mis?) als uitsmijter.

Verder zie ik hoe je met zo’n video-essay grofweg twee kanten op kan. Janilda Bartolomeu heeft een inleiding bij The Ballad of Suzanne Césaire gemaakt met een voice-over die je ook gewoon als geschreven artikel zou kunnen lezen. Maar dan mis je die begeleidende impressie van beelden uit The Ballad. En als ze het begrip ‘een onderhandeling’ laat samenvallen met een dansend paar werkt dat toch net even beter.

Hugo van Emmerzael (maakte het video-essay bij Krazy House) en Joost Broeren-Huitenga (bij Future Me) vergelijken hun onderwerp met een montage van scènes uit andere titels waarin vergelijkbare zaken opduiken. Zoals het veilige huis als onheilsplaats (pas op voor buitenaardse wezens!) of films waarin (onder meer) filmmakers geconfronteerd worden met hun personages. Joost doet dat geheel visueel, zonder enig commentaar. Kijk maar goed, en zie hoe Vincent Boy Kars zich in illuster gezelschap bevindt.