Rainer Hofmann (SPRING): 'After the populist attack from the right, the performing arts now face an attack from the left.'

Donderdag 17 mei opent SPRING Performing Arts Festival in Utrecht met o.a. Sic Transit Gloria Mundi van Dries Verhoeven en to come (extended) van Mette Ingvartsen. In tien dagen zijn er ruim vijfentwintig internationale dans- en theaterproducties, installaties en performance werken in de publieke ruimte en stedelijke omgeving te zien. Een week eerder oogt festivaldirecteur Rainer Hofmann ontspannen. ‘Tot nu toe geen calamiteiten, alles verloopt naar wens.’ Al zes jaar is Hofmann directeur van de samenvoeging van Festival aan de Werf en Springdance.

Dit jaar staan er heel wat aan Nederland gelieerde producties op het festival, zoals Anouk van Dijk die met Chunky Move vanuit Australië overkomt en nieuwe producties van Wunderbaum, Dries Verhoeven, Genevieve Murphy bij NBprojects en een Theater Utrecht co-productie met Naomi Velissariou, Permanent Destruction, gebaseerd op leven en werk van Sarah Kane. En dan zijn er ook nog de VR-voorstelling Anyways van PIPS:lab met een scenario van Willem van Weelden en de remake van Wiek door Boukje Schweigman. Verder valt ook het werk van de vermaarde Oostenrijkse Willi Dorner op en een aantal voorstellingen uit Azië. ‘Ik wil niet doen alsof onze selectie representatief is voor wat er allemaal in Azie te doen is.’

Aziatische trend

Klopt mijn indruk dat er meer ‘Nederlands’ werk in het festival staat?

‘Nee. We hebben altijd een aantal Nederlandse voorstellingen of werk van makers die een tijd in Nederland gewerkt hebben. ANTI-GRAVITY van Anouk van Dijk zou je net zo goed bij de Aziatische trend kunnen scharen, vanwege haar samenwerking met de Singaporese beeldend kunstenaar Ho Tzu Nyen.’

Hoe zie jij met je ruime ervaring als festivaldirecteur in Duitsland en Nederland de huidige situatie voor experimentele of hedendaags theater en dans in Nederland?

‘Voor jonge makers is het steeds moeilijker om geld en vertrouwen bij elkaar te krijgen. SPRING zelf is supergoed geworden in fundraising. Tot nu toe lukt het ons dus met veel aanvragen het budget bij elkaar te krijgen om internationaal relevant werk naar Nederland te halen. Maar wij hebben dan weer last van alle verwachtingen en eisen die voorbij het tonen van relevante kunst gaan. Ik zou durven stellen dat we na de populistische aanval van rechts, we nu een aanval van links te verduren hebben.’

Gestapelde agenda’s?

‘Men heeft het in Nederland steeds meer over impact, de publieksmix, en welke maatschappelijke problemen je denkt op te lossen met je festival. Dat laatste staat letterlijk in evaluatieformulieren van fondsen. Er is duidelijk een verschuiving van aandacht voor het podium naar aandacht voor het auditorium. Wat je doet maakt minder uit, belangrijker is wie je er mee bereikt. De balans lijkt te zijn doorgeslagen. Eerst was er het verwijt dat kunst een linkse hobby was, nu worden we geconfronteerd met uiterst naïeve ideeën over de maatschappelijke werking van kunst, en dan ook nog eens gekoppeld aan ideeën over de meetbaarheid daarvan.’

‘Men zegt tegen ons: jullie publieksmix is niet goed, of: jullie publiek is niet groot genoeg. Ik ben het er helemaal mee eens dat kunst er voor iedereen moet zijn. Maar dat betekent nog niet dat iedere kunst voor iedereen is. Dat doen we bij wetenschap toch ook niet, zo’n publiekseis stellen? Meerdere grote fondsen gaan in die richting. Sommigen beroepen zich er op dat ze particulier zijn, maar ik vind dat ze zich hun rol in het publieke stelsel moeten blijven realiseren.’

Waar komt die verschuiving van de kunst om de kunst naar impact vandaan?

‘Het heeft te maken met populisme: hoe lossen we vluchtelingenproblematiek op, of problemen in de wijk, in het onderwijs of de zorg. Het lijkt een linkse reactie op rechts populisme.’

Elite

Is dit soort beleid een bevlieging die een aantal jaren aanhoudt of is het een internationale trend?

‘Het is een brede trend, daar zijn we echt niet zomaar van af. Maar de kunstwereld heeft het ook aan zichzelf te danken. In 2013 snapte ik al niet goed waarom de kunstwereld zelf beaamde dat ze het publiek vergeten waren. Nederlanders maken echt heel publieksbewust werk. Het hangt er ook maar vanaf hoe je elite definieert. Tegenwoordig gaat het niet meer om een burgerlijke elite die zich met de avant-garde verhoudt. Er is een economisch-politieke elite die zich tegen cultuur afzet. Alsof die eerste elite noodzakelijke is, maar de culturele elite niet. Heel wonderlijk.’

Wat kan er gedaan worden aan deze trend?

‘Heel veel uitdagend werk van makers is alleen nog in Amsterdam, Rotterdam, en Utrecht te zien. De schouwburgen staan financieel onder druk. Ze programmeren wel op een hoog niveau maar safe, niet zozeer experimenteel of uitdagend., maar misschien was de vraag in Nederland altijd al: waar word je door vermaakt, en zijn podiumkunsten minder verbonden aan een idee van uitdrukking van burgerlijke identiteit of bildung in vergelijking met sommige andere landen.’

‘Dat zie je ook terug in de verwaarlozing van kunstvakken in het onderwijs of wat er in veel media aan de hand is. Alles moet laagdrempelig zijn, toegankelijk, makkelijk, direct voor consumptie geschikt. Toen het TIN nog bestond was ik onder de indruk van de blind date-tour, die nieuwe theatermakers langs kleinere steden liet reizen.’

Rare plafonds

‘Aan de andere kant, zoals de Raad voor Cultuur haar informatieronden heeft georganiseerd, daar ben ik dan weer erg van onder de indruk. Nederland is heel goed in het organiseren van het democratische proces. De vraag is natuurlijk welke structuren zijn er nodig. Bijvoorbeeld, doordat we ons als festivals hebben georganiseerd, is er erkenning gekomen voor de rol van festivals in de Nederlandse keten en hebben we geld kunnen zeker stellen. Aan de andere kant zijn er hele rare plafonds. Je moet 50% eigen inkomsten hebben, wil je meer dan 125.000 euro kunnen aanvragen bij het Fonds. Dat redt je alleen door een enorme horeca bij je festival te hebben. Voor mij zijn horeca en podiumkunst toch echt twee verschillende ondernemingen.’

Wat is er voor jou speciaal aan de editie 2018 van SPRING?

‘De opening van Mette Ingvartsen met haar voorstelling to come (extended) is echt een statement over kunst en dans in tijden van vergaande vercommercialisering. Tegenover deze donkere kanten ziet zij kunst als plek van vrijheid en plezier, zoals dat ontbreekt in porno en andere commercie. Het is echt een programmatisch werk, niet obsceen.’

Openbare ruimte

‘Dan zijn er echt een een aantal mooie projecten in de openbare ruimte, met Benjamin Vandewalle, Dries Verhoeven, Willi Dorner, Isaac Chong Wai of Rima Najdi. Najdi’s werk beleef je met een koptelefoon op, terwijl je ronddwaalt op het Terrein 2e Daalsedijk. Willi Dorner doet een wandeling door Kanaleneiland., echt een goede plek om met de serialiteit van de sociale woningsbouw te werken.’

‘Op verschillende manieren bevragen deze mensen de publieke ruimte. Ze maken activistisch kunst die het publiek op een andere manier engageert dan vanaf een stoeltje tegenover een podium. Nederland heeft echt een traditie in locatietheater. Zie bijvoorbeeld het werk van Boukje Schweigman dat in Leidsche Rijn te zien is.’

Leuk decor

‘Maar er is ook een gevaar dat het gereduceerd wordt tot dingen doen in een leuk decor. Er moet meer gebeuren, de omgeving moet echt bevraagd worden, of een community moet werkelijk aangesproken. Steeds gaat het er om het publiek bewust te maken, uit te dagen, wat zie je en wat zie je niet, bepaalde kaders van kijken aan de orde te stellen, de ervaring van de publieke ruimte anders organiseren.’

Er komt steeds meer werk uit Azië naar Europa. Jullie hebben dit jaar Isaac Chong Wai uit Hongkong, Tianzhuo Chen uit China, Jisun Kim uit Korea, Ho Tzu Nyen uit Singapore en Sorour Darabi uit Iran. Wat is het belang van dit werk in Nederland te tonen?

‘Het is heel belangrijk om werk van buiten Europa te tonen en je te realiseren dat Europa niet meer het centrum van de wereld is. De burgerlijke middenlaag heeft in veel Aziatische landen nauwelijks de rol gespeeld, die in Europese landen wel bepalend is geweest voor de ontwikkeling van kunst en cultuur. Het is een superinteressant gegeven, dat die voor ons zo gebruikelijke frames wegvallen. Je zag dat ook bij iemand als Pichet Klunchun. Die combineert traditonele of volkscultuur met avantgarde. Ho Tzu Nyen refereert in zijn videowerk The Cloud of Unknowing en in zijn samenwerking met Anouk van Dijk / Chunky Move in ANTI—GRAVITY aan zowel de Europese kunstgeschiedenis als de Aziatische politieke geschiedenis.’

Dat heb je vaak met kunstenaars van buiten Europa, dat ze een dubbele bril kunnen opzetten.

‘Nou ja, Tianzhuo Chen is echt heel eclectisch. Hij pikt echt van alles bij elkaar: boeddhisme, vogueing en raves. Voor mij staat dat echt voor de huidige tijd in een grote stad als Bejing.’

Ethische vragen

‘Geen theaterdramaturgie, geen verhaal opbouwen. High tech staat naast oude religies. Ik ervaar soms een heel bijzonder spiritualisme in Aziatisch werk. En ook de ethische vragen die ontstaan door de enorme snelheid waarmee maatschappijen van agrarische en koloniale dictaturen supersnel zijn veranderd in booming economieën. Er ontstaan allemaal grote ethische vragen, door de snelheid van de ontwikkelingen, de commercie en de corruptie, de westerse invloeden en de democratisering die heel anders verloopt.’

‘Kunstenaars zijn daar mee bezig. Zoals Jisun Kim. Zij laat vier algoritmes optreden in Deep Present. Het uitbesteden van morele beslissingen via big data, dat is echt een vraag voor de komende tien jaar.